Экономика

Париж клубу Кыргызстандын канча карызын кечкени тууралуу маалымат ушу кезге чейин так болбой жатат. Париж клубунун отуруму башталгандын эртеси эртең менен эле - 11-мартта «Кыргызинфо» маалымат агенттиги аталган клуб Кыргызстандын 450 млн. доллар карызын кечти деп жазып чыккан. Бирок өлкөнүн каржы министрлигинин маалымат кызматы сүйлөшүү аяктай электигин жана кагаздарга кол коюла электигин белгилеп, бул маалыматты дароо эле төгүнгө чыгарган болчу. Каржы министрлиги канча карыз кечирилери ошол күнү кечке маал гана белгилүү болорун билдирген.

Бирок кечке жетпей эле «АКИпресс» маалымат агенттиги Париж клубу 124 млн. доллар кечиптир деген маалымат жарыялап жиберди. Бирок ал тараткан маалыматта «андан тышкары Париж клубу оор шартта берилген кредиттердин 50% кечти» деген жери болуп, бул маалыматтан кийин да Париж клубу баардыгы болуп канча акча кечкени түшүнүксүз бойдон кала берген.

Ишемби күнү болсо президент буга байланыштуу атайын жыйын өткөрүп, Париж клубу жалпы суммасы 600 млн. долларды түзгөн эки тараптуу кредиттердин 60% кечти деп айтты:

-10-мартта болуп өткөн Париж клубунун кредиторлорунун жолугушуусунда 600 млн. АКШ долларын түзгөн республиканын эки тараптуу кредиттеринин 60% кечүү жана калган бөлүгүн Кыргызстан үчүн абдан ыңгайлуу шартта реструктуризациялоо жөнүндө чечим кабыл алынды- деди Аскар Акаев.

Президенттин бул айткан сөздөрүнөн Париж клубу 360 млн. доллар карыз кечкен деп тыянак чыгарса болот. Анткени 600 млн доллардын 60% 360 млн. долларды түзөт.

Бирок адистер президенттин берген маалыматы так эмес экендигин айтышууда:

- Бул жерде президент реструктуризацияланган кредиттер менен кечирилген кредиттерди чаташтырып жатат. Париж клубу өздөрү берген 555 млн. доллар кредитти эки бөлүп караган. Ал оор шартта алынган 248,8 млн. доллардын 50% кечкен. Анын калганын жана жеңилдетилген шартта алынган 306 млн. доллар кредиттин төлөө мөөнөтүн артка жылдырган, – дейт Кыргыз улуттук университетинин профессору Айылчы Сарыбаев.

Буга чейин президент да, өкмөт башчы да, экономика маселесин тейлеген вице-премьер Жоомарт Оторбаев да, каржы министри Болот Абилдаев да Париж клубу 450 млн. доллар кечет деп айтып келишкен болчу:

- Биздин маселени карай турган Париж клубунун отуруму 10-мартка белгиленди. Анда биздин карыздын бир бөлүгүн Неаполь келишиминде белгиленген шартта кечүү маселеси каралат. Бул шарт биз үчүн жакшы шарт. Эгерде карызды кечип калышса, 450 млн. долларды кечишет –деген болчу премьер-министр Николай Танаев мындан бир аз эле күн мурун.

Адистердин айтымында, Париж клубу, 2002-жылы Кыргызстандын карызын карап жатканда, чынында эле, өкмөт башчы айткандай, Неаполь шартын колдонуп, чет өлкөлөр түздөн түз берген эки тараптуу кредиттердин үчтөн бирин кечерин айткан болчу. Бирок ал азыр эмнегедир Эвиан шарты менен 124 млн. доллар гана карызды кечкен. Айылчы Сарыбаевдин айтуусунда, бул сумма, президент айткандай, эки тараптуу кредиттердин 60% эмес, 22% гана түзөт. Париж клубу узак мөөнөт берип, карыздардын көбүн жөн эле артка жылдырып койгон:

–Калган 23 жана 40 жылдын ичинде төлөй турган кредиттер жана анан үстөк пайыздар биздин балдарыбызга жана неберелерибизге калтырган белегибиз. Аны ошолор төлөшөт,–дейт Айылчы Сарыбаев.

Париж клубу Кыргызстанга канчалык жеңилдик берди, эми Кыргызстандын экономикасы тышкы карызды төлөй албай калуу коркунучунан биротоло кутулдубу деген биздин сурообузга:

–-Бир сом кечип берсе деле жеңилдик эмеспи. 124 млн. долларды кечүү жана 431 млн. долларды артка жылдыруу биз үчүн чоң жеңилдик. Бирок кечилген карыздар жалпы карыздын 6,5% гана түзөт. Калган карыздардан бир нече эсе көптүк кылат. Аларды жеңилдетилген үстөк пайыз менен төлөп бергенде деле Кыргызстан үчүн кыйын болот, –деди экономика илимдеринин доктору, мамлекеттик каржы маселери боюнча адис Айылчы Сарыбаев.

Париж клубунун чечимине арналган жыйынга өкмөттүн мүчөлөрү, Улуу Ата Мекендик согуштун ардагерлери жана ишкерлер катышты. Жыйында Париж клубуна мүчө мамлекеттерге ыраазылык айтылып, Улуу Ата Мекендик согуштун аяктагандыгынын 60 жылдыгына карата ардагерлерге таазим көрсөтүлдү жана президент алардын көзүнчө «Күрөө жөнүндөгү», «Ишканалардын карызын жоюу» жөнүндөгү мыйзамдарга кол койду.

Адегенде президент Аскар Акаев Париж клубу Кыргызстандын 600 миллион долларга жакын карызын жойгондугун сүйүнчүлөп, бул чечим Кыргызстандын мындан аркы экономикалык өнүгүүсүнө даңгыр жол ача турган баа жеткис жетишкендик деп баалады. Президенттин баамында, Париж клубунун чечими Кыргызстандын экономикалык жана саясий жактан алдыга умтулган туура саясат жүргүзүп жаткандыгын далилдеди:

- Бул дүйнөлүк коомчулуктун биздин мамлекет менен тилектеш экендигинин, өлкөдө жүргүзүлүп жаткан социалдык, экономикалык жана демократиялык реформаларды колдоосунун далили.

Каржы министрлиги тараткан маалымат боюнча, Кыргызстан Париж клубуна 555 миллион доллар карыз болчу. Бул карыздын 249 миллион доллары коммерциялык, 306 миллиону жеңилдетилген кредит болгон. Париж клубу коммерциялык кредиттин 50 процентин же 124 миллионун кечип, калган 431 миллион долларды төлөө мөөнөтүн 23 жылга чейин узартып, алдыдагы 7 жылда кредиттен алынчу үстөк пулун төлөтпөй турган болду.

Президент Акаевдин айтымында, Париж клубу мындай жардамдарды өзүнө-өзү жардам берген мамлекеттерге гана көрсөтөт. Кыргызстан иш жүзүндө өзүнүн ошондой аракети бар экендигин айгиленелегенден кийин карыздан кечти деген президент чет өлкөдөн келген каражатты сарамжалдуу жана натыйжалуу пайдалануу дагы ага өбөлгө түзгөндүгүн баса белгиледи:

- Биздин мамлекет өзүнүн эң сарамжалдуу экендигин иш жүзүндө көрсөтө алды. Биздин өлкө чет элдик каражаттарды хан сарайларды курууга жана элдин керегине жарабай турган ооз көптүрмө долбоорлорго сарптаган жок. Париж клубу мына ушуну эске алып,баа берди.

Ал эми Кыргызстандагы айрым экономисттер менен саясатчылар мындай баага макул эмес. Ишкер Өмүрбек Абдрахмановдун айтымында, бул тескерисинче Кыргызстандын эл аралык каржы институттарынын алдындагы мажүрөөлүгүн далилдеп койду:

- Албетте, мажүрөө экономиканын азабынан ошолорго жалдырап барып жатабыз. Улам-улам алардын айтканын жасап жатып өзүбүздүн экономикалык саясат жок болду. Ар бир адам өзү көтөрүлүп чыкмайынча башка жактан келген жардам эч көмөк көрсөтө албайт. Тескерисинче, көлгө чөктүрүп жибериши толук мүмкүн.

Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Николай Байлонун баамында, бул кыргыз өкмөтүнүн жеңиши эмес бул дүйнөлүк дөө-шаа мамлекеттердин Борбор Азия, анын ичинде Кыргызстанга таасир көрсөтүү максаты менен жасап жаткан саясий соодасынын жемиши болду:

-Эмне үчүн дегенде азыр Борбор Азия, анын ичинде Кыргызстанга таасир көрсөтүү үчүн үч мамлекет- Россия, АКШ жана Кытайдын ортосунда күрөш жүрүп жатат. Ошон үчүн бул чечимди соодалашуу теңгеси деп койсок болот.Алар өз таасирин теңдештирүү үчүн ушундай чечимге барды. Бул жерде кыргыз өкмөтүнүн экономикалык жана дипломатиялык эмгеги жок

Жогорку Кеңештин дагы бир депутаты жана банкир Болот Байкожоевдун баамында, Париж клубу Кыргызстандын 555 миллион долларлык карызын толук кечип коюуга кудуреттүү болчу. Бирок, клубга мүчө мамлекеттер Кыргызстан өзү жарыя кылгандай демократиялык принциптерди сактаар сактабасын салмактоо үчүн гана 124 миллионун кечип, президенттик шайлоого чейин сыноо мөөнөтүн койду деп билдирди:

- Конституцияны, мыйзамдардын талабын сактайсыңарбы же сактабайсыңарбы деген сыноо койду. Эгер биз аны сактабай турган болсок, анда Кыргызстандын эртеңки күнүбүдөмүк, керек болсо октябрдан баштап банкрот болуп, дефольтко түшүп калат.