Экономика

Гезиттин баш редактору Бакыт Орунбековдун айтымында, гезит адегенде сурамжылоо жүргүзүп, бай адамдардын жалпы тизмесин түзгөн. Сурамжылоого катышкандар бай адам деп 1000 жакын адамдын атын аташкан. Андан кийин гезит өлкөнү жакшы билген 300 экспертти сурамжылап, ошол 1000 адамдын ичинен эӈ бай деген 100 адамды аныктаган. Бул тууралуу гезиттин баш редактору Бакыт Орунбеков бизге мындай деп билдирди:

-Мамлекеттик деӈгээлдеги өтө бай адамдарды атап бергиле деп биз тизмени республиканы жакшы билген Бишкекте, Ошто, Жалаkабадда, Баткенде жашаган эксперттерге бердик. Алар 100 байды аныктап беришти. Биз ошол 100 байды жарыялап койдук – деди Бакыт Орунбеков.

Тизменин басымдуу көпчүлүгүн азыр же мурда мамлекеттик кызматта иштегендер, алардын тууган-туушкандары, жек-жааттары түзөт. Анда премьер-министр Николай Танаев баштаган аткаруу бийлигинин 23 өкүлү бар. Бай деп каржы министри Болот Абилдаевдин, Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин жакында эле кызматтан кеткен төрагасы Равшан Жээнбековдун, Өзгөчө кырдаал министри Темирбек Акматалиевдин, Экономикалык өнүгүү министри Амангелди Муралиевдин, губернаторлор Токон Шайлиеванын, Аскар Салымбековдун, Накен Касиевдин, Аскарбек Шадиевдин жана Бишкек шаарынын мэри Медетбек Керимкуловдун аттары аталат. Тизмеде президенттик администрациянын жетекчиси Тойчубек Касымов, анын орун басары Болот Жанузаков, Конституциялык соттун төрайымы Чолпон Баекова, Улуттук банктын төрагасы Улан Сарбанов жана 32 депутат бар. Ага президенттин 3 жакын адамы да кирген:

-Ушул 100 байдын ичинде президенттин агасы Асанкул Акаевдин, баласы Айдар Акаевдин, күйөө баласы Адил Тойгонбаевдин аттары аталды. Алар байлардын рейтингинде алдынкы орундарга чыгышты- деди Бакыт Орунбеков.

Буга байланыштуу айта кетүү зарыл - Аскар Акаев өзү чет өлкөлүк гезиттердин бирине берген интервьюсунда күйөө-баласынын ишкерлиги жакшы жүрүп жаткандыгын айткан болчу. Бирок уулу жана агасы жөнүндө ал эч нерсе айткан эмес.

Бакыт Орунбековдун билдирүүсүнө караганда жарыяланган тизмеге макул эместер да чыгып жатат. Баш редактор андайлардын көпчүлүгү бийлитегилер экендигин билдирди:

-Газетага жарыялангандан кийин тизмеге кирген айрым адамдар «мен бай эмесмин, мени эмнеге тизмеге киргиздиӈер» деп таарынычын айтышты. Ошол эле учурда башка адамдар «мен деле баймын, эмне үчүн мен 100 кишинин арасында жокмун» деп жатышат. Мисалы, таарынып жаткандар - мамлекеттик бийликте отургандар. Бул түшүнүктүү эле да. Алардын аттарына жазылган бир дагы ишкана, фирма же базар жок. Алар ага-туугандарына, бала-чакасына катталган. Бирок, элдин пикиринде, алар мамлекеттик кызматтан пайдаланып, өз туугандарына байлык топтоп беришкен. Элде мамлекетик кызматта тургандар кедей болбойт деген пикир басымдуу –дейт Бакыт Орунбеков.

Чет өлкөлөрдө байлардын рейтингин иликтөө кадимки эле көрүнүш. АКШдагы «Форбс журналы жылыга дүйнөдөгү эӈ бай адамдардын тизмесин гана эмес, алардын байлыгынын көлөмүн аныктап, рейтингин да жарыялап келет. Анын маалыматтары ишенимдүү деп эсептелип, көп деле күмөнчүлүк туудурбайт. «Фергана» гезити жарыялаган тизмеге көптөр анчалык ишене беришпейт. Алардын бири - АКИпресс маалымат агенттиги:

- Адамдардын пикирлери деп түшүнүү зарыл. Башкача айтканда, адамдар ушинтип ойлошот деп гана, бул тизмеге ишенсе болот. Бирок бул чынында ушулар гана бай адамдар дегендикти билдирбейт. Бул тизмеге киргизсе боло турган башка адамдар жок дегендикти билдирбейт. Бул жөн эле айрым адамдардын пикири. Чынында алардын айрымдары анчалык деле бай эмес. Тескерисинче, чоӈ байлыгы адамдардын айрымдары тизмеге кирбей калышы мүмкүн- деди аткаруучу директору Евгений Гопкало.

Бакыт Орунбеков мындан ары гезит байлардын тизмесин гана жарыялабастан, алардын байлыктарынын көлөмүн тактоого аракет кылаарын билдирди.

"Херитиж" фонду мындай докладдарды 1995-жылдан бери жыл сайын чыгырат жана азыркы отчет - он биринчи. Дүйнө мамлекеттериндеги абал он ар башка экономикалык көрсөткүч боюнча бааланат, алар - соода жана салык саясаты, мамлекеттин экономикага кийлигишүүсү, монетардык саясат, капиталдын өлкөдөн чыгышы, чет өлкөлүк инвестициялар үчүн түзүлгөн шарт, банк жана каржылоо саясаты, маяна менен баалар катнашы, мүлккө ээлик кылуу укугу жана тымызын экономиканын деңгээли.

Докладдын авторлору Марк Майлс, Эдвин Фөлнер жана Мэри Анастасия О'Грэйдинин айтымында, экономика канчалык эркин болсо, киши башына саналган киреше ошончолук өйдө. Мисал үчүн, экономикасы басмырланган өлкөлөрдө киши башына келген бир жылдык дүң өндүрүш бир миң доллардын тегерегинде болсо, эркин экономикалуу өлкөлөрдөгү бул көрсөткүч 30-35 миң долларга жетет.

Бардыгы болуп дүйнөнүн 161 мамлекетиндеги абал иликтенген, бирок кийин алты өлкө - Ангола, Бурунди, Конго, Судан, Ирак жана Сербия менен Монтенегро тизмеден чыгарылган, анткени алардын экономикасы тууралуу жетиштүү маалымат табылган эмес. Калган 155 мамлекет төрт топко бөлүнгөн.

Биринчи топко эркин экономикалуу 17 өлкө кирген, алардын эң эркиндери - Гоңкоңг, Сингапур жана Люксембург. Мурдагы советтик жумурияттардын ичинен бул топко Эстония гана кошулган, ал Люксембургдан кийинки 4-орунда. Доклад авторлорунун айтымында, 2003-жылы 6-орунга коюлган АКШ азыр 12-орунга түшкөнү дагы көңүлгө арзырлык көрүнүш, анткени өлкө экономикасы азыр бир топ кыйын кезеңде.

Экинчи топко экономикасы дээрлик эркин деген 56 өлкө чогултулган, алардын арасында Алмания, Израил, Жапания, Франция сыяктуу мамлекеттер бар. Бул топко мурдагы советтик жумурияттардын ичинен үчөө гана кирген: Литва - жыйырма үчүнчү, Латвия - жыйырма сегизинчи жана Армения 42-орунда.

Эң көп мамлекет - 70 - экономикасы дээрлик эркин эмес деген үчүнчү топко кошулган, мурдагы советтик жумурияттардын көпчүлүгү ушул топто. Молдова - жетимиш жетинчи, Украина - сексен сегизинчи, Кыргызстан - токсон жетинчи, Грузия - жүзүнчү, Азербайжан - жүз үчүнчү, Орусия - жүз жыйырма төртүнчү, Казакстан - жүз отузунчу жана Беларус 143-орунда.

Экономикасы басмырланган деп дүйнөдө 12 мамлекет табылган жана алардын ичинде 144-орундагы Тажикстан, 147-орундагы Өзбекстан жана 151-орундагы Түркмөнстан бар. Абалы Түркмөнстандыкынан начар деп Зимбабве, Ливия, Бурма жана Түштүк Корея гана аталган.

Былтыркыга караганда экономикалык абал Мадагаскар, Украина, Польша, Болгария, Исландия, Индонезия, Мажарстан, Малайзия, Монголия жана Өзбекстанда жакшырган. Ал эми Эфиопия, Пакистан, Уганда, Гаити, Бангладеш, Марокко, Катар, Фижи, Куба жана Тунистеги экономикалык абал начарлаган.

Анткен менен жыл өткөн сайын эркин экономикалуу мамлекеттерде жашаган калктын саны өсүүдө. 2003-жылы андай өлкөлөрдө бардыгы болуп 361 миллион адам жашаса, былтыр андай адамдардын саны 478 миллионго жеткен. Аны менен катар, басмырланган экономикалык абалда жашаган адамдардын саны 391 миллиондон 242 миллионго чейин кыскарган. Жалпысынан алганда болсо, дүйнөнүн 86 өлкөсүндөгү экономикалык абал жакшырган, 57 мамлекеттеги абал болсо мурдагыдан дагы начарлаган.