Экономика

Бүгүнкү сүйлөшүүлөрдөн кийин британиялык премьер Дэвид Кэмерон менен биргелешкен маалымат жыйынында казак президенти Нурсултан Назарбаев: “Эч ким бизге кантип жашаганды жана кантип өлкөнү курууну үйрөтүүгө укугу жок”, - деп билдирди. Назарбаев британиялык журналисттин Казакстандагы адам укуктарынын абалы жөнүндө узаткан суроосуна жооп берип жатып ушинтип айтты.

Назарбаевдин айтымында, “Казакстанда ар бир жаран негизги укуктарга жана эркиндикке ээ”.

Британ премьери болсо күн тартибинде алар бардык маселелерди, анын ичинде адам укуктарынын абалын да, буга чейин Human Rights Watch уюму премьерге жиберген катын да талкуулашканын айтты. "Биздин ортобузда ушундай ачык сүйлөшүүнүн болгону маанилүү", - деди ал.

Кэмерон казак лидери менен жолугушууга чейинки сөзүндө эле бул визитинин башкы максаты деп “экономикалык келишимдерге жетишүүнү” атаган, бирок өз алдынча сүйлөшкөндө “адам укуктарынынын абалы жөнүндө да сүйлөшөөрүн кыйыткан”.

Бүгүн Кэмерон менен Назарбаев негизинен экономикалык алакаларды камтыган Стратегиялык кызматташтык жөнүндө келишимге кол коюшту.

Назарбаев журналисттерге сүйлөп жатып, Казакстан Улуу Британия менен энергетикалык кызматташтыктын жаңы деңгээлине даяр экенин белгиледи. Мунун мааниси Казакстан өзүнүн чийки сырьесун инвестицияга, заманбап технологияга алмаштырууну самайт.

Мындан сырткары, аталган келишим эки тараптуу соода-сатыкты жандандырып, транспорт каттамдарын, жарандык авиацияны өнүктүрүүнү да эсепке алат.

Кэмерон – Казакстанга өкмөттү жетектеп турган чакта барган алгачкы британ премьери. Ал жекшембиде Атырау шаарына Пакистандан учуп келди. “Кашаган” мунай жана газ кени жайгашкан жерде “Болашак” деп аталган заводдун ачылышына катышты.

"Мен Пакистандан кечигип учкандыктан, Казакстанга бир сааттай кеч кондум. Келгенден кийин президент Назарбаевден аны күттүрүп койгонум үчүн кечирим сурадым. Президент мага карап: “Мен британ премьеринин келишин 20 жылдан ашык убактан бери күтүп жүрөм. Ошон үчүн сиздин бир аз кечиккениңиз эч нерсе эмес”, - деди. Мен Казакстанга келгениме чексиз кубанычтамын", - деп айтты Кэмерон.

“Болашак” – бул Каспий деңизинин түндүгүндөгү ири газ жана мунай кенжайы “Кашаганда” жайгашкан завод. Быйыл жыл этегинде “Кашаганда” иш толук күчүнө киргизилгенде, күнүнө 450 миң баррель мунай, 8.8 млн.куб метр жаратылыш газы өндүрүлөт деп божомолдонууда.

Кэмерон мунайга бай Казакстанга британиялык 30 ишкер менен кошо келди. Визиттин жыйынтыгында 1 млрд. доллардан ашык баага тете бизнес-макулдашууларга жетишери алдын ала айтылган болчу.

Казакстанды 20 жылдан ашуун мезгилден бери башкарып келаткан Нурсултан Назарбаев - өзүнүн саясий оппоненттерине жана диссиденттерге эч бир чыдабай турганын көрсөтүп келаткан лидер.

“Кыргызгазды” “Газпромго” сатуу тууралуу келишимдин долбоорун Орусиянын өкмөтү ушул жумада карайт. Бул тууралуу “Азаттыкка” энергетика жана өнөр жай министри Осмонбек Артыкбаев маалымдады. Анын алдында сатууга даярдык катары “Кыргызгазпром” ишканасы түзүлгөнү, ага “Кыргызгаздын” бардык активдери өткөнү кабарланган.

Министр Осмонбек Артыкбаевдин маалымдашынча, кыргыз тарап “Кыргызгазды” сатууга байланыштуу бардык маселелерди чечти. Эми орус өкмөтүнөн жооп күтүүдө:

- “Газпром” менен “Кыргызгаздын” маселеси боюнча келишимдин долбоору биздин парламентте макулдашылып, расмий түрдө биз аны Орсиянын өкмөтүнө макулдашуу үчүн жөнөткөнбүз. Эми ушул келишим 4-июлдарда каралат деген маалымат келип жатат. Орус өкмөтү макулдугун берер замат биз кол коюуга чыгабыз.

Жогорку Кеңештеги Отун-энергетика комплекси жана жер казынасын пайдалануу комитетинин төрагасы, “Ар-намыс” фракциясынын депутаты Кожобек Рысбаев “Кыргызгазды” Орусияга сатуунун пайдалуу жактарын санап берди:

- Өзүбүздө газ жок, аны Казакстан менен Өзбекстандан алабыз. “Кыргызгаздын” мойнунда карызы да бар. Андан сырткары газ куурларынын баары жедеп эскирип бүткөн. Аны Орусияга берсек, ал толугу менен орустарга өткөндөн кийин, газ үзгүлтүксүз берилсе, “Газпромдогу” күйүүчү майлардай эле бизде ар дайым газ болот деген жакшы ойлор бар. Ошондуктан алардын алып алганы бизге пайдалуу. “УзТрансгаз” менен “КазТрансгазга” караганда газдын баасы да арзаныраак болот го деген жакшы ой бар.

Ал арада сатуу иштерине байланыштуу “Кыргызгазпром” ишканасы түзүлгөнү, ага “Кыргызгаздын” укук-милдети, бардык мүлкү, активдери өткөнү маалым болду.

Соңку жылдары Кыргызстанда айрыкча кыштын кыраан чилдесинде газ маселеси чыгат. Ар кандай себептерден улам бирде Казакстан, же Өзбекстан берилген газдын көлөмүн чектеп коёт.

Өткөн жыл этегинде президент Алмазбек Атамбаев Бишкекте маалымат жыйында мындай маселелер “Кыргызгазды” орустарга сатмайынча чечилбей турганын айткан болчу. Өлкө башчысы элди газ менен тыңдап тейлей албаган, карызы баштан ашкан ишкананын үстүнө акча кошуп берсе да аздык кыларын кыйыткан:

-“Кыргызгазды” 1 долларга сатмак түгүл, керек болсо үстүнө акча кошуп берет элем. Кыргызстанга “Кыргызгаз” эмес, газ керек. Ишкананы 1 долларга берди деген - тизелеп калды деген эмес. Ошол эле эң күчтүү деген Германия убагында бир топ заводдорун 1 маркага берген.

Атамбаев “Кыргызгазды” сатып алганы жаткан “Газпромго” бир топ талаптар коюлуп жатканын белгилеген. Ага ылайык, газ жыл бою үзгүлтүксүз берилип турушу керек. Экинчиден, баасы арзан болуп, үчүнчүдөн - 500 миллион доллар инвестиция салышы шарт жана төртүнчүдөн, Кыргызстанда газ чалгындоону улантышы зарыл.

“Кыргызгазды” Орусияга сатуу боюнча эки өлкөнүн өкмөттөрү соңку бир топ жылдардан бери сүйлөшүп келет.

“Газпром” “Кыргызгаздын” 100 пайыз акциясына ээлик кылууга кызыкдар экенин, ошондой эле 5 жылдын ичинде 20 миллиард рубль инвестиция берүүгө даярдыгын айткан.