Экономика

Өлкөдөгү көптөгөн министрликтер жана ведомстволуктар ишканаларга жана адамдарга кызмат көрсөтүп жатабыз деп акча чогултаары далай жолу айтылган болчу.

Атайын каражаттар деген ат менен белгилүү бул акчалар анда иштегендердин ичип-жегенине, баскан–турганына пайдаланылат. Алкымы ачылган чиновниктер ар кандай шылтоо таап, мындай акы төлөнүүчү кызматтардын санын көбөйткөндөн көбөйтүп келет. Атайын каражаттардын өлчөмүн акыры келип чиновниктер өздөрү койгондуктан, абал бир барак кагаз үчүн бир нече миң сом ала турганга чейин жеткен.

Вице–премьер Жоомарт Оторбаевдин билдиргенине караганда, өкмөт буга бөгөт коюу үчүн бул атайын каражаттарды бюджетке алуу жана бюджеттик мекемелерди жалаң гана бюджет аркылуу каржылоо тууралуу чечимге келди:

- Биздин мамлекеттик органдар уруксат кагаз берип жатканда ишканалардан акча алышат. Ар кандай айып-пулдар бар. Бул каражаттар министрликтердин жана ведостволуктардын атайын фондоруна түшөт. Ошол атайын фонддордун акчаларын мамлекеттик органдар өздөрү каалагандай пайдаланышып, ар кандай сыйлык алышат, чет өлкөгө командировкага барышат. Өздөрү турган имараттарды жакшыртышат. Бул фондор көбөйгөндөн көбөйүп жатат. Азыр биз бул проблеманы чечип жатабыз. Ал каражаттар эми мамлекеттик органдарга түздөн түз бюджеттен бара турган кылып жатабыз, – деди Жоомарт Оторбаев.

Ал бул каражаттарды ишканалар үчүн кошумча салык деп мүнөздөп, өкмөттүн бул чечими ишке ашса, ишканаларга чоң жеңилдик болорун белгилейт:

- Бул кыйыр салык. Министрликтер ал каражаттарды жеке сектордон жыйнагандыктан ишканалардын продукцияларынын өздүк наркы өсүп кетип жатат, – дейт Жоомарт Оторбаев.

Көпчүлүк адистер өкмөттүн бул чечимин туура деп баалап жатышат:

- Баардык мекеме-ишканаларда, министрликтерде атайын каражаттын эсебинен жеп-ичүү көп болуп жатат. Элди тоноо болуп жатат. Атайын каражаттарды баардыгы алып жатышат. Саламаттык сактоо тармагы алат. Ички иштер министрлиги, Улуттук коопсуздук кызматы да алышат. Албаган мекеме жок. Атайын каражаттар машине, ар кандай кымбат баалуу буюмдарды сатып алууга кетип жатат. Ошондуктан атайын каражат сөзсүз түрдө бюджет аркылуу жүргүзулүш керек деп эсептейм, – деди Эл өкүлдөр жыйынын бюджет жана экономикалык саясат комитетинин төрагасы Жеңишбек Эшенкулов өкмөттүн бул чечими тууралуу пикирин сураганыбызда.

Бирок ал атайын каражаттар бюджеттин бир чоң булагы болгондуктан, эгерде өкмөт аларды мекемелерге калтырбай толук алып койсо, бюджет жабыркап калат деген кооптонуусун билдирди. Анын айтымында, өкмөт бул акчаларды казынага кириштеп, кайра өздөрүнө берсе жакшы болмок:

- Мен буга каршымын. Атайын каражатты бюджетке толук алып койсо, министрликтер атайын каражатты чогултпай калышат. Аны көп чогултууга кызыкпай калышат. Ошондуктан аны мамлекеттик казынага кириштеп, өздөрү тапкан акчаны өздөрүнө бериш керек, –дейт Жеңишбек Эшенкулов.

Маалыматтарга караганда, атайын каражаттар 1 млрд 800 млн сомду түзүп, бюджеттин 8,5% жетет. Бул суммага жогорку жана орто окуу жайларында студенттерден алынган акы да кирет. Жоомарт Оторбаевдин айтымында, өкмөттүн токтому жалаң гана мамлекеттик башкаруу органдары чогулткан акчаларга тиешелүү.

Жапон өкмөтүнүн Кыргызстанга көрсөткөн жардамы JICA агенттигинин изилдөөчүлөр тобунун бир жылдык ишинин каржылык чыгымын толугу менен өз мойнуна алгандыгы болду. Жапон адистери Көл кылаасында жашаган элдин жашоо-шартын кылдат иликтеп чыгып, табиятка доо кетпегидей өлчөмдө туризм индустриясын өнүктүрүү долбоорун сунуш кылды.

Изилдөөчүлөр тобунун жетекчиси Коизуми Хажимба мырзанын айтымында, бул иште негизги көңүл таза суу проблемасына бурулду. Бул максатта Балыкчы, Чолпоната, Караколдогу суу тазалагычтарды оңдоо, көлгө куюлган суулардын тазалыгына көз салуу, өзүн-өзү тазалап турчу Ысыккөлдү акир-чикирден арылтуу иши жакшы жолго коюлушу зарыл.

- Бул жерде баарын катыштыруу усулун колдонуу керек. JICA агенттигинин аракети менен Көл кылаасын өнүктүрүүнүн негизги планы иштелип чыкты. Анан бул ишти жүзөгө ашырууда чөлкөм кызматташтыгына Борбор Азия өлкөлөрүнүн өзара алака-катышын күчөтүүгө маани берүү зарыл, - деп айтты жапон изилдөөчүлөр тобунун жетекчиси Коизуми Хажимба.

Кыргыз өкмөтүнүн башчысы Николай Танаев жапон адистеринин жардамы менен Көл кылаасын өнүктүрүүнүн негизги схемасы иштелип чыкканын белгилеп, анда жазылгандарды ишке ашыруу түйшүгү өкмөттүн эмес Ысыккөлдү өнүктүрүү корунун мойнуна жүктөлөрүн айтты:

- Негизги жүк өкмөткө эмес, жаңыдан түзүлүп аткан коомдук уюм - Ысыккөлдү өнүктүрүү коруна жүктөлөт. Ага мамлекеттик структуралар, бейөкмөт уюмдар, жергиликтүү жамааттар кирип, маселе жалпы отурумда талкууланат. Жаңы түзүмдүн катчылыгы дайындалып, ал облустук акимчиликтин алдында иштейт. Катчылыктын милдети - отурумда талкуланчу маанилүү маселелерди тактап, документтерин даярдоо.

Николай Танаевдин ырасташынча, Көл жээгинде жыл бою бир жарым миллион эс алуучуларды кабыл алуу мүмкүнчүлүгү бар.

- Негизи үч вариант сунуш кылынган. Көлдүн кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнүн эң төмөнкү, ортоңку, жогорку деңгээлдери аныкталган. 1 миллион 800 миң эс алуучу эң жогоркусу. Биз анын ортоңкусун алдык. Бир миллион 500 – 600 миң адам. Бирок бул азырынча болжолдуу гана сан. Биз ал жерде асман тиреген үйлөрдү салбайбыз. Бирок да сезон маалында алдагыдай адам кабыл алууга болот, - дейт Николай Танаев.


Ысыккөл облус губернатору Токон Шайлиева 2025-жылга чейин эсептелген жаңы илимий негиздеги планга оголе чоң үмүт артарын жашырган жок.

- 2025-жылга чейин бул жерге абдан көп суммадагы акча келет. 4–5 жылдын ичинде эле 70 миллион ашуун акча болот, 70 долбоор ишке киришет. Бул эң биринчиси. Азыр эле Көлдө жүздөн ашуун пансионат бар эмеспи. Кудай буюрса, алардын саны 150 жетет. Эркин экономикалык аймак деп атпайбызбы. Аны Тамчынын тегерегине көчүрдүк. 2-3 миллиард инвестиция келет. 3–4 күндүн ичинде анын тагдыры чечилет, - дейт Токон Шайлиева.

Кыргыз өкмөтүнүн алдындагы Архитектура жана курулуш иштери боюнча мамлекеттик комиссиянын төрагасы Анвар Турсунов эларалык туризмди өнүктүрүү үчүн Ысыккөл өзгөчө орунга ээ аймак деп эсептейт.

- Заман өзгөрүп мурунку пландар иштебей, башаламандык бул жерди да каптай
баштаган. Башында жалпы союздук ден соолук чыңоочу жай болсо эми эларалык туризмди өнүктүрүүчү аймак. Башкы план мына ушул максатта иштелип чыкты, - дейт Анвар Турсунов.