Борбор Азия

СССР заманында туулуп-өскөн корей кыз мындан 82 жыл илгери август айында Ыраакы Чыгыштан Борбор Азияга капыл-тапыл көчүрүлгөн улутташтарынын азап-тозогун эстеп калган. «Эсимде: өткөн тарыхты эстеп» долбоору буга чейин ачык айтылбай келген тарых барактарын айрым адамдардын тагдыры аркылуу ачып берет.

- Эми коркпой ачык айта берсе болобу?

Светлана Петровна Ним.

Өткөн жылы «Эсимде» долбоору «Үй-бүлө тарыхы. Кыргызстан ХХ кылым» деген кыска баяндардын конкурсун баштаган. Жарыя чыккандан кийин ага аябай кызыгып, жөн-жайын сураган дилгир окурманыбыз Светлана Петровна болду окшойт. Башынан өткөргөндөрүн айтып бериш үчүн бизге атайын келиптир. Ар кыл жылдарда чыккан гезиттердин керектүү жерлерин кесип, сүрөттөрдү чогултуп, анан баарын конвертке салып алыптыр. Анын баарын сүрөткө тартып алып, үй-бүлөлүк баянын жарыяламак болгонбуз. Иштеген жерибизде чай иче отуруп, анын үйүнө барып сүйлөшүүнү макулдашканбыз. Аныбызды көп созбой Светлана Петровна жашаган Бишкектин жанындагы Лебединовкадагы үйүнө барганбыз.

***

«Кыргызстанга корейлер качан келишкен?» деген суроо жалгыз мен эмес, курбалдаштарым арасында деле болгондур деп ойлойм. Менде ошондой суроолор көп эле болгон. Курдаш кызым корей улутунан болчу, алардын бул жакка качан келгенин сурайм деп ойлочумун, бирок ыктуу учур болбоду окшойт. Анан менин суроомо курдашымдан баарын камтыган кенен жооп алаарым деле күмөн эле. Тарых сабагында биз корейлердин зордоп көчүрүлүшүн окучу эмеспиз, андай тема программада жок болчу. Бу элдин Орто Азияга кантип келип калышынын чоо-жайын Светлана Петровна Ним бизге келип айтып бергенден кийин гана түшүнүп, кызыгуубуз артты окшойт.

Ушу тапта Борбор Азияда жашап жаткан корейлердин көбү - 1937-жылы Ыраакы Чыгыштан Борбор Азияга өкүмзордук менен көчүрүлгөн 172 миң корейдин тукумдары. Так ушул жылы большевиктик ири канабайрам күчөгөн. Сталин менен Молотов Эл комиссарлар кеңеши (Совнарком) менен ВКП(б) БКнын атынан «Ыраакы Чыгыш аймактарынын чек арага жакын аймактарынан корей калкын көчүрүү жөнүндө» жашыруун токтомго биргелешип кол коюшкан.

Расмий тапшырма боюнча корейлер 1938-жылдын 1-январына карата толук көчүрүлүп чыгышы керек болчу. Иш жүзүндө ал аткарылбай, зордоп көчүрүү октябрда араң аягына чыккан. Айласы куруган адамдарды кары-жаш, катын-бала дебей товардык вагондорго тыгып, жашаган жеринен миңдеген чакырым батышты көздөй айдашкан.

Расмий токтомдо зордоп жер которуунун себеби катары «жапон тыңчыларынын Ыраакы Чыгыш аймагына кирип кетишине жол бербөө максаты» көрсөтүлүп, ага каршы ушундай мажбур иш жасалып жатканы белгиленген. Ал кезде СССР менен Жапониянын мамилеси кылоосуна жетип, чыңалып турган. Өлкө калкынын башка мамлекет жарандары, айрыкча, душман эсептелген капиталисттик дүйнө менен байланыш-катышын биротоло үзүп салуу максатында корейлерди жашаган үйлөрүнөн кууп чыгып, аларды Түштүк Казакстан облусунун, Арал деңизинин, Балхаш көлүнүн боюндагы ээн жерлерге, ошондой эле Өзбек ССРине күч менен көчүрүү боюнча чечим кабыл алынган.

Дагы караңыз

Кыргызстандык корё-сарамдардын тарыхы

Светлана Петровна чоң энеси Ти Сиден чиедей үч баласы менен кантип Өзбекстанга көчүрүлгөнүн көп жолу уккан:

«1937-жылы корейлерди Ыраакы Чыгыштан зордоп көчүрүштү. Сыртынан караган адамга корей менен жапондордун кебетеси окшош. Анан корейлердин баары тыңчы болуп кетет деп корккон бардык элдердин атасы Иосиф Сталин менен Ежов, алардын жанындагы адамдар корейлерди орун-очок алып калган жеринен козгоону чечишкен…

Чоң энем Ти Синин айтуусунда, аны эки кызы, уулу менен кошуп жүк ташуучу вагонго тыгышыптыр. Уулу - менин атам. Үстүндө эмне кийип турса ошону менен эле чыгышыптыр. Чоң энем «вагондун бир бурчунда тыгылып отурганбыз» деп айтып калчу. Кишилер жык толгон жыгач вагондогулар баары өлүп калса, ал вагонду өрттөп ийишчү экен. Эгер кимдир-бирөөнүн жакыны өлсө жолдо токтоп, аны чуңкурга көөмп, үстүнө таш жыйып коюшчу экен. Кыйчалыш жолдо маркумдарды ошентип көмүшкөн».

Тагдыры татаал миңдеген корейлер азыркы Өзбекстан менен Казакстанга келип, ушул жерлерден орун алышкан. Көчкөндөрдүн айтуусунда, аларды мурда киши жашабаган чөлгө же айыл-кыштактан алыс ээн жерлерге ташташыптыр. Айла жок, келгиндер жертөлө казып, өлбөстүн күнүн көрүп, чөптүн тамырын жеп, чөп кайнатып эптеп аман калуунун аргасын издешкен. Бийлик убада берген жөлөк пул баарына жеткен эмес, аны да толугу менен төлөп беришпептир. Андан аз илгери (1932-1933-жылдар) Казакстандын өзүндө ачарчылык болуп, кыйналып турган республиканын жаңы келгендерге үй салып, тамак-аштан каралашууга чама-чаркы да жок эле.

Оор жагдайга карабастан адамдар турмуш-тиричилигин жөндөөгө киришкен. Өзүнө, үй-бүлөсүнө жегенге азык-түлүк табышы керек эле. Өзбек ССРинин башкаруучулары келгиндердин жашылча, жер-жемиш өстүрүүгө мыктылыгын эске алып, жаңы түзүлгөн корей колхоздоруна мурда иштетилген жерлерди беришкен, ал жерлерге шалы эгишкен, пахта, тамеки өстүрүшкөн. Кийин Арал деңизинин боюндагылар балык чарбаларын уюштурушкан.

Бири экинчисине каттоосу кыйын болсун деп корейлер жашаган кыштактарды бири-биринен алыс жайгаштырышкан. Зордук менен көчүрүлгөн башка калктардан айырмаланып, корейлерде Орто Азия республикалары ичинде жер которуп жүрүүгө, мектепте окууга, кызмат тепкичинен көтөрүлүүгө мүмкүнчүлүк бар болчу. Согуш башталганда корейлерди кан майданга алышкан эмес, бирок алар эмгек армиясына алынып, оорук жумушун жасашкан. «Шектүү» калктардын катарына кирип, колуна курал алып душман менен ачык согушпаса да Советтер Союзунун аймагындагы эң оор, кыйын кара жумуштарды аткарышкан.

1939-жылдын январында Светлананын атасы Петр Ним 27 жашка чыгып өзүнө колукту издей баштаган. Өмүрлүк жар да табылып, экөө үйлөнүшкөн. Ошол жылдын аягында Самарканддын жанындагы Сияб деген кыштакта жаш жубайлар кыздуу болушкан. Света ошол айылда төрөлгөн.

«Апамды жакшы деле билбей калдым. Ата-энем бирин-бири жактырып эле баш кошуп алышкан экен… Сталиндин урматына анын кызынын атын мага коюп атышпайбы, ошентип Светлана болуп калдым. Атама ушул ат жагыптыр. Ошентип мен Ним Светлана Петровна болуп калдым», - дейт Светлана Петровна.

Айтса, анын атасынын чыныгы ысымы – Пен Тхва. Товардык вагонго шыкап атканда Ыраакы Чыгыш аймагы НКВДсынын кызматкери аны туура жаза албай (же каалаган эмеспи) «Мындан ары Петр болосуң» деп жазып коюптур.

Дагы караңыз

Агартуучу Нааматовдун армандуу тагдыры

Светлананын атасын эмгек армиясына Комиде токой кыюуга алышкан. Светлана анда беш жашка чыгып калган. Кийин айкын болгондой, Петр Ним сабаттуу экен, техниканы түшүнгөн, орусча мыкты сүйлөгөн адисти карагай кыюуга эмес, түндүктөгү согушка - финдер менен урушка салышкан.

Тилекке каршы, Петр Ним кайсы жерде аскердик кызматын өтөгөнү белгисиз, аны Светлана Петровна минтип түшүндүрөт:

«Эмгек армиясынан үч бурч каттар келе баштаганда аны чоң энем алчу, сабатсыз кемпир катты мыжыгып, окуй албай отко салып ийчү. Сүрөттөрдү өрттөбөй матрацтын ичине катышчу. Мынабу сүрөт экинчи фронт ачылат деп турган кезде, Монголия аркылуу, Халхин-Голго чабуул коймокчу болуп турушкан учурда тартылган. Бул сүрөт конвертке салынып келген, анан да кат эжеме, атамын карындашына тийип атпайбы. Ошон үчүн сакталып калган».

Азыр, арадан кыйла убакыт өткөндөн кийин эмне үчүн Ти Си кемпир майдандан келген каттардан чочулап, колуна тийгенин өрттөп салышын түшүндүрүү кыйын. Мүмкүн уулунан калган небереси менен эки кызына зыяны тийип калабы деп корккон чыгаар. Байкуш кемпирди коркута беришип жүрөгүнүн үшүн алып коюшкан да. Ошондон кандай кагаз, документ болсо аны жоготууга киришкен, артыкбаш айгакты ким эле жакшы көрсүн. Жакын адамдарына азап алып келчү андай кагаздарды, документтерди сабатсыз кемпир жок кылууну туура көргөн болуш керек.

«Чоң энем аягы жакшылык менен бүткөн жомокторду мага айтып берүүнү жакшы көрчү. «Тигиндей» нерселерден аябай чочулачу, калтырап-титиреп коркуп жашады», - дейт Светлана Петровна.

Атасы аскерге кеткенде Светлана Петровна чоң энеси, апасы атасынын эки карындашы менен өзбектин тамында турушкан. 1944-1945-жылдары тамак-аштан кыйналып, жашоого мүмкүн болбой баратканда аны башка балдар менен бирге убактылуу балдар үйүнө беришкен. Ал жерде Ленинграддан, Советтер Союзунун башка шаарларынан чогулган 8 жаштан 11 жашка чейинки балдар тарбияланчу.

Светлана Петровнага балалык кезин эстеш аябай оор. Ошол кезди айтып атканда үнү дирилдеп, катуу толкундангандан ыйлап жибере жаздап, маанайы чөгө түштү. Жетим балдар үйүндөгү тентектер корейлер менен өзбектерди кордоп, маанайын чөктүргөнүн айтып, качанкы балалык кездеги таарынычын эске алып отурду. «Уруш башталса башыңарды катып түнт токойго кире качасыңар, бүттү дегенди укканда таштаган үйүңөргө жашырынып келесиңер!», - кичинекей Светаны жанындагы курбуларын ушинтип шылдыңдашчу. Ал кезде ата-энелери согушуп жаткандардын мөрөйү үстөмдүктө болчу. «Баарын эстеп калчумун, анда мектепке деле барчу эмесмин… Анткен менен үч маал тамак беришчү, бир кесим нанга сүйкөлгөң маргарин тийчү», - дейт Светлана Петровна балалык кезин эскерип.

Атасы 1945-1946-жылдары согуштан таптакыр өзгөрүп келиптир. Эч кимге чечилип сүйлөбөгөн түнт, сырын айта бербеген адам болуп калыптыр. Согуштан кийин алардын үй-бүлөсү Кыргызстанга келген.

Дагы караңыз

Куугунтук жегендерди толук актоого мезгил жетти

Эчен азап-тозокторду, кыйынчылыктарды көргөнү менен Светлана Петровна башка корейлер сыяктуу жаңы коомго батыл аралаша албай, кошула албай турушат.

Мүмкүн бул корей калкына гана тиешелүү сапаттардын бири болушу мүмкүн: иштемчилдик, кандай шартта болсо да жашап кетүү, жаңыны жасоого кызыгуу, ошол эле мезгилде өзүнүн каада-салты менен улуттук өзүнчөлүгүн сактап калуу корейлерде өзгөчө күчтүү.

Светлана Нимдин өмүр жолу – жаман-жакшыга жык толгон татаал турмуш, өзү жашаган коомдун бир бөлүгү болуп калыш үчүн колунан келген аракетин жасаган мээнеткеч адамдын таржымалы. Ал ушу кезге чейин ак эмгеги менен жеткен эмгектеги ийгиликтерин, грамоталары менен медалдарын көрсөтүп отурду. Жамаатташтарынын арасында кадыры бийик, эмгек сиңирген мугалим, 2000-жылдары айылдык кеңештин депутаты болгон, эмгектин да ардагери.

Светлана Петровнанын кебин угуп отуруп башка курбалдаштары сындуу анын да советтик коомдун идеясына сугарылганын, Сталинди жерге-сууга тийгизбей мактоочулардын бири экенин байкоого болот. Бирок атасы, апасы, чон энеси, балалыгы тууралуу айтып келатканда анын үнү пастап, эки жагын элеңдей карап, өзүнө-өзү ишенбей: «Эми коркпой эле ачык айта берсе болобу?» деп суроо берип, анысын бирөө угуп жаткандай селт этип чочулап отурду.

Өткөндү эскерип атканда жүрөгү үшүп калган улуу муундун өкүлдөрүнүн көбү ушинтип чочулай беришет. Чоң энелерибиз менен улуу кишилер дагы эле эркиндикке ишене беришпейт, куугун-сүргүн кайра башталчудай чочулашат.

Чындык менен калптын ортосу кылдай ичке, аны үзүп салыш оңой эле. Жаңы муунга өткөндүн катаал чындыгын кошумчалабай, апыртпай, басынтпай, болгонун болгондой ачып берүү зарыл. Ал коом үчүн, эл үчүн, үй-бүлө үчүн керек. Азыркы заманды жакшы билиш үчүн өткөндөн сабак алыш абзел.

Айдай Алгожоева, «Эсимде: өткөн тарыхты эстеп» ой дөбөсү

"Азаттыктын" материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Бир саамга талаш-тартыштуу жагдайга кайрыла кетсек: неге биз Кокон хандыгынын тарыхында бараандуу орду бар Нүзүп бий, Алымкул лашкер башчы, Алымбек датка, Жангарач, Осмон датка, Полот хан (молдо Ыскак Асан бий уулу), Абдылдабек Алымбек уулу сыяктуу теги кыргыз инсандар тууралуу маашырлана сөз кылабыз да, ошол эле учурда Кокон хандыгын жалпы кыргыздар үчүн баскынчы мамлекет катары сыпаттайбыз?

Бул түшүнүк, асыресе, советтик кыргыз тарых наамасында үстөмдүк кылган.

Ал эми постсоветтик доордо атамекендик тарых наамабызда кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн тарыхый баскычтарынын бирине көп этностуу Кокон хандыгын да киргизген илимий жоромол үстөмдүк кыла баштады. Дал ушул илимий жоромолду илим чөйрөсүнө ырааттуу киргизген окумуштуулардын бараандуусу –– профессор Ташманбет Кененсариев.

Анын бул багыттагы докторлук диссертациясы "Кыргызстандын ХIХ кылымдын 50––70-жылдарындагы саясий өнүгүүсү" деп аталып, 1998-жылы 9-апрелде Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясынын Тарых институтунда (азыркы тапта – КР УИАнын Бегималы Жамгырчинов атындагы Тарых, археология жана этнография институту) ийгиликтүү корголду. Анын жаңы илимий концепциясына бата бергендердин бири - устаты, профессор Кушбек Үсөнбаев (1928––1999) эле.

1980-жылдардын башында, Кыргызстан Компартиясын жетектеген Т.Усубалиевдин тушунда, 1916-жылдагы улуттук боштондук көтөрүлүштү “улутчулдук көз карашта чагылдырган” деп бир беткей сынга кабылып, цензуралык жана саясий кысым алдында калган залкар окумуштуу - Кушбек Үсөнбаев эле.

Ал эми 1998-жылы Кушбек агай Ташын агайдын жаңы концепция камтылган изилдөөсүнө бата берүү аркылуу жаңы муундагы тарыхчылардын бардыгына да бата берди десек жаңылышпайбыз.

Анткени ар кыл этностор байырлаган жана көчмөн өзбектердин Миң уруусунун сулалесинин өкүлдөрү тактыда отурган Кокон хандыгы - ферганалык, алайлык, чаткалдык, таластык жана башка кыргыздардын өз мамлекети болуп калганын 1989-жылдан кийин бир катар башка жаш тарыхчылар да жазып чыгышкан.

Бул жаатта Т.Кененсариев өзү да мындайча белгилейт:

“Азыркы кыргыз тарыхнаамасында жогорку көз караштардан айырмаланып, Кокон хандыгы ― бул көп улуттуу өлкө, өзбек этносу менен кошо эле кыргыз, тажик элдеринин да мамлекеттүүлүгү, кыргыз элинин мамлекеттүүлүгүнүн бир көрүнүшү, ал элдердин орток мамлекети болгон деген көз карашты тарых илимине расмий алып чыккан изилдөөлөр пайда болду. Ал көз караш окуу китептерине, окуу программаларына да кире баштады. Бул багытта тарыхчылар Т.Кененсариевдин [...], К.Молдокасымовдун [...], Т.Өмүрбековдун [...], Т.Чоротегиндин [...], Б.Абытовдун [...], Ж.Алымбаевдин [...], Т.Өмүрзакованын [...] жана башкалардын эмгектерин белгилөөгө болот”.

(Булак: Кененсариев Т. Азыркы кыргыз тарыхнаамасынын айрым актуалдуу маселелери // Ош мамлекеттик университетинин жарчысы. Атайын чыгарылыш. – ОшМУ, 2017. – Б. 182).

Бирок бул концепцияны диссертациялык деңгээлде, болгондо да, докторлук диссертациянын алкагында тунгуч ирет жактап чыгуу шыбагасы Ташманбет агайга (аны сыйлап “Ташын агай” деп да койобуз) тийгенин ыраазылык менен айтуу керек. Арийне, ага эскиче көз караштагылардын “сөз таягы” да тийди. Ансыз болобу! Бирок агайыбыз ого бетер курчуду.

Ташын агай өмүрлүк ишине айланган бул темага кирээрден оболу "XIX кылымдын акырындагы –– XX кылымдын башындагы падышалык өкмөттүн Кыргызстандагы экономикалык саясаты" деген орчун темада кандидаттык диссертациясын Маскөөдөгү ММУда орус тилинде жактаган (бул окуя 1984-жылы 18-майда орун алды). Илимий жетекчиси –– XIX кылымдагы Европа жана Орусия тарыхы боюнча көрүнүктүү адис, орусиялык профессор Нина Степановна Киняпина (1920––2003) болгон.

Адатта, китептер менен макалаларды эч окубастан туруп дүңүнөн сындоочу замандаштар СССР кулагандан бери алатоолук тарыхчылар жарытылуу эч нерсе жаза элек деп келишет. Менимче, жалгыз гана Ташын агайдын мээнеткечтигинин мөмөлөрүн саноо аркылуу гана тарыхнаамабызда чынында да соңку чейрек кылымда олуттуу бурулуштар жасалганын далилдей алабыз. Ал эми археолог, этнограф, булак таануучу жана башка тарыхчы адистердин соңку ачылыштарын кошсок, албетте, тарых илими Кыргызстанда да жандуу өнүгүп жатканы бышыкталаары шексиз.

1990-жылдардын ортосунан бери профессор Т.Кененсариев өзү жана шакирттери Нүзүп миңбашы, Алымбек датка, Полот хан, Мамыр Мерген, Токтогул жана башка тарыхый инсандар тууралуу бир катар жаңыча эмгектерди жарыялашты.

• Тынчтыкбек Чоротегин

17-майда Анжыян мамлекеттик университетинде Кокон хандыгынын чыгаан мамлекеттик ишмери Алымкул Асан бий уулунун өмүр жолуна арналган жыйын болду. Сүрөт баян.

Ташын агай демилгелеш болуп, айтылуу Алымкул аталык (1865-жылдагы Ташкенди падышалык оторчу аскерлерден коргоону жетектеген кокондук аскер башчы жана мамлекеттик ишмер) жөнүндөгү эл аралык илимий жыйын коңшу Өзбекстандагы Анжыян мамлекеттик университетинде 2018-жылы май айында өткөрүлгөндүгүн өзгөчө ыраазылык менен билдире алабыз. Бул жыйынга теги кыргыз Алымкулдун Ташкенде жана Жалал-Абатта байырлап жаткан урпактары да келип катышып, Ташын агайга жана анын өзбекстандык үзөңгүлөшү, профессор Рустамбек Шамсутдиновго терең ыраазычылыгын билдиргенине күбө болдук.

1916-жылдагы улутттук боштондук көтөрүлүштүн 100 жылдыгына карата кыргызстандык тарыхчылар ар кыл архивдерде жаңы маалымат чогултуп келишти. Бул жүрүмгө Ташын агай да тартылып, Санкт-Петербург, Маскөө шаарларында архивдик маалымат чогултуу иш-аракеттерине катышты, жаңы маалыматтарга негизденип, бир катар баалуу илимий баяндамалар жасады.

Ташын агай тарыхчылардын жаңы муунунун ичинен манас таануу жаатында да бир катар кызыктуу илимий макалалар жарыялап жаткан калемгер. Ал манас таануу жаатындагы илимий баяндамаларын Кыргызстанда гана эмес, Кытайдагы илимий чөйрөдө да сунуштады.

Бир ирет Ташын агабызды “студенттик ынтызарлыгын азыркыга чейин таштабаган изденгич профессор” деп баалап айтканымды азыр да тастыктай алам. Элестетип жана салыштырып көрөлүк: тээ 1980-жылдары өз чыгармаларын машинкада өзү терген аксакал жазуучу Түгөлбай Сыдыкбек уулуна анын көпчүлүк кесиптештери маашырланышчу, бирок өздөрү чыгармаларын кагазга кол менен түшүрүп, андан соң редакциялардагы жана басмаканалардагы машинка баскан кызматчыларга жалдырап барышаар эле.

Эсепкерлик (компүтерлик) доордун алгачкы илеби Кыргызстанга 1990-жылдын башында, болжолу, 1992–93-жылдардан тартып жапатырмак келе баштады көрүнөт (мында биз 1970–80-жылдары эски советтик компүтерлер – электрондук эсептөө жабдуулары менен адистешкен физик жана математиктер тууралуу сөз кылып жаткан жокпуз). Ошондо Ташын агай өзүнүн муунундагылардын ичинен компүтерди алгачкы болуп өздөштүргөн кыргыз тарыхчысы болду (ал кезде ал 40тардын ичинде толукшуп турган) жана 1990-жылдардын ортосунан тартып бир катар китептерин, андан тышкары, өзүнүн докторлук диссертациясын да компүтерде өзү эле терип чыкты. Анын айрым курдаштары азыр да бул санариптик каражаттан “үркүп” турушат. Бул жагынан Ташын агайды тарыхчылар үчүн “компүтердин Түгөлбайы” десек болот.

Ташын агай менен СССР кулаар алдындагы жылы Маскөөдө жолугуп калдым. Ал кезде мен КДКнын мүчөсү элем. Ташын агай Маскөөгө кесиптик жактан тажрыйба арттыруу үчүн Оштон барып калыптыр (анда ал Ош пединститутунда тарых факультетинде иштеп жаткан), мен да илимий сапар менен Бишкектен келген элем. Ошондо “Кайра куруулар” доорунда буркан-шаркан түшүп жаткан советтик байтакты шаардагы айрым демократиячыл демонстрацияларга Ташын агай менен ээрчишип, байкоочу катары катышкандыгыбыз, Борис Ельциндин ж.б. оппозициячыл саясатчылардын сөздөрүн чогуу укканыбыз, Кыргызстандын болочогу тууралуу өзүбүзчө талкуу кылганыбыз эсимде.

Андан тышкары Ташын агай Ленинкада (Маскөөдөгү борбордук китепканада) баарынан эрте келип, том-том китептерди үстөлүнө үйүп алып, эч алагды болбой бир нече саат бою иштеп жатканын, китепкана жабылаарда гана ордунан козголгонун өз көзүм менен көрдүм. Албетте, чогуу түштөнүп калып да жаттык. Агай эч чылым чекпегендиктен, далай убакытты китеп окуу үчүн үнөмдөй алды.

Азыр да Ташын агай мурдагы калыбынан жазбастан, жигердүү иштеп келет. Ал XIX – XX кылымдардын тарыхы менен чектелбестен, кыргыз тарыхнаамасынын жалпы усулдук, методологиялык көйгөйлөрү жаатында да омоктуу ойлор камтылган макалаларды жарыялады. Өз колу жетпеген олуттуу темаларды ал улам жаңы шакирттерине тапшырып келет (маселен, 1898-жылдагы Анжыян көтөрүлүшү боюнча Эрнис Авазов, басмачылык кыймылынын тарыхы боюнча Таалай Жаркынбаев, ж.б. иликтөө жүргүзүп келишет). Ал телчиткен айрым шакирттери башка илимий жетекчинин көмөгү менен жакташса да, өздөрүн Ташын агайдын шакирттери санашат.

Уюткулуу элдин тарыхын калыс жазууга омоктуу салым кошуп жаткан чыгаан илимпоз, Кыргыз Республикасынын билим берүүсүнө эмгек сиңирген кызматкер, тарых илимдеринин доктору, профессор Ташманбет Кененсариевдин 70 жылдык мааракесине арналган атайын эл аралык илимий жыйын Бишкек шаарында 2019-жылдын 19-октябрында өткөрүлмөкчү.

Мындан 70 жыл илгери аяк оонанын (сентябрдын) 5инде Аксынын Кара-Суу кыштагында жарык дүйнөгө келген Ташманбет Кененсариев агайыбыздын торколуу тоюнда ага чың ден соолук, үй-бүлөлүк бакыбаттык, узак өмүр, мындан аркы чыгармачыл ийгиликтер каалайбыз. Өмүрлүк жубайыңыз, тил илимдеринин кандидаты, неберелерин да тарбиялап, дарстар да берип жүргөн, бакчада гүл өстүрүүнү сүйгөн мээнеткеч Ашырайым жеңебиз менен чогуу 110 жаштын сересин багындырыңыздар!

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.