Экономика

Казакстан жылына 100 миң тоннадан ашуун А92 үлгүсүндөгү бензинди Кыргызстанга экспорттук төлөмү жок сатуу тууралуу былтыр сунуштаган. Анын негизинде даярдалган документтин соңу эмне болгону тууралуу өкмөттүн чечими беймаалым. Эксперттер мындай кошкөңүл мамиле Орусия менен май сатып алуу боюнча туруктуу келишимди бузуп албоо аргасы катары бааланууда.

Күйүүчү майдын көмүскө агымы

УКМКнын экономикалык жана кызматтык кылмыштарга каршы күрөшүү бөлүмүнүн мурдагы башчысы Максат Мамытканов Токмоктон Бишкекке чейинки жолдо аткезчилик менен Казакстандан ташылган күйүүчү май сатылып жатканын билдирди.

Анын айтымында, аткезчилик менен келген күйүүчү майдын наркы май куюучу станциялардагы бензиндин баасынан он сомго арзан. Анын жеке иликтөөсүнө ылайык, Кыргызстанга мыйзамсыз алынып келген күйүүчү майдын көлөмү жылына болжол менен 1 млрд. литрден ашат.

Дагы караңыз

Токмоктогу кандуу мушташтын чоо-жайы

Анын ар литринен 4 сомдон салык түшпөй жатканын айткан Максат Маматканов мамлекеттик бюджет аткезчилик менен кирген күйүүчү майдын айынан жылына 5 млрд. сомдон ашуун жоготуп жатканын белгиледи:

"Күйүүчү майдын аткезчилиги боюнча маселе биринчи орунга чыгып жатат. Ошондуктан көмүскө ташылып келген бензинди Бажы кызматы текшерип жатабы? Бул Казакстандын арзан бензини канча көлөмдө жана кандай жолдор менен алынып келет? Кантип сатылып жатат? Мына ошонун айынан канча салык түшпөй калды? Бул суроолордун баарына жооп издеп, аны иликтеп чыгып, укуктук баа берүү керек. Азыр Казакстандан арзан баада ар кандай жолдор менен ташып чыгарып алып, бензинди кайра кымбат баада сатып жаткандар бар".

Кыргызстандын мунай затына болгон жылдык керектөөсү 1,1 млн. тоннадан ашуун. Анын ичинен Экономика министрлигинин маалыматы боюнча 2018-жылы күйүүчү-майлоочу майдын көмүскө жүгүртүүсүнүн үлүшү 25% түзгөн. Ошондо ар бир төртүнчү литр бензин же дизель мыйзамсыз жол менен ташылып, салык алынбай келген.

Казакстандан бензинди расмий ташуунун кечеңдеши

Казакстан былтыр жылына 100 миң тоннадан ашуун А92 үлгүсүндөгү бензинди Кыргызстанга экспорттук төлөмү жок сатууну сунуштаган.

Жогорку Кеңештин депутаты Элвира Сурабалдиева кыргыз өкмөтү буга байланыштуу макулдашууну эмнеге кечеңдетип жатканына кызыккан эле:

"Былтыр күзүндө эле "Казмунайгаздын" жетекчилиги жылына 400 миң тоннадан ашуун күйүүчү майды сыртка Кыргызстанга, Өзбекстанга жана Тажикстанга сатуу планы бар экенин айткан. Ал жактан бензин алынып келсе, анда анын баасы бизде дагы арзандамак. Бирок мына азыр жарым жылдан ашуун убакыт өтсө да бул боюнча эч кандай жылыш жок. Өкмөт эмнеге бул ишти кечеңдетип, өз учурунда чечпей жатат?".

Дагы караңыз

Кыргыз бажысындагы аткезчиликке доомат

Ошол эле кезде экономика министри Олег Панкратов төлөмү жок күйүүчү майды ташуу боюнча казак тарап менен сүйлөшүү жүрүп жатканын айткан.

Олег Панкратов макулдашуунун долбоору иштелип чыгып, кол коюуга даяр болуп калганын билдирген:

"Сүйлөшүүлөрдө күйүүчү май ташуу боюнча макулдашуунун долбоорун биргеликте иштеп чыгуу жагы чечилген. Анда бир эле түрдөгү күйүүчү майдын үлгүсүн 100 миң тоннага чейин Кыргызстанга экспорттоо боюнча маселе каралган. Премьер-министрлердин деңгээлинде мына ушундай макулдашуу болгон. Андан кийин Өнөр-жай, энергетика жана кен пайдалануу боюнча мамлекеттик комитетке тиешелүү макулдашууну иштеп чыгып, кол коюуга даярдоо тапшырмасы берилген. Азыркы учурда бул долбоор өз ара макулдашуу этабында турат".

Бирок экономика министринин бул билдирүүсүнөн эки айдан ашуун убакыт өтсө да Казакстандан расмий түрдө күйүүчү май ташып келүүнүн шарттарын караган макулдашуу бекитилбей турат. Документтин бекитилбей кармалып жатышынын себебин өкмөт түшүндүрө элек.

Чыныгы себептер

Жогорку Кеңештин депутаты Элвира Сурабалдиева казак тарап менен макулдашуунун жоктугу аткезчиликти күчөтүп жатат деген пикирде:

"Мен кийин сураштырып көрсөм, бул абдан оор саясий маселеге барып такалып жаткан экен. Сөздүн ачыгын айтсак, Орусиянын "Газпром" компаниясы менен келишимде туруктуу макулдашуу шарттары бар турбайбы. Ал жерде кепилдик шарттары киргизилген. Азыр биздин өкмөт ошол келишимди бузуп алып, анан күйүүчү майды кепилдиги менен ташуу болбой калса, Орусиядан же Казакстандан бензин келбей калышы мүмкүн. Менин оюмча, эки тарап менен тең келишим түзүп алсак жакшы болмок. Анткени Казакстандын бензини Орусиянын бензинине караганда бир топ арзан. Анан азыр ансыз деле мына ошол бензин аткезчилик жол менен бизге келип жатат. Бир айырмасы андан салык түшпөйт".

Экономикалык талдоочу Максат Маматкановдун жеке иликтөөсүнө караганда Кыргызстанга аткезчилик жол менен ташылган күйүүчү майды ачыкка чыгаруудан мамлекеттик бюджет жыл сайын 70 млн. доллардан ашуун кошумча киреше алмак. Соңку жылдары Кыргызстанга күйүүчү май негизинен Орусиядан гана ташылып калган.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Президент Дональд Трамп бул үчүн «соода боюнча сүйлөшүүлөрдө жетишилген келишимди бузду» деп Кытайды айыптады. Кытай Вашингтонго каршы тиешелүү жооп чараларды көрөрүн эскертти.

АКШ менен Кытай былтыртан бери жаңы соода келишимине жетишүүнүн жолун издеп, бирок мунаса таба албай келет.

АКШ Кытайдын жаңы технологияда колдонулуучу модемдери, өткөргүчтөрү, ошондой эле басмакана тармагына керектүү материалдары сыяктуу 200 миллиард долларлык товарына бажы тарифтерин 10 пайыздан 25 пайызга чейин көтөрүүдө.

Тарифтерди көтөрүү америкалык жана кытайлык жогорку кызмат адамдары Вашингтондо 10 айлык соода согушун токтотууга багытталган сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жаткан учурга туш келди.

Кытайдын вице-премьери Лю Хе, ошондой эле АКШнын соода өкүлү Роберт Лайтхайзер жана каржы министри Стивен Мнучин 9-майда 1,5 саат сүйлөшүү өткөрдү. Жолугушуу бүгүн да уланышы керек. Бирок Вашингтондун бажы тарифтери тууралуу кадамынан кийин ал үзгүлтүккө учурай турганы да кабарланып жатат.

“Мен азыр гана айткандай, тарифтерди көтөрүү эки тарапка тең жакшы эмес. Кытайдын да, Американын да экономикасы соккуга кабылат. Сүйлөшүүлөрдө эки тараптын тил табыша албай калуусу менен биз күнөөсүз адамдарга зыян келтирбешибиз керек. Көптөгөн адамдардын кызыкчылыгына балта чабылды, биз буга өкүнүп турабыз. Ошондуктан биз аны чечүү үчүн жакшы жолун таба алабыз деп ойлойм”, - деди Кытайдын вице-премьери Лю Хе.

АКШ президенти Дональд Трамп тарифтерди көтөрүү чечими үчүн жоопкерчиликти Бээжинге жүктөдү. Анын айтымында, Кытай “соода боюнча сүйлөшүүлөрдө жетишилген келишимди бузган”.

“Биз Кытайга карата бажы алымдарын жогорулатарыбызды жаңы гана жарыяладым. Кытай биздин жумушчуларды алдаганды, биздин жумуш орундарын уурдаганды токтотмоюнча биз чегинбейбиз, - деди Трамп. - Биз келишимге кол коюуга жакын калганбыз, бирок алар аны кайра кароону сунуштай башташты”.

Ошол эле кезде Дональд Трамп Кытай менен соода согушун жүргүзүүнү каалабай турганын, Бээжин менен жакшы алака түзүүгө дилгир экенин кошумчалады.

Дагы караңыз

Кытайга “соода согушу” таасир этти

Кытай менен АКШ дүйнөнүн алдыңкы эки ири экономикасы экени белгилүү. Кытайдын Соода министрлигинин өкүлү биргелешкен аракеттердин, кызматташтыктын жана кеңешүүнүн натыйжасында АКШ Кытай менен мунаса табарына ниеттенип турганын билдирди. Ошол эле кезде кытай тарап АКШнын бажы тарифтерин көтөрүү чечимине өкүнүп турганын айтып, жооп чараларды кабыл аларын убада кылды.

АКШ 2017-жылы Кытайга 130 млрд. долларлык товар сатса, Кытайдын АКШга импорту 500 млрд. доллардан ашкан. Трамптын администрациясы ушундан улам «соодада адилетсиздик бар», «Кытай интеллектуалдык менчикти уурдап жатат» деп айыптап келет.

Былтыр Кытай АКШнын өзүнө багытталган бир жылдык экспортунун 85% бөлүгүнө, АКШ аныкынан төрт эсе чоң Кытай экспортунун 50% азыраак бөлүгүнө бажы тарифтерин көтөрүшкөн. Бирок декабрда АКШ жана Кытай лидерлери Дональд Трамп менен Си Цзинпин Аргентинда, "Чоң жыйырманын" саммити учурундагы жолугушууда “соода согушунда” убактылуу тыныгуу алууну макулдашкан. Ошондон бери эки тараптын кызыкчылыгына туура келген жаңы соода келишимине жетишүүнүн жолдорун издеп келе жатышат. Ушул күндөру өтүп жаткан Вашингтондогу сүйлөшүүлөр анын он биринчи айлампасы.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.