Экономика

Улуттук банктын төрагасынын орун басары Гүлзара Өмүрзакованын айтымында, өлкөнүн коммерциялык банктары өткөн жылы ишканаларга жана жеке адамдарга баардыгы болуп 5,9 млрд. сом кредит берди. Бул 2003-жылга салыштырганда 2 эсе көп. Бир эле жылдын ичинде банктардын кредиттик куржунун мынчалык өсүп кетишин Гулзара Өмүрзакова казак банктардын келиши менен байланыштырат:

- Банк системасындагы капиталдын жалпы суммасында казактардын капиталы 23% түзөт. Бирок казак банктары канча кредит бергенин карап көрсөк, ал азыр баардык берилген кредиттердин 42% жетет, - деди Гүлзара Өмүрзакова.

Акыркы 2-3 жылдын ичинде Казакстандын банктары Кыргызстандын финансылык рыногуна кызыгып, көп келе баштаган болчу. Азыр Кыргызстандагы 20 коммерциялык банктын бешөөсү казакстандыктарга таандык. Казакстандык банктар Кыргызстандын "Автобанк", "Эридан", "Кайрат", "Энергобанк" өңдүү 4 коммерциалык банктын акциясын сатып алышкан. Андан тышкары кошуна өлкөнүн "Туран–Алем" аттуу банкы Кыргызстанда өзүнүн өкүлчүлүгүн ачкан.

Казакстандык банктар келе баштаганына байланыштуу биздин өлкөнүн айрым банкирлери Кыргызстандын финансы рыногун казактар басып алмай болду деп чуу чыгарышкан. Алар Улуттук банктын жетекчилери казак банктарына ата мекендик банктарга берилбеген жеңилдиктерди берип, алардын келишине жасалма түрдө жол ачты деп айыпташат:

- Биздин улуттук банк туура эмес иш кылып жатат. Бүгүнкү күндүн мыйзамдары боюнча жаңы банк ачыш үчүн 300 млн. сом керек. Казакстандын банктары болсо биздин банктарды 50-60 млн. сомго арзан сатып алып жатышат. Бул алардын активдеринин 10% гана түзөт. Алар бизге инвестиция салбай эле, биздин акча менен байып жатышат, –
дейт "Ысыккөлинвестбанктын" төрагасы Болот Байкожоев.

Улуттук банктын казакстандык банктарга карата жүргүзгөн саясатын банкирлер гана эмес, башка адистер да катуу сынга алып келишет. Улуттук банктын мурдагы төрагасы Марат Султанов казакстандык банктар азыр көп кредит берип жатканы менен, түбү өлкөнүн кызыкчылыгы үчүн коркунучтуу деп эсептейт. Ал Казакстандан келген банктар бийликте турган адамдардын банктары болуп, кокус кошуна өлкөдө бийлик алмашып кетсе, ал биздин өлкөнүн финансы рыногуна алаамат салышы мүмкүн экендигин айтат:

- Казакстандын негизги банктары келип Кыргызстандын финансы рыногун ээлеп алышты. Эгерде Казакстандын банктары чыныгы коммерциялык банктар болсо коркунучтуу эмес эле. Биздин билишибизге караганда бул жакка келген банктардын ортосунда байланыш бар. Адистер алар бир эле топко киришет деп жатышат. Эгерде алар бир топко киришсе, Казакстандын саясий абалынан көз каранды болушса, Казакстанда саясий өзгөрүү болуп кетсе, бул банктардын маселеси биздин банк системасынын маселесине айланат, – дейт Марат Султанов.

Улуттук банктын жетекчилери болсо Казак банктарынын келишинин пайдасынан башка зыяны жок деп айтып келишет. Алар атамекендик банктардын кредиттик портфели чектелүү экендигин белгилешип, анын көбөйүшүн күтүп отура берсе, өлкөнүн экономикасы жакында оңолбосун айтышат. Казак банктары болсо, Улуттук банктын өкүлдөрунүн билдиришинче, Кыргызстандын реалдуу секторунун өсүшүнө чоң салым кошуп жатышат. Гүлзара Өмүрзакованын айтымында, казак банктары быйыл дагы өз кредиттерин көбөйтүшүп, аны жалпы кредиттин 48% жеткирүүнү көздөп жатышат:

- Бул конкретүү цифралар чет өлкөлүк капитал өз кызыкчылыгы үчүн гана иштейт деп айтууга болбой тургандыгын көрсөтүп жатат. Бүгүн бул акчалар жалпы экономиканын пайдасына иштеп жатат, - деди Гүлзара Өмүрзакова.

Улуттук банктын орун басарынын айтымында, жыл ичинде чет өлкөлүк валюта менен берилген кредиттердин үстөк пайызы бир аз төмөндөгөн. Бирок ал доллардын курсунун түшүшүнө жана ага ишенимдин азайышына байланыштуу болгон. Ал эми сом түрүндө берилген кредиттердин үстөк пайызы болсо, мурдагы эле бойдон калган.

Париж клубу Кыргызстандын канча карызын кечкени тууралуу маалымат ушу кезге чейин так болбой жатат. Париж клубунун отуруму башталгандын эртеси эртең менен эле - 11-мартта «Кыргызинфо» маалымат агенттиги аталган клуб Кыргызстандын 450 млн. доллар карызын кечти деп жазып чыккан. Бирок өлкөнүн каржы министрлигинин маалымат кызматы сүйлөшүү аяктай электигин жана кагаздарга кол коюла электигин белгилеп, бул маалыматты дароо эле төгүнгө чыгарган болчу. Каржы министрлиги канча карыз кечирилери ошол күнү кечке маал гана белгилүү болорун билдирген.

Бирок кечке жетпей эле «АКИпресс» маалымат агенттиги Париж клубу 124 млн. доллар кечиптир деген маалымат жарыялап жиберди. Бирок ал тараткан маалыматта «андан тышкары Париж клубу оор шартта берилген кредиттердин 50% кечти» деген жери болуп, бул маалыматтан кийин да Париж клубу баардыгы болуп канча акча кечкени түшүнүксүз бойдон кала берген.

Ишемби күнү болсо президент буга байланыштуу атайын жыйын өткөрүп, Париж клубу жалпы суммасы 600 млн. долларды түзгөн эки тараптуу кредиттердин 60% кечти деп айтты:

-10-мартта болуп өткөн Париж клубунун кредиторлорунун жолугушуусунда 600 млн. АКШ долларын түзгөн республиканын эки тараптуу кредиттеринин 60% кечүү жана калган бөлүгүн Кыргызстан үчүн абдан ыңгайлуу шартта реструктуризациялоо жөнүндө чечим кабыл алынды- деди Аскар Акаев.

Президенттин бул айткан сөздөрүнөн Париж клубу 360 млн. доллар карыз кечкен деп тыянак чыгарса болот. Анткени 600 млн доллардын 60% 360 млн. долларды түзөт.

Бирок адистер президенттин берген маалыматы так эмес экендигин айтышууда:

- Бул жерде президент реструктуризацияланган кредиттер менен кечирилген кредиттерди чаташтырып жатат. Париж клубу өздөрү берген 555 млн. доллар кредитти эки бөлүп караган. Ал оор шартта алынган 248,8 млн. доллардын 50% кечкен. Анын калганын жана жеңилдетилген шартта алынган 306 млн. доллар кредиттин төлөө мөөнөтүн артка жылдырган, – дейт Кыргыз улуттук университетинин профессору Айылчы Сарыбаев.

Буга чейин президент да, өкмөт башчы да, экономика маселесин тейлеген вице-премьер Жоомарт Оторбаев да, каржы министри Болот Абилдаев да Париж клубу 450 млн. доллар кечет деп айтып келишкен болчу:

- Биздин маселени карай турган Париж клубунун отуруму 10-мартка белгиленди. Анда биздин карыздын бир бөлүгүн Неаполь келишиминде белгиленген шартта кечүү маселеси каралат. Бул шарт биз үчүн жакшы шарт. Эгерде карызды кечип калышса, 450 млн. долларды кечишет –деген болчу премьер-министр Николай Танаев мындан бир аз эле күн мурун.

Адистердин айтымында, Париж клубу, 2002-жылы Кыргызстандын карызын карап жатканда, чынында эле, өкмөт башчы айткандай, Неаполь шартын колдонуп, чет өлкөлөр түздөн түз берген эки тараптуу кредиттердин үчтөн бирин кечерин айткан болчу. Бирок ал азыр эмнегедир Эвиан шарты менен 124 млн. доллар гана карызды кечкен. Айылчы Сарыбаевдин айтуусунда, бул сумма, президент айткандай, эки тараптуу кредиттердин 60% эмес, 22% гана түзөт. Париж клубу узак мөөнөт берип, карыздардын көбүн жөн эле артка жылдырып койгон:

–Калган 23 жана 40 жылдын ичинде төлөй турган кредиттер жана анан үстөк пайыздар биздин балдарыбызга жана неберелерибизге калтырган белегибиз. Аны ошолор төлөшөт,–дейт Айылчы Сарыбаев.

Париж клубу Кыргызстанга канчалык жеңилдик берди, эми Кыргызстандын экономикасы тышкы карызды төлөй албай калуу коркунучунан биротоло кутулдубу деген биздин сурообузга:

–-Бир сом кечип берсе деле жеңилдик эмеспи. 124 млн. долларды кечүү жана 431 млн. долларды артка жылдыруу биз үчүн чоң жеңилдик. Бирок кечилген карыздар жалпы карыздын 6,5% гана түзөт. Калган карыздардан бир нече эсе көптүк кылат. Аларды жеңилдетилген үстөк пайыз менен төлөп бергенде деле Кыргызстан үчүн кыйын болот, –деди экономика илимдеринин доктору, мамлекеттик каржы маселери боюнча адис Айылчы Сарыбаев.