Экономика

Дүйнөлүк банк болсо өлкөнүн энергетика тармагын калыбына келтирүү үчүн 870 млн. доллар керектигин жарыялады.

Кыргызстан кайрадан энергокризистин капшабындабы?

Эксперттердин баамында, Кыргызстан кезектеги энергетикалык каатчылыктын алдында турат. Кышкы жылытуу сезонуна даярдык көрүү үчүн 4 млрд. 700 млн. сом жетишпейт. Жылдагыдай электр энергиясын экспорттоп, андан түшкөн акча менен көмүр, карамай сатып алуу да кыйынчылыкка учуроодо. Анткени Токтогул суу сактагычында суунун аздыгы электр энергиясын экспорттоого тоскоолдук жаратууда. Энергетика жана өнөр жай министрлиги быйылкы жылы 500 млн. киловатт саат электр энергиясын экспорттоо да кыйынчылыкка учурап жатканын билдирди.

Азыркы мезгилге карай Токтогул суу сактагычында 13 млрд. 698 млн. куб метр суу бар. Салыштырмалуу былтыр ушул мезгилде Токтогулда 16 млрд. 288 млн. куб метр суу болгон.

Энергетикалык эксперттер Токтогулдагы суу быйыл кышында электр энергиясы менен камсыздоого жетерин, бирок кийинки жылга абал өтө оорлошорун айтып жатышат.

Суу аздыгынын терс таасири тууралуу энергетика жана өнөр жай министри Осмонбек Артыкбаев буларды билдирген эле:

- Суунун тартыштыгы 2 млрд. 800 млн. кубдун деңгээлинде болуп атат. Бул сөзсүз түрдө биздин энерго балансыбызга өтө жоопкерчиликти жүктөп атат. Ошондуктан биз экспорт деген маселени өтө терең карап жатабыз. Эгер мүмкүнчүлүк болсо, ички резервдер менен акча маселесин чечсек, экпорт дегенди токтотуп коёлук деп атабыз.

Министр ошондой эле кыргызстандыктарды үйлөрүн көмүр менен жылытууга өтүүгө чакырууда.

Эскирген жабдыктардын эсеби

Кыргызстандын энергетика системасы быйылкы жылы суунун аздыгынан эле эмес, жабдуулардын эскирүүсүнөн да жабыркап турат. Дүйнөлүк банктын эсеби боюнча, Кыргызстандын энергетика системасын оңдоп-түзөө үчүн 870 млн. доллар талап кылынат. Тагыраак айтканда, Токтогул ГЭСин ремонттоого 260 млн. доллар, Үч-Коргон ГЭСине 130 млн. доллар, Ат-Башыга 25 млн. доллар керек. Андан сырткары электр зымдары, подстанциялар үчүн да 350 млн.доллардан ашуун каражат керек.

Эл аралык эксперттер жана Кыргызстандын энергетика министрлиги энергетика тармагына каражат тартуунун булактарынын бири катар тарифтерди көтөрүүнү караштырып жатат. Тарифтерди көтөрүүнүн бир нече варианттары аталууда. Алардын бири боюнча электр энергиясын пайдалануу 300 киловатт сааттан ашкандан кийин башка тариф коюу сунушталган. Андан сырткары үч фазалуу токту пайдалангандарга бааны көтөрүү каралууда.

Энергетикалык эксперт Расул Үмбеталиев Кыргызстанда электр тармагындагы техникалык жана коммерциялык жоготууларга каршы олуттуу күрөш жүргүзүлбөй жатат деп эсептейт. Эгерде чындап күрөш жүргүзүлсө, энергетика тармагынын акчага муктаждыгынын бир бөлүгүн жабууга болот эле дейт Үмбеталиев:

​ ​-Коррупция деп жатпайбызбы, жалпы коррупция. Ошону азайтмайынча биздин энергетика системабыз оңолбойт. Чындыгында жоготуулар ( жаңы бийлик учурунда) кескин түрдө азайтылган жок. Алар техникалык жоготууларды көбөйтүп, коммерциялык жоготууларды азайтып жатышат. Булардын баары кагаз жүзүндө гана болууда. Жалпысынан баары мурункудай болуп кала берүүдө.

Кыргызстандын энергетикалык системасында кезинде жоготуулар 36 пайызга жеткен. Азыркы кезде жоготуулар 21% түзөт.

Энергетика жана өнөр жай министрлигинин статскатчысы Батыркул Баетов болсо жоготуулар кыскартылып жатканын айтат:

- Коммерциялык жоготуулар 17.2 пайыздан 3.6 пайызга түштү. Бул деген уурулук беш эсе азайды дегенди билдирет. Ал эми техникалык жоготуулар 18-19% болчу, азыр 17.6% болуп калды. Бир пайызга гана азайттык. Анткени ал акчаны талап кылат.

Энергетика жана өнөр жай министри Осмонбек Артыкбаев энергетика тармагын оор абалда реанимацияга түшкөн оорулуу катары мүнөздөгөн. Ага эксперттер да кошулат. Министрлик абалды жакшыртуу үчүн тарифтерди көтөрүүнү сунуштап жатат. Бирок саясий себептер жогорку бийликти андай кадамга баруудан кармап турат.

Бүгүнкү сүйлөшүүлөрдөн кийин британиялык премьер Дэвид Кэмерон менен биргелешкен маалымат жыйынында казак президенти Нурсултан Назарбаев: “Эч ким бизге кантип жашаганды жана кантип өлкөнү курууну үйрөтүүгө укугу жок”, - деп билдирди. Назарбаев британиялык журналисттин Казакстандагы адам укуктарынын абалы жөнүндө узаткан суроосуна жооп берип жатып ушинтип айтты.

Назарбаевдин айтымында, “Казакстанда ар бир жаран негизги укуктарга жана эркиндикке ээ”.

Британ премьери болсо күн тартибинде алар бардык маселелерди, анын ичинде адам укуктарынын абалын да, буга чейин Human Rights Watch уюму премьерге жиберген катын да талкуулашканын айтты. "Биздин ортобузда ушундай ачык сүйлөшүүнүн болгону маанилүү", - деди ал.

Кэмерон казак лидери менен жолугушууга чейинки сөзүндө эле бул визитинин башкы максаты деп “экономикалык келишимдерге жетишүүнү” атаган, бирок өз алдынча сүйлөшкөндө “адам укуктарынынын абалы жөнүндө да сүйлөшөөрүн кыйыткан”.

Бүгүн Кэмерон менен Назарбаев негизинен экономикалык алакаларды камтыган Стратегиялык кызматташтык жөнүндө келишимге кол коюшту.

Назарбаев журналисттерге сүйлөп жатып, Казакстан Улуу Британия менен энергетикалык кызматташтыктын жаңы деңгээлине даяр экенин белгиледи. Мунун мааниси Казакстан өзүнүн чийки сырьесун инвестицияга, заманбап технологияга алмаштырууну самайт.

Мындан сырткары, аталган келишим эки тараптуу соода-сатыкты жандандырып, транспорт каттамдарын, жарандык авиацияны өнүктүрүүнү да эсепке алат.

Кэмерон – Казакстанга өкмөттү жетектеп турган чакта барган алгачкы британ премьери. Ал жекшембиде Атырау шаарына Пакистандан учуп келди. “Кашаган” мунай жана газ кени жайгашкан жерде “Болашак” деп аталган заводдун ачылышына катышты.

"Мен Пакистандан кечигип учкандыктан, Казакстанга бир сааттай кеч кондум. Келгенден кийин президент Назарбаевден аны күттүрүп койгонум үчүн кечирим сурадым. Президент мага карап: “Мен британ премьеринин келишин 20 жылдан ашык убактан бери күтүп жүрөм. Ошон үчүн сиздин бир аз кечиккениңиз эч нерсе эмес”, - деди. Мен Казакстанга келгениме чексиз кубанычтамын", - деп айтты Кэмерон.

“Болашак” – бул Каспий деңизинин түндүгүндөгү ири газ жана мунай кенжайы “Кашаганда” жайгашкан завод. Быйыл жыл этегинде “Кашаганда” иш толук күчүнө киргизилгенде, күнүнө 450 миң баррель мунай, 8.8 млн.куб метр жаратылыш газы өндүрүлөт деп божомолдонууда.

Кэмерон мунайга бай Казакстанга британиялык 30 ишкер менен кошо келди. Визиттин жыйынтыгында 1 млрд. доллардан ашык баага тете бизнес-макулдашууларга жетишери алдын ала айтылган болчу.

Казакстанды 20 жылдан ашуун мезгилден бери башкарып келаткан Нурсултан Назарбаев - өзүнүн саясий оппоненттерине жана диссиденттерге эч бир чыдабай турганын көрсөтүп келаткан лидер.