Экономика

Өкмөт башчы Николай Танаев 24-февралдагы журналисттер менен жолугушуусунда Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызын 10 мартта карай тургандыгын билдирди:

-Биздин маселени карай турган Париж клубунун отуруму 10-мартка белгиленди. Анда биздин карыздын бир бөлүгүн Неаполь келишиминде белгиленген шартта кечүү маселеси каралат. Бул шарт биз үчүн жакшы шарт. Эгерде карызды кечип калышса, 450 млн долларды кечишет – деди Николай Танаев.

Премьер-министр Париж клубу кандай ойдо болуп жатканы тууралуу эч нерсе айткан жок. Бирок ал 22-февралда Эл аралык валюта корунун аткаруу комитетинин отуруму болуп, анда «Жакырчылыкты кыскартуу жана экономикалык өнүгүүгө өбөлгө түзүү» аттуу былтыр биздин өлкө аягына чыгарган программа жакшы аткарылды деп табылганын белгиледи. Ошондой эле ал алдыдагы 3 жылга жаңы программа бекитилгенин кошумчалады.

Өткөн жылдын октябрь айына карата таратылган маалымат боюнча Кыргызстандын тышкы карызы 2 млрд 343 млн долларды түзөт. Анын ичинде казынадан түздөн түз төлөп бере турган мамлекеттик карыз - 1 млрд 644 млн доллар. Мындай карыз дүйнөлүк практикада өтө оор карыз деп эсептелет.

Дүйнөлүк банк жылыга өлкөлөр алган карыздардын эсебин алып, аларды карыздын оордугуна жараша «эң көп карызы бар өлкөлөр», «орто көлөмдөгү карызы бар өлкөлөр» жана «карызы аз өлкөлөргө» бөлүштүрүп турат. Анын маалытаттарына ылайык, эң көп карызы бар өлкөлөрдүн тобуна КМШ өлкөлөрүнүн ичинен Кыргызстандан тышкары жалгыз Тажикстан кирет. Дүйнөлүк банк Өзбекстан менен Түркмөнстанды орто көлөмдөгү карызы бар өлкөлөрдүн катарына кошот. Калгандарынын баарын ал карызы аз өлкөлөр деп эсептейт.

Эл аралык валюта корунун адистеринин пикири боюнча, Кыргызстандын тышкы карызы анын мындан аркы экономикалык өнүгүүсүнө өтө чоң тоскоол болот:

-Экономикалык өнүгүүгө негизги тоскоолдук болуп тышкы карыздын көптүгү эсептелет. Бул бюджетти толтурууга байланыштуу баардык аракеттерди жасоону талап кылат - дейт Эл аралык валюта корунун кызматкери Тапио Саавалайнен.

Кыргызстан чет өлкөдөн алган карыздарын график боюнча өз убагында кайтарып бере албай келет. Бирок кредит берген өлкөлөр да буга чейин сөзсүз төлөп бергин деп, Кыргызстанды дефольт жарыялаганга мажбурлашкан эмес.

2002-жылы Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызынын бир бөлүгүнүн төлөп берүү мөөнөтүн артка жылдырып, абал бир аз жеңилдей түшкөн. Бирок чет өлкөлүк эксперттердин пикиринде ал дагы эле коркунучтуу бойдон калууда. Алар Кыргызстандын экономикасы жылыга 5% менен өсүп турса дагы, Париж клубу кырыздын бир бөлүгүн кечмейин, Кыргызстан бул коркунучтуу абалдан өз алдынча чыга албайт деп эсептешет.

-Эгерде Париж клубу менен тышкы карыздын негизги суммасын кыскартуу тууралуу сүйлөшүү ишке ашса, Кыргызстандын тышкы карызы он жылдыктын акырында коркунучтуу болбой калат деп үмүт кылууга олуттуу негиз бар –
дейт Тапио Саавалайнен.

Акырында белгилей кетчү бир нерсе, өкмөт мүчөлөрү кечет деп 450 млн долларды атап жүрүшөт. Каржы министрлигин кызматкерлеринин айтымында, бул так эмес. Кыргызстандын өлкөлөрдөн жана ар кандай компаниялардан түздөн түз алган кредити 450 млн доллардан бир аз ашат.

Париж клубу ошол гана гана акчанын Неаполь келишими боюнча үчтөн экисин гана кече алат. Мындай болгондо Париж клубу кече турган акча 450 млн долларды эмес, 350 млн долларды түзөт.

Николай Танаев өкмөт акыркы жылдары инвестицияга жагымдуу шарт түзүү боюнча көп иш жасаганын, аны эл аралык уюмдар жогору баалап жатышкандыктарын билдирди. Анын айтымында, бир нече эл аралык финансы уюмдар инвестиция үчүн Кыргызстанда түзүлгөн шартты КМШ өлкөлөргө салыштырмалуу жакшы деп табышыптыр.

«Биз инвестицияга жагымдуу шарт түзүү менен гана чектелбестен, аны иш жүзүндө да көп тарта баштадык» деди Николай Танаев. Анын айтымында, быйыл өлкөдө көптөгөн долбоорлордун башталары күтүлүүдө. Ал кайсы жерге эмне курулганы жатканын журналисттерге бирден санап берди.

Бир гана Нарын областында инвестиция күтүлбөйт экен, ал эми өлкөнүн калган региондорунда - өзгөчө Бишкек шаарында, Чүй , Жалалабад жана Ысыккөл областтарында быйыл ири суммадагы инвестициялар тартылганы жатыптыр. Өкмөт башчынын айтымында, кыргыз өкмөтү быйыл инвестициянын 31% өсүшүн күтүп жатат.

Премьер-министр «өкмөттүн инвестиция тартуу боюнча мындай аракетине өлкөнүн ар кайсы жеринде шайлоого байланыштуу чыгып жаткан чыр-чатактар жолтоо болушу мүмкүн» деп билдирди. Өкмөт башчы Тоң районундагы Арслан Малиевдин жана Кочкор районундагы Акылбек Жапаровдун жана башка талапкерлердин жактоочулары жолду буушуп, машинелерди өткөрбөй жатышканына айрым чет өлкөлүк ишкерлер нааразы болуп жатышкандыктарын айтты.

- Мындай абал инвестиция тартууга сөзсүз тоскоол болот. Өзгөчө Ысыккөлдө. Эс алуу жайлары боюнча биздин атаандаштар көп. Алар «Ысыккөлдө тынчтык жок, ал жерге барбагыла» деп чыгышат. Биздин чуу чыгаруучулардын кылган ишинин жыйынтыгы ушундай болот.

Кыргыз улуттук университетинин профессору Айылчы Сарыбаев өкмөт башчынын мындай пикирине кошулбайт:

- Ушундай терең тамырлап кеткен коррупцияны жоюу үчүн адилет жана ачык шайлоо керек. Танаевдин айтканы жөн эле шылтоо. Өкмөт өзү инвестиция тарта албай, шайлоого шылтап жатат.

Профессор Сарыбаев бийликтин коррупцияланып кетишинен улам экономика жакшы өспөй, инвестиция келбей жаткандыгын белгилейт. Анын айтымында, шайлоо адилет жана ачык өтсө, ал инвестицияга жолтоо болбой эле, тескерисинче, ага жол ачышы мүмкүн:

- Инвестицияда жана бизнесте саясий коркунучтуулук деген түшүнүк бар. Эгерде биздин өлкө коррупцияланып, бийлик авторитардык бийликке айланбаганда, инвестиция келе бермек. Бизде коррупция күчөгөнү үчун инвестиция токтоп калды. Мурда эле токтоп калган инвестиция азыр кайдан келмек эле? Эгерде шайлоо адилет өтсө, тескерисинче, инвестициянын агымы күчөшү мүмкүн .