Экономика

Электр энергиясынын тарифи көтөрүлөт экен деген маалыматты ушул жуманын башында «Кабар» агенттиги жазып чыккан болчу. Аталган агенттиктин билдиришинче, дүйшөмбү күнү болуп өткөн Чет өлкөлүк ишкерлер кеңешинде Эл аралык валюта корунун Бишкектеги өкүлү кыргыз өкмөтү быйыл апрелде тарифти 15% көтөрүүгө убада бергендигин айткан.

Анын чын-төгүнүн сурап Энергетика боюнча мамлекеттик агенттикке кайрылсак, ал мындай маалыматты жокко чыгарды. Агенттиктин директору Салайдин Авазов буга чейин да бир нече жолу тариф көтөрүлөт экен деген имиш сөз чыгып, ал көтөрүлбөгөндүгүн, азыр да ошондой эле жалган маалымат кетип жаткандыгын билдирди:

- Эми биринчи апрелден деп жатышат. Азырынча биз бул тууралуу эч кандай чечим алган жокпуз. Ал маалымат жалган маалымат, - деди Салайдин Авазов.

Бирок агенттиктин директору тариф көтөрүлбөйт деген менен азыркы эки тепкич тарифтен бир тепкич тарифке өтүү боюнча иштер жүргүзүлүп жаткандыгын мойнуна алды:

-Эки тепкич тариф ачык-айкын тариф эмес экен, айрыкча айыл жерине татаал борлуп, коррупцияга мүмкүнчүлүк берет экен деген арыздар мага көп түшүп жатат. Жөнөкөй эле бир тариф кылбайсыңарбы деп айтып жатышат. Биз азыр ошонун үстүнөн иштеп жатабыз,-деди Салайдин Авазов.

Азыр эл 150 квт саат электр энергиясы үчүн 43 тыйындан, андан ашса 80 тыйындан төлөйт. Айрым адамдар өкмөт бир тарифке өтөбүз деген шылтоо менен байкатпай тарифти көтөрүп коет деп шек санашат. Алардын айтымында, бир тарифке өткөндө орто эсеп жүргүзүүгө туура келет. Өкмөт болсо мындан пайдаланып, аны каалагандай коюп алышы мүмкүн:

- Муну байкатпай көбөйтүп коюшу мүмкүн. Анткени агенттиктин директору Авазов «ушуну бир тариф кылып коелу деп жатабыз, орточо эсеп менен 60 тыйын болот экен» деп бир жолу келген болчу, –дейт депутат Орозбек Дүйшеев.

Өкмөт ал бирдиктүү тарифке качан өтүүнү пландаштырып жатат деп сураганыбызда:

- Азырынча эч нерсе айта албайм, -деди Салайдин Авазов.

Эл аралык валюта кору менен дүйнөлүк банк электр энергиясынын тарифи аны өндүрүүгө жана керектөөчүлөргө ташып жеткирүүгө кеткен чыгымдарды жаппай жаткандыгын белгилеп, аны көтөрүүнү кыргыз өкмөтүнөн көптөн бери талап кылып келишет.

Өткөн жылы күзүндө Европа өнүгүү жана кайра куруу банкы дагы өзүнүн жылдык отчетун жарыялап жатып, тарифти көтөрүү зарыл экендигин баса белгилеген болчу. Жыйынга катышып отурган өкмөт мүчөлөрү энергетикадагы маселени тариф көтөрүү жолу менен чечүүгө мүмкүн эмес экендигин айтышкан. Алар тариф көтөрүлсө эл акча төлө алышпай, жалпы жыйналган акчанын көлөмү көбөйбөй эле аз болуп калат экен дешкен болчу.

Мындай жоопко банктын өкүлдөрү ынанышкан эмес. Алар төлөй албаган жакыр адамдарга жардам көрсөтүлсө дагы, өкмөт тарифти көтөрүүдөн баш тартпашышы керек экендигин айтышкан:

- Донорлор тарифтин көтөрүлүшүнөн чоң зыян тарткан адамдарга жардам көрсөтүүгө даяр, –деген болчу Европа өнүгүү жана кайра куруу банкынын башкы экономисти Жозе Карбаджо.

Өкмөт башчы Николай Танаев 24-февралдагы журналисттер менен жолугушуусунда Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызын 10 мартта карай тургандыгын билдирди:

-Биздин маселени карай турган Париж клубунун отуруму 10-мартка белгиленди. Анда биздин карыздын бир бөлүгүн Неаполь келишиминде белгиленген шартта кечүү маселеси каралат. Бул шарт биз үчүн жакшы шарт. Эгерде карызды кечип калышса, 450 млн долларды кечишет – деди Николай Танаев.

Премьер-министр Париж клубу кандай ойдо болуп жатканы тууралуу эч нерсе айткан жок. Бирок ал 22-февралда Эл аралык валюта корунун аткаруу комитетинин отуруму болуп, анда «Жакырчылыкты кыскартуу жана экономикалык өнүгүүгө өбөлгө түзүү» аттуу былтыр биздин өлкө аягына чыгарган программа жакшы аткарылды деп табылганын белгиледи. Ошондой эле ал алдыдагы 3 жылга жаңы программа бекитилгенин кошумчалады.

Өткөн жылдын октябрь айына карата таратылган маалымат боюнча Кыргызстандын тышкы карызы 2 млрд 343 млн долларды түзөт. Анын ичинде казынадан түздөн түз төлөп бере турган мамлекеттик карыз - 1 млрд 644 млн доллар. Мындай карыз дүйнөлүк практикада өтө оор карыз деп эсептелет.

Дүйнөлүк банк жылыга өлкөлөр алган карыздардын эсебин алып, аларды карыздын оордугуна жараша «эң көп карызы бар өлкөлөр», «орто көлөмдөгү карызы бар өлкөлөр» жана «карызы аз өлкөлөргө» бөлүштүрүп турат. Анын маалытаттарына ылайык, эң көп карызы бар өлкөлөрдүн тобуна КМШ өлкөлөрүнүн ичинен Кыргызстандан тышкары жалгыз Тажикстан кирет. Дүйнөлүк банк Өзбекстан менен Түркмөнстанды орто көлөмдөгү карызы бар өлкөлөрдүн катарына кошот. Калгандарынын баарын ал карызы аз өлкөлөр деп эсептейт.

Эл аралык валюта корунун адистеринин пикири боюнча, Кыргызстандын тышкы карызы анын мындан аркы экономикалык өнүгүүсүнө өтө чоң тоскоол болот:

-Экономикалык өнүгүүгө негизги тоскоолдук болуп тышкы карыздын көптүгү эсептелет. Бул бюджетти толтурууга байланыштуу баардык аракеттерди жасоону талап кылат - дейт Эл аралык валюта корунун кызматкери Тапио Саавалайнен.

Кыргызстан чет өлкөдөн алган карыздарын график боюнча өз убагында кайтарып бере албай келет. Бирок кредит берген өлкөлөр да буга чейин сөзсүз төлөп бергин деп, Кыргызстанды дефольт жарыялаганга мажбурлашкан эмес.

2002-жылы Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызынын бир бөлүгүнүн төлөп берүү мөөнөтүн артка жылдырып, абал бир аз жеңилдей түшкөн. Бирок чет өлкөлүк эксперттердин пикиринде ал дагы эле коркунучтуу бойдон калууда. Алар Кыргызстандын экономикасы жылыга 5% менен өсүп турса дагы, Париж клубу кырыздын бир бөлүгүн кечмейин, Кыргызстан бул коркунучтуу абалдан өз алдынча чыга албайт деп эсептешет.

-Эгерде Париж клубу менен тышкы карыздын негизги суммасын кыскартуу тууралуу сүйлөшүү ишке ашса, Кыргызстандын тышкы карызы он жылдыктын акырында коркунучтуу болбой калат деп үмүт кылууга олуттуу негиз бар –
дейт Тапио Саавалайнен.

Акырында белгилей кетчү бир нерсе, өкмөт мүчөлөрү кечет деп 450 млн долларды атап жүрүшөт. Каржы министрлигин кызматкерлеринин айтымында, бул так эмес. Кыргызстандын өлкөлөрдөн жана ар кандай компаниялардан түздөн түз алган кредити 450 млн доллардан бир аз ашат.

Париж клубу ошол гана гана акчанын Неаполь келишими боюнча үчтөн экисин гана кече алат. Мындай болгондо Париж клубу кече турган акча 450 млн долларды эмес, 350 млн долларды түзөт.