Борбор Азия

«Аль-Хол» лагеринде 600дөй тажикстандык аялдар жана балдар бар

Тажикстандын бийлиги ушул тапта Сириядагы качкындар лагерлеринде кеминде 575 аял жана жаш балдар бар экенин маалымдады. Алар ИМ тобуна кошулуп кеткен тажикстандык жарандардын аялдары жана балдары экени айтылды.

«Озоди» радиосунун тажик өкмөтүндөгү ишенимдүү булагы маалымдагандай, тажикстандыктардын көпчүлүгү Хасакия провинциясындагы «Аль-Хол» лагеринде жайгашкан.

«Алардын ичинен 90го жакыны - аялдар, 200дөн ашууну секелек кыздар жана 240 эркек бала бар, - деп билдирди өкмөт кызматкери. - Балдар 1 жаштан 17 жашка чейин. 134 наристе акыркы эки жылда төрөлгөн. Балдардын көпчүлүгү томолой жетимдер. Бул да так маалымат эмес, аныгында тажикстандык жарандар мындан да көп болушу мүмкүн».

Өкмөт өкүлүнүн айтымында, лагерге тажикстандык аялдар менен балдар ИМ тобунун башка мүчөлөрүнүн үй-бүлөлөрү менен кошо, Багус аймагы бошотулган соң жеткирилген.

Тажикстандын бийлиги быйыл жазында Ирактан аталары өлтүрүлгөн же дайынсыз жоголгон 84 баланы алып келген. Бул балдардын энелери болсо Ирак сотунун чечими менен узак мөөнөткө түрмөгө камалган.

«Качкындар адам чыдагыс оор шарттарда жашап жатышат»

Бириккен Улуттар Уюму (БУУ) 11-сентябрда Сириядагы согуштун кесепети тууралуу баяндамасын жарыялады. Анда качкындар лагерлеринде «аялдар менен балдар адам чыдагыс оор шарттарда» жашап жатканы айтылат. Ошондой эле балдардын көбү 12 жашка чыга элек жана 3,5 миңден ашууну туулгандыгы тууралуу күбөлүгү жок.

БУУнун 21 барактан турган баяндамасында кеп болгондо, айрыкча «Аль-Хол» лагерине байланыштуу өзгөчө тынчсыздандырат. Бул жакта жүздөгөн адамдар, айрыкча балдар тамак-ашка, медициналык жардамга жетпей кырылып жатканы белгиленген.

Сирияга азгырылып кеткен кыргызстандыктар жана алардын жакындары да акыркы эки жылдан бери кыргыз өкмөтүнө кайрылып, качкындар лагерлеринен мекенге кайтарууну өтүнүшкөн. Азырынча Сирия менен Ирактагы кыргызстандыктардын так саны тууралуу маалымат жок. Аптанын башында тышкы иштер министри Чыңгыз Айдарбеков Сирия менен Ирактан кыргызстандык жарандарды алып келүү аракети көрүлүп жатканын маалымдаган. Анын сөзү боюнча, министрлик жакында Багдадга барып 70тей кыргызстандык баланы алып келет. Мындан тышкары, министр Сириядагы кыргыз жарандарын да алып келүү боюнча Сириянын бийлиги менен сүйлөшүү жүрүп жатканын айткан.

«Бизди алып кеткилечи...»

Былтыр Казакстандын бийлиги Сириядан 200гө жакын аялдарды жана балдарды алып келген. Кийинчерээк Өзбекстан да Сириядан аялдар менен жаш балдарды алып келген. Өзүн «Сириядагы качкындар лагерлеринин биринде турабыз» деп билдирген кыргызстандык келин коңшулаш өлкөлөрдүн жарандары мекенине кайтарылып жатканын белгилеп, кыргыз өкмөтү да кыргызстандык качкындарды кайтарса деген тилегин «WatsApp» аркылуу «Азаттыкка» билдирген эле:

«Биз күрттөрдүн лагеринде турабыз. Бул жакта жашоо оор. Жалаң аялдар жаш балдарыбыз менен кыйналып жатабыз. Бул жашоодо жаңылбаган адам болбосо керек, бизди да кечирип, Казакстан сыяктуу мекенибизге алып кетүүңүздөрдү өтүнөбүз».

Тилекке каршы кийинчерээк бул келин менен байланыш үзүлүп, анын жана балдарынын кийинки тагдыры белгисиз.

«Азаттыктын» тажик кызматына да жакында эле Сириядагы «Аль-Хол» лагеринен тажикстандык келин кайрылып, балдары менен адам чыдагыс оор абалда калганын билдирген. Көп өтпөй бул келин менен да байланыш таптакыр үзүлгөн.

Кыргыз өкмөтү Сириядагы качкындар лагеринде кармалып жаткан кыргыз жарандары менен жолугуп, дайынын билиш үчүн эл аралык уюмдар менен сүйлөшүүлөр Кыргызстандын Түркиядагы дипломатиялык корпусу аркылуу жүрүп жатканын билдирген.

УКМК болсо өткөн айда Сирия менен Ирактын согуштук аймактарындагы качкындар лагеринде жүргөн кыргызстандыктарды кайтаруу боюнча иштердин экинчи этабы уланып жатканын билдирген. Маалыматка караганда, террордук иш-аракеттерге катышкандардын жарандыгы аныкталып жатат.

Оштогу «Араван прогресс» уюму жакындары Сирияга азгырылып кеткендердин үй-бүлөлөрү менен иш алып барат. Уюмдун жетекчиси Икбол Исаков Сирияга азгырылып кеткендердин ичинен аялдар менен балдарды алып келүүгө мамлекет милдеттүү деп эсептейт. Бирок ошол эле учурда аларды кайтарып келгенден кийин коомчулук кабыл алууга даярбы деген маселени да тактоо керек деген пикирин билдирди:

«Биз кайтарып келүү керек деген ою бар адамдарга суроону тикелей берип: «Сиздин балдарыңыз ошол балдар менен чогуу бир мектепте окушун каалайсызбы?» деген суроону бергенде «жок» дебесе да, ойлонуп жооп бере албай калышат. Ошондуктан аларды кайтарууга аракет кылардан мурун аларды канчалык деңгээлде коомчулук кабыл алат, аларды реинтеграция кылууга даярбызбы деген суроолорго жооп табыш керек. Алар Сирияга кетип жатканда да ата-энелерин укпай кетишкен, келген күндө да азыр «кайтарып апкелип бергиле» деп ыйлап жаткан ата-энелерин угабы? Бул маселени түбүнөн иликтеп, иштеп чыгыш керек».

УКМКнын маалыматы боюнча, ушул күнгө чейин Сириянын согуш жүргөн аймактарына баш-аягы 800дөй кыргыз жараны кеткен. Анын ичинен 200дөн ашыгы курман болгон. «Ислам мамлекети» тобуна кошулуп кеткен кыргызстандыктардын 140ка жакыны аялдар экени айтылып жүрөт.

Айрым маалыматтарга караганда, Сириядагы «Аль-Хол» лагеринде эле 70 миңдей киши бар. Алардын 10 миңден ашууну чет өлкөлүктөр болсо, 7 миңдейи балдар.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Юанды дүйнөлүк валютага айландыруу дымагы

11-12-сентябрда Кытайда мамлекеттик сапар менен жүргөн Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев Бээжинде мамлекеттик жетекчилер жана ишкерлер менен жолугушту. Ал Казакстандын туңгуч президенти Нурсултан Назарбаевдин салам-дубайын Кытайдын мамлекет башчысы Си Цзиньпиңге жеткирди. Ошол эле учурда Кытай тарап да Токаевге жылуу сөздөрүн арнады.

«Сиз Казакстандын президенттигине жогорку көрсөткүч менен шайланып келдиңиз. Бул сиз өз элиңиздин чоң колдоосуна ээ экениңизди көрсөтүп турат. Сиздин жетекчилигиңиз алдында Казакстанда өтө жакшы өзгөрүүлөр, коомдо жана экономикада чоң жетишкендиктер болоруна мен ишенем», - деди Кытайдын Коммунисттик партиясынын бюро мүчөсү Ян Цзечин.

Президент Токаев Казакстан-Кытай ишкер кеңешинин алтынчы отурумунун ачылышында сүйлөп жатып, Кытай Казакстандын стратегиялык өнөктөшү болуп калганын айтты:

«Бул сапарым Казакстан үчүн өтө маанилүү. Кытай дүйнөдө экономикасы боюнча экинчи орунда турган улуу держава экенин эске алсак. Эң башкысы - бизге коңшу жана дос мамлекет».

Касым-Жомарт Токаев Казакстандан Кытайга айыл чарба өндүрүмүн экспорттоонун көлөмүн көбөйтүүнү да сунуш кылды. Азырынча бул сунушка Бээжин кандай жооп бергени тууралуу маалымат жок.

Бээжиндеги кытай-казак ишкерлеринин форумунун ачылышында Казакстандын президенти ошондой эле Кытайдын улуттук валютасы юандын дүйнөлүк ролун көтөрүүнү сунуш кылды. Токаев бул үчүн «Астана» эл аралык финансы борборунда Кытай валютасындагы инвестиция үчүн «механизм» куруу максатын билдирди.

Дагы караңыз

Казакстандагы кытай заводдоруна нааразылык

«“RMB Connect” инвестицияны юань менен берүүгө мүмкүнчүлүк берет. Жаңы экосистема жалпы дүйнө жүзүндө кытай юанын таратууга жакшы салым кошо алат. Мындан тышкары Казакстандын жана жалпы эле аймактын ишканалары үчүн юань менен иштөөдө жаңы эсеп-клирингдик борбор болуп берет алат», - деп билдирди Токаев Бээжинде.

Казак президентинин администрациясы маалымдагандай, 11-сентябрь күнү Касым-Жомарт Токаев менен Си Цзиньпиңдин жолугушууларынын жыйынтыгында тараптар 10 документке кол коюшту. Алардын ичинде мамлекет башчыларынын биргелешкен билдирүүсү, Казакстандын Айыл чарба министрлиги менен Кытайдын Инспекция, карантин жана ветеринардык-санитардык талаптар боюнча башкы бажы башкармалыгынын ортосундагы келишим бар. Мындан тышкары келишимдердин арасында кытай өкмөтү казак тарапка «суперкомпьютер берүү долбоору» боюнча кызматташуу жөнүндө да документ бар.

«Антикытай» акциялары жана Шиңжаңдагы казактардын укуктары

Токаевдин сапары Казакстанда «кытай долбоорлоруна» каршы акциялар күчөгөн учурга туш келди. Өткөн аптадан тартып өлкөнүн бир катар шаарларында «Кытай экспансиясына» каршы нааразылыкка чыккандар бийликти Кытайдын заводдорун жабууга жана президент Токаевден Бээжинге баруудан баш тартууга чакырышкан.

Дагы караңыз

Токаевдин сапары, Шинжаң казактарынын үнү

Казак өкмөтү кытай инвестициясы экономиканы өнүктүрүш үчүн маанилүү экенин белгилеп, биргелешкен долбоорлор алкагында эле жогорку технологиялык ишканалар курулуп, казакстандыктарга жаңы жумуш орундары ачыларын маалымдаган. «Кытай экспансиясына» каршы акцияларды бийлик өлкөдө туруксуздук болушун көксөгөн чагымчылдар уюштуруп жатат деп билдирип, бирок алар ким экенин ачыкка чыгарган эмес.

Токаевдин Бээжиндеги сапары тууралуу таратылган расмий маалыматта Кытайдын түштүк-батышындагы Шиңжаң аймагында турган казактар маселеси жөнүндө кеп-сөз болгон жок. Активисттер расмий Нур-Султандын «Шиңжаң казактарынын маселеси - Кытайдын ички иши» деген пикирин эске алып, Токаев бул тууралуу ооз ачпасын айтышкан.

Шиңжаңдагы казактарга жасалып жаткан кысым жана алардын «тарбиялоочу лагерлерге» мажбурлап жайгаштырылып жатышы тууралуу алгачкы маалыматтар 2017-жылы жазында айтыла баштаган. Казакстандагы кээ бир уюмдар казак бийлигинен жана эл аралык уюмдардан Шиңжаңдагы казактарды куткарууну өтүнүп, жардам сураган.

Былтыр БУУ Шиңжаңдагы миллиондогон уйгурлардын жана башка аз улуттардын өкүлдөрү «экстремизмге каршы күрөш борборлорунда» кармалып турушканын, миллионго жакын адам «кайра тарбиялоочу лагерлерге» жайгаштырылып жатканын маалымдаган. Кытай башында лагерлер тууралуу маалыматтарды төгүндөп, бирок кийинчерээк бул лагерлер экстремизмге жана терроризмге каршы «кесипкөйлүккө үйрөтүүчү борборлор» экенин билдирген.

Быйыл март айында Казакстандын тышкы иштер министри Бейбут Атамкулов жыл башынан бери Кытайда казак жана кытай паспортторун алып жүргөн 33 адам кармалганын билдирген. Алардын ичинен 20сы Казакстанга кайтып келген. Атамкулов дипломаттардын жардамы менен Кытайда кармалган казактардын саны 80 пайызга азайганын белгилеген.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.