Экономика

Президент Дональд Трамп бул үчүн «соода боюнча сүйлөшүүлөрдө жетишилген келишимди бузду» деп Кытайды айыптады. Кытай Вашингтонго каршы тиешелүү жооп чараларды көрөрүн эскертти.

АКШ менен Кытай былтыртан бери жаңы соода келишимине жетишүүнүн жолун издеп, бирок мунаса таба албай келет.

АКШ Кытайдын жаңы технологияда колдонулуучу модемдери, өткөргүчтөрү, ошондой эле басмакана тармагына керектүү материалдары сыяктуу 200 миллиард долларлык товарына бажы тарифтерин 10 пайыздан 25 пайызга чейин көтөрүүдө.

Тарифтерди көтөрүү америкалык жана кытайлык жогорку кызмат адамдары Вашингтондо 10 айлык соода согушун токтотууга багытталган сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жаткан учурга туш келди.

Кытайдын вице-премьери Лю Хе, ошондой эле АКШнын соода өкүлү Роберт Лайтхайзер жана каржы министри Стивен Мнучин 9-майда 1,5 саат сүйлөшүү өткөрдү. Жолугушуу бүгүн да уланышы керек. Бирок Вашингтондун бажы тарифтери тууралуу кадамынан кийин ал үзгүлтүккө учурай турганы да кабарланып жатат.

“Мен азыр гана айткандай, тарифтерди көтөрүү эки тарапка тең жакшы эмес. Кытайдын да, Американын да экономикасы соккуга кабылат. Сүйлөшүүлөрдө эки тараптын тил табыша албай калуусу менен биз күнөөсүз адамдарга зыян келтирбешибиз керек. Көптөгөн адамдардын кызыкчылыгына балта чабылды, биз буга өкүнүп турабыз. Ошондуктан биз аны чечүү үчүн жакшы жолун таба алабыз деп ойлойм”, - деди Кытайдын вице-премьери Лю Хе.

АКШ президенти Дональд Трамп тарифтерди көтөрүү чечими үчүн жоопкерчиликти Бээжинге жүктөдү. Анын айтымында, Кытай “соода боюнча сүйлөшүүлөрдө жетишилген келишимди бузган”.

“Биз Кытайга карата бажы алымдарын жогорулатарыбызды жаңы гана жарыяладым. Кытай биздин жумушчуларды алдаганды, биздин жумуш орундарын уурдаганды токтотмоюнча биз чегинбейбиз, - деди Трамп. - Биз келишимге кол коюуга жакын калганбыз, бирок алар аны кайра кароону сунуштай башташты”.

Ошол эле кезде Дональд Трамп Кытай менен соода согушун жүргүзүүнү каалабай турганын, Бээжин менен жакшы алака түзүүгө дилгир экенин кошумчалады.

Дагы караңыз

Кытайга “соода согушу” таасир этти

Кытай менен АКШ дүйнөнүн алдыңкы эки ири экономикасы экени белгилүү. Кытайдын Соода министрлигинин өкүлү биргелешкен аракеттердин, кызматташтыктын жана кеңешүүнүн натыйжасында АКШ Кытай менен мунаса табарына ниеттенип турганын билдирди. Ошол эле кезде кытай тарап АКШнын бажы тарифтерин көтөрүү чечимине өкүнүп турганын айтып, жооп чараларды кабыл аларын убада кылды.

АКШ 2017-жылы Кытайга 130 млрд. долларлык товар сатса, Кытайдын АКШга импорту 500 млрд. доллардан ашкан. Трамптын администрациясы ушундан улам «соодада адилетсиздик бар», «Кытай интеллектуалдык менчикти уурдап жатат» деп айыптап келет.

Былтыр Кытай АКШнын өзүнө багытталган бир жылдык экспортунун 85% бөлүгүнө, АКШ аныкынан төрт эсе чоң Кытай экспортунун 50% азыраак бөлүгүнө бажы тарифтерин көтөрүшкөн. Бирок декабрда АКШ жана Кытай лидерлери Дональд Трамп менен Си Цзинпин Аргентинда, "Чоң жыйырманын" саммити учурундагы жолугушууда “соода согушунда” убактылуу тыныгуу алууну макулдашкан. Ошондон бери эки тараптын кызыкчылыгына туура келген жаңы соода келишимине жетишүүнүн жолдорун издеп келе жатышат. Ушул күндөру өтүп жаткан Вашингтондогу сүйлөшүүлөр анын он биринчи айлампасы.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Сатып алуучулар Рамазан айында бардык касапчылар шылуун соодагерге айланып, эттин баасын көбөйтүп же сапатсыз эт сата баштайт деп даттанышууда. Ишкерлер болсо эттин баасы алардан көз каранды болбогонун, малдын баасы көтөрүлгөнүн айтышат.

Мусулмандардын ыйык Рамазан айында көпчүлүк соодагерлер дүкөнүн жаап койгондуктан бул да шаарда эттин таңсыктыгына таасирин тийгизди. Соодагерлер этти белгиленген баада сатууга болбой турганын ырасташууда. Шаар бийлиги эттин килограммы 40 сомониден (280 сомдон) ашпашы керек деп чек койгон.

33-кичирайондогу белгилүү “эт бульварында” 20дан ашык жерде эт сатылат. Бирок 8-майда ал жер “жылан сыйпалап” кеткендей эле – көпчүлүк адамдар үйлөрүнө эч нерсе албай кайтууга аргасыз болду.

Шаар тургуну Улмасхон Тошматова уйдун сулп этин көпкө издеп жүрүп таппай, акыр аягында койдун этин алмай болду.

«Уйдун эти эч жерде жок экен. Айла жок койдун этин алдым. Жыл сайын эле ушундай көрүнүш. Дайыма Рамазанда кандайдыр бир себеп таап, базарда баалар көтөрүлөт».

"Элүү адам эч нерсе албай кетти"

Эт саткан Абдушүкүр Рахимовдун күркөсү ушул күндөрү бош турат. Анын айтымында, элүүдөн ашык туруктуу кардарын колдон чыгарды. Мал базарда баалар кымбаттагандыктан эт сатып ала албай жатканын, ошондуктан жакында күркөсүн такыр эл жаап салаарын айтты. Соодагердин ырасташынча, мал базарда эттин килограммы 45 сомони болсо, бул жактан аны 40 сомониге сатууну талап кылышууда.

«Бүгүн Рудаки районундагы мал базарга барып, эч нерсе албай келдим. Биз өзүбүзгө зыян келтирип иштей албайбыз да. Бардык эт сатуучулар азыр банкрот абалында турушат. Бийлик “этти 40 сомониден кымбат сатпагыла” деп талап кылып жатышпайбы», - дейт Рахимов.

Мал базардагы сатуучулар болсо тоют кымбаттаганын, жол жана башка чыгымдар көп болгондуктан уйду же торпокту кымбатыраак сатууга мажбур экенин айтышты.

Ордо калаадагы базарлардын басымдуу бөлүгүндө уйдун эти азайып кеткенин байкоого болот. Ал эми уйдун эти сатылган күркөлөрдө узун кезек турат. Эт саткан жеке күркөлөрдүн көбү жабык турат. Учурда базар такыр эле этсиз калбасын деп, этти базар менен милдеттенмелери бар касапчылар гана сатууда.​

Дагы караңыз

Эт ишкердигиндеги эрегиш

«Сафариён» базарында эт саткандардын аксакалы Амонуллох Жабборов буларды айтты:

«Биз күн сайын шаардык администрациянын запастарынан үч уйдун этин килограммын 40 сомониден сатабыз. Дагы 400 кило этти базардын директору камсыз кылып берет. Дагы төрт күркө бар, ал жерде күн сайын ишкерлердин эсебинен 400-420 кило эт сатабыз».

Бирок эттин мындай көлөмү да жетишсиз болууда. Көпчүлүк эт күркөлөрү жабык, ал эми сыртында “Ижарага берилет” деген жазуу илинип турат. Башка базарларда да соодагерлер күркөлөрүн жаап, бийлик талап кылган баада этти сата албай турганын айтышты.

Алармандар болсо, этти 40 сомониден саткан күркөлөр майын, сөөгүн аралаштырып салышат деп нааразы.

Дүйшөмбү шаарында эт тартыш болгондуктан, көптөр шаардын сыртынан алып келишет. Ал жакта эт кымбат болгону менен, эттин сапаты бир кыйла дурус. Көптөр ордо калаага жакын Рудаки районунун борборуна барат. Ал жакта эт 46-47 сомониге сатылат.

“Азаттыктын” кабарчысы кепке тарткан адамдардын айтымында, шаар бийлиги базардагы баа бычуу механизмине аралаша баштагандан тартып, эт тартыштыгы пайда болду. Ишкерлер этти бийлик белгилеген баада саткысы келбей, Рамазан айында күркөлөрүн жаап коюшкан. Айрым соодагерлер бийлик бааны күч менен кармап турбастан, аны башка жол менен жөнгө салып, ишкерлер үчүн ыңгайлуу шарттарды түзүп берсе болмок дешет.

Базар мыйзамдарыбы?

Эт – орозо кармагандар сатып алчу негизги товарлардын бири. Күн сайын эт сатып алууга дарманы жетпегендер Рамазан айында кубат болсун деп эттүү тамак жешет. Жыл сайын Тажикстанда Рамазан айында азык-түлүктүн, биринчи кезекте эттин баасы кескин көтөрүлөт.

Рамазандын алдында мэрия эт маселесин чечип, айыл чарба товарларын саткан жармаңкелерди уюштуруп, бааны бир калыпта кармап турууну убада кылган. Бирок мындай жармаңкелер да эттин баасына таасирин тийгизе алган жок.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.