Сапар Орозбаков, Бишкек. Өлкө башчы Аскар Акаевдин айтуусунда, быйыл өлкөдө Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолунун, Камбарата ГЭСтеринин жана аллюминий заводунун курулушу башталат. Президент аларды «кылым долбоорлору» деп мүнөздөдү. Бирок айрым адистер бул долбоорлорду реалдуу эмес деп, алардын быйыл башталышынан күмөн санашат.
Жыл жаӈырар алдында өлкө башчы Аскар Акаев 2005-жылы өлкөдө үч чоӈ курулуш башталарын жарыя кылды:
- Республиканы динамикалуу түрдө алдыга алып барыш үчүн, жүз миӈдеген жумуш орундарын түзүш үчүн сөзсүз ири долбоорлор –«кылым долбоорлору» ишке ашышы керек. Биздин алдыбызда ошондой эки «кылым долбоору» турат. 21-кылымдын эки долбоору. Биринчиси – Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу – деди Аскар Акаев түз эфир байланышка чыкканда.
Президенттин айтымында, бул долбоорлор өлкөнүн экономикасына жаӈы дем берет:
- Бул темир жолдун курулушу бизге 150 миӈ жаӈы жумуш орун ачып берет экен. Жана дагы экономикабыздын ички дүӈ продуктысынын 60% өсүшүнө алып келет. Аларды «кылымдын долбоору» деп атасак болот-деди Аскар Акаев.
Анын айтымында, темир жолду куруу тууралуу келишимге быйыл кол коюлат. Президент темир жолдон тышкары Камбарата ГЭСтеринин жана аллюминий заводунун курулушу да башталат деп ишендирди. Ал бул эки курулушту бир долбоор катары мүнөздөп, анын техникалык-экономикалык негиздемесин түзүү үчүн Орусиянын өкмөтү акча бөлгөнүн билдирди.
Буга чейин бир нече ири долбоорлор мына башталат деп айтылып, бирок ишке ашпай калган болчу. 90 –жылдардын ортосуда президент Германияга барып келгенден кийин, немистер Сарыжаз калай кенин иштеткен жатат деп айткан болчу. Бирок бул Советтер союзу учурунда башталып, токтоп калган жарым-жартылай бүткөн эски курулуш ушу күнгө чейин кыймылдай элек. Жерүй алтын кенин иштетүү да бир нече жолу башталганы жатат деп, 15 жылдан бери мурда кандай болсо ошол бойдон турат.
Эгерде жалпы суммасы 3-4 млрд долларды түзгөн бул үч курулуш чыны менен эле башталса, бул экономиканын өнүгүшүнө өтө чоӈ салым болор эле. Бирок адистер анын реалдуу экенинен күмөн санашат:
- Аллюминий заводу жана темир жол деп жатпайбы. Бул экөө болбогон нерсе. Камбарата дегени болсо нормалдуу долбоор- деди Улуттук академиянын кызматкери, тоо-кенчилер жана геологдор ассосациясынын катчысы Сагыналы Барсанаев.
Анын айтымында, Кыргызстанда аллюминий чыгарууга пайдаланчу бир нече боксит кендери болгон менен, аларды иштетүү анчалык натыйжалуу эмес. Ошондуктан өкмөт чийки затты Орусиядан алып келүүнү пландаштырып жатат:
- Аллюминийдин кени Жумгалда. Ошол жерде Санташ деген кен бар. Заводду болсо ал жерге эмес, Ташкөмүргө курабыз деп жатышат. Мен сураштырсам, чийки затты Орусиядан ташыйт имиш –деди Салыналы Барсанаев.
Ал ташып келген чийки зат кымбатка туруп, завод өзүн өзү актабайт деген ойдо. Өкмөт болсо аллюминий өндүрүшүндө чийки зат эмес, электр энергиясы маанилүү, Камбарата ГЭСтери курулса электр энергиясы жетиштүү да, арзан да болот деп, анын курулушунан эч деле күмөн санабайт.
Сагыналы Барсанаев темир жолдун куруларына да ишене бербейт. Анын айтымында, темир жол тоо аралап өткөндүктөн туннель курууга туура келет. Бул жолдун наркын кымбаттатпай койбойт дейт окумуштуу. Ал мындай жолду Казакстан да курганы жатканын, ал Кыргызстандан эртерээк бүткөрөрүн кошумчалайт.
Өкмөт болсо темир жол Кыргызстанга эмес, биринчи кезекте Кытайга керек деп Кытайга үмүт кылып жатат. Вице-премьер Кубанычбек Жумалиевдин түшүндүрүүсүнө караганда, бул жол Пекинден Парижге чейин жолду 400 км ге кыскартат экен. Ошондуктан Кытай аны курууга катуу киришип жатыптыр:
-СУАРдын парткому да «бир эле Кыргызстанга эмес, Кытай үчүн да абдан кызыктуу, керектүү жол, ошон үчүн муну салганга баардык аракеттерибизди жасайбыз» деп айтты –деди Кубанычбек Жумалиев.
- Республиканы динамикалуу түрдө алдыга алып барыш үчүн, жүз миӈдеген жумуш орундарын түзүш үчүн сөзсүз ири долбоорлор –«кылым долбоорлору» ишке ашышы керек. Биздин алдыбызда ошондой эки «кылым долбоору» турат. 21-кылымдын эки долбоору. Биринчиси – Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу – деди Аскар Акаев түз эфир байланышка чыкканда.
Президенттин айтымында, бул долбоорлор өлкөнүн экономикасына жаӈы дем берет:
- Бул темир жолдун курулушу бизге 150 миӈ жаӈы жумуш орун ачып берет экен. Жана дагы экономикабыздын ички дүӈ продуктысынын 60% өсүшүнө алып келет. Аларды «кылымдын долбоору» деп атасак болот-деди Аскар Акаев.
Анын айтымында, темир жолду куруу тууралуу келишимге быйыл кол коюлат. Президент темир жолдон тышкары Камбарата ГЭСтеринин жана аллюминий заводунун курулушу да башталат деп ишендирди. Ал бул эки курулушту бир долбоор катары мүнөздөп, анын техникалык-экономикалык негиздемесин түзүү үчүн Орусиянын өкмөтү акча бөлгөнүн билдирди.
Буга чейин бир нече ири долбоорлор мына башталат деп айтылып, бирок ишке ашпай калган болчу. 90 –жылдардын ортосуда президент Германияга барып келгенден кийин, немистер Сарыжаз калай кенин иштеткен жатат деп айткан болчу. Бирок бул Советтер союзу учурунда башталып, токтоп калган жарым-жартылай бүткөн эски курулуш ушу күнгө чейин кыймылдай элек. Жерүй алтын кенин иштетүү да бир нече жолу башталганы жатат деп, 15 жылдан бери мурда кандай болсо ошол бойдон турат.
Эгерде жалпы суммасы 3-4 млрд долларды түзгөн бул үч курулуш чыны менен эле башталса, бул экономиканын өнүгүшүнө өтө чоӈ салым болор эле. Бирок адистер анын реалдуу экенинен күмөн санашат:
- Аллюминий заводу жана темир жол деп жатпайбы. Бул экөө болбогон нерсе. Камбарата дегени болсо нормалдуу долбоор- деди Улуттук академиянын кызматкери, тоо-кенчилер жана геологдор ассосациясынын катчысы Сагыналы Барсанаев.
Анын айтымында, Кыргызстанда аллюминий чыгарууга пайдаланчу бир нече боксит кендери болгон менен, аларды иштетүү анчалык натыйжалуу эмес. Ошондуктан өкмөт чийки затты Орусиядан алып келүүнү пландаштырып жатат:
- Аллюминийдин кени Жумгалда. Ошол жерде Санташ деген кен бар. Заводду болсо ал жерге эмес, Ташкөмүргө курабыз деп жатышат. Мен сураштырсам, чийки затты Орусиядан ташыйт имиш –деди Салыналы Барсанаев.
Ал ташып келген чийки зат кымбатка туруп, завод өзүн өзү актабайт деген ойдо. Өкмөт болсо аллюминий өндүрүшүндө чийки зат эмес, электр энергиясы маанилүү, Камбарата ГЭСтери курулса электр энергиясы жетиштүү да, арзан да болот деп, анын курулушунан эч деле күмөн санабайт.
Сагыналы Барсанаев темир жолдун куруларына да ишене бербейт. Анын айтымында, темир жол тоо аралап өткөндүктөн туннель курууга туура келет. Бул жолдун наркын кымбаттатпай койбойт дейт окумуштуу. Ал мындай жолду Казакстан да курганы жатканын, ал Кыргызстандан эртерээк бүткөрөрүн кошумчалайт.
Өкмөт болсо темир жол Кыргызстанга эмес, биринчи кезекте Кытайга керек деп Кытайга үмүт кылып жатат. Вице-премьер Кубанычбек Жумалиевдин түшүндүрүүсүнө караганда, бул жол Пекинден Парижге чейин жолду 400 км ге кыскартат экен. Ошондуктан Кытай аны курууга катуу киришип жатыптыр:
-СУАРдын парткому да «бир эле Кыргызстанга эмес, Кытай үчүн да абдан кызыктуу, керектүү жол, ошон үчүн муну салганга баардык аракеттерибизди жасайбыз» деп айтты –деди Кубанычбек Жумалиев.
