Экономика

Казакстан кантсе да КМШ өлкөлөрү арасында эң көп мунай өндүрүп экспорттогон өлкөлөрдүн бири. Кара майдын дүйнөлүк баасынын кымбаттап кетиши казак экономикасына оңбогондой эле олжо алып келди окшойт.Казакстандын банк сектору да кыйла бутуна туруп, эл аралык "Стандарт жана кедейлик" аттуу финансылык изилдөө агенттиги жакында казак банктары каражат-кубат жагынан КМШ ичинен Орусия менен Украинадан кийинки үчүнчү орунда турат деп билдирди. Кыргызстандын "Кабар" мамлекеттик агенттиги да ушул айдын башында казакстандык банкирлер Кыргызстандагы банктардын 50%ын көзөмөлдөйт деп жазып чыкты. Лондондогу Финансылык иликтөө борборунун аналитиги Энни Уолкер казак банктарынын артыкчылыктарына төмөнкүдөй токтолот.

- Казакстан финансы секторунда чоң ийгиликтерге жетишип, бул системасын эртерээк либералдаштыргандыктан, башка коңшулаш өлкөлөргө караганда банк тармагын бутуна тургуза алды. Туруктуу банк системасын түзө алгандыктан, Казакстан мунай жана башка тармактарына ири инвестициялар тарта алды.


Лондондук изилдөөчү ушундай пикирин айтканы менен, Казакстандын улуттук банкынын мурдагы төрагасы Ораз Жандосов жетишкендиктер менен катар кемчиликтер да көп экенине көңүл бурат.

- Албетте, алдыга жылыш бар. Чийки зат, мунайды сатуудан түшкөн долларлардын көбү кайра барып өлкөнүн ички муктаждыктарына жумшалып жатат. Ал акчанын баары болбосо да, жарымынан көбүрөөгү үйлөрдү, ресторан, башка коомдук жайларды курууга, керектүү товарларды ташып келүүгө жумшалууда. А бирок Казакстан азырынча дүйнөлүк дебей эле коелу, Борбор Азиялык деңгээлде экспорттолчу товар өндүрүп, же кызмат көрсөтүү жагын таптакыр өнүктүргөн жок, -
дейт Алматалык мурдагы башбанкир Жандосов.


Андан сырткары жергиликтүү адистер Казакстандын өнөр жайдан кийинки экинчи башкы тармагы – айыл-чарбасы да өкмөттүн чабал реформаларынан улам дээрлик бутуна тура албай жатканын айтышат. Калкынын жарымынан көбү айыл-кыштактарда жашагандыктан, бул маанилүү тармак да келээрки жылдары казак экономикасын артка тартчу жагдайга айланышы мүмкүн.


Америкадагы "Мурас" фонду ушул айдын башында эл аралык экономикалык иликтөөсүнүн жыйынтыктарын жарыялап, Казакстан менен Кыргызстанды "экономикасы эң эркин эмес" өлкөлөрдүн тизмесине кошту. Борбор Азиядагы постсоветтик калган үч өлкө - Түркмөнстан, Өзбекстан жана Тажикстан – андан да начар, "өкүмзорчул экономикалуу" мамлекеттер катары бааланды. Эл аралык адистердин айтымында, чөлкөмдөгү өкмөттөр ушу тапта "жапайы эркин экономикасын жеке кызыкчылыктарына баш ийген зордукчул ыкмалар" менен башкарууда.

Бирок, анын маалыматы боюнча, өткөн жылы өнөр жай продукциясы 3,7%, курулуш 3,5% көбөйүп, өлкөнүн негизги тармактарында анчалык деле чоӈ өсүш болбоптур. Талаачылык 8,1% өскөн менен мал чарба продукциясы 0,4% азайып, айыл чарбасындагы экономикалык өсүш орто эсеп менен 4,1% түздү. Экономикалык өсүш бир гана тармакта - кызмат көрсөтүүдө жогору болгон.
-Кызмат көрсөтүүнүн көлөмү 35,8 млрд сом түзүп, 11,7% өстү- деди экономикалык өнүгүү министри Амангелди Муралиев 25-январда министрликтин өткөн жылда жасаган иши тууралуу отчет берип.

Министрликте өткөрүлгөн жыйынга катышкан өкмөт башчы Николай Танаев экономикада жакшы жылыштар бар деп эсептеген менен, ички дүӈ продуктыда өнөр жайдын үлүшү жылдан жылга азайып бара жатканына көпчүлүктүн көӈүлүн бөлдү:

-Өнөр жайдын ички дүӈ продуктыдагы үлүшүнүн төмөндөшү олуттуу проблема. 3 жылдын ичинде биз аны 23% дан 16%га чейин төмөндөтүп жибердик. Өнөр жайы биз үчүн бюджетке акча берген тармак–деди Николай Танаев.

Анын айтымында, ошондой эле даяр продукция өндүрүү да азайып, өлкө чийки зат өндүргөн өлкөгө айланып барат. Мисалы 1999-жылы машина куруу өнөр жайы жалпы өнөр жай продукциясынын 4% берсе, 2004-жылы ал 1,8% берип калды. Ошондой эле жеӈил өнөр жайынын үлүшү мурда 5,6%, ал азыр 2,5% түзөт.

Кызмат көрсөтүү тармагына соода, туризм, машине жана үй буюмдарын оӈдоо, байланыш, банк кызматы, окуу жайлар, саламаттык сактоо мекемелери жана башка көптөгөн тармактар кирет. Эксперттер бул тармактардын ичинен акыркы жылдары өлкөдө байланыш, тагыраак айтканда, мобилдик байланыш жана интернет байланышы чынында эле тез өсүп жаткандыгын белгилешет. Бирок алар жалпы жонунан кызмат көрсөтүүнүн абалы өлкөдөгү негизги тармактардын абалына жана элдин турмуш деӈгээлине жараша болуп, анын өсүш темпи алардыкынан көп деле айырмаланбастыгын айтышат. Ошондуктан алар мындай өтө жогорку көрсөткүч эсеп иштеринин жакшы жолго коюлбаганынан болушу да мүмкүн деп ойлошот.

-Мурда ишканалар белгиленген күнгө карата өздөрү канча товардык жана дүӈ продукция өндүргөнү жөнүндө сөзсүз отчет беришчү. Азыр болсо алар көпчүлүк учурда кыйыр түрдө эсептелет. Продукцияны так эсептер албасын статисттер өздөрү да мойнуна алып жатышат- деди профессор Владимир Кумсков.

Улуттук статискалык комитеттин эсеби боюнча, мурда айыл чарбасы жылына 10% өсүш берчи. Айыл чарба продукциясын комитет жөн эле кошуп жазып жатышат деп, аны айрым адистер айыптап келишкен. Алардын айтымында, айыл чарбасында эсеп-кысап иштери жокко эсе. Азыр адистер кызмат көрсөтүү тармагында да абал ошондой экендигин айтышат.