Экономика

Кыргызстандагы байланыш системасы интернет жана мобилдүү байланыштын кирүүсү менен бир топ өнүгүүгө жетишкендиги эксперттер тарабынан айтылып келүүдө. Ушундай эле пикирди 15-июль күнү Бишкекте өткөн «Кыргызстандагы мобилдүү байланыш» деп аталган форумда экономика илимдеринин доктору, академик Турар Койчуев да билдирди:

- Мындан он-он беш жыл мурун эле Кыргызстандагы байланыш түйүндөрүндө сааттап кезек күтмөй, алыскы облус же райондор менен байланышуу үчүн үч-төрт күн мурда кайрылып, анан ошол күнү дагы бир-эки саат байланыша албай кыйналчу эмес белек. Мына мобилдик жана санарип байланышынын кирүүсү менен мындай кыйынчылыктар жоюлду. Азыр Кыргызстандын дээрлик бардык аймагына каалаган убакта байланышууга болот. Бул байланыш системасынын акыркы он жылда чоң секирик жасап, өнүккөндүгүн көрсөтүп турат.

Мындан он жыл мурун 1994-жылы, 12-июлда Кыргызстанда «Кател» фирмасынын алгачкы мобилдик байланышы болгон. Андан бери дагы башка мобилдик кызмат көрсөтүүчү операторлор: «Бител», «Фонекс», «Актел» деп аталган фирмалар түзүлүп, байланыш рыногунда элге өз кызматтарын өтөй башташты. Ошентсе да учурда Кыргызстан аймагынын 10% гана мобилдик байланыш менен камтылды.

- Биздин эсеп боюнча мобилдик байланыш Кыргызстандын 90% калкы жашаган 10 % аймагын гана камтыйт. Анткени Кыргызстандын тоолуу алыскы аймактарында эл аз жашайт же такыр жашабайт. Ал эми облус борборлорунан Баткен гана калды. Жакынкы убактарда Баткен облусун да мобилдик байланыш менен камтууга аракеттер жүрүп жатат, - деди Салават Искаков.

Мобилдик байланыш ишке киргени Кыргызстандын экономикасы да өнүгө баштады деп белгилеген Салават мырза мобилдик байланышты өнүктүрүү үчүн мамлекет тарабынан жеңилдиктер берилүүсү керек деп эсептейт:

- Биз өкмөт менен бири-бирибизди колдоп иш жасообуз керек. Ошондуктан мен инвестиция тартып жаткан операторлорду салыктан бошотуу керек деп сунуш кылмакмын. Мындан өлкөбүздүн экономикасы гана пайда табат. Анткени ишмердүүлүгүбуздү улам алдыга жылдырып, калктын бардык катмарын мобилдик байланыш менен камтуу үчүн мобилдик байланыш операторлоруна көп каражат жумшоого туура келет.

Кыргызстан кичинекей өлкө. Ошондуктан кынтыксыз мобилдик байланыш түзүү үчүн мобилдик фирмалар коңшулаш Өзбекстан жана Казакстан менен кызматташууга аракет жасашкан, бирок азырынча жыйынтык чыга элек. Учурда мобилдик байланыш кызматын көрсөткөн бардык фирмаларга радиотолкундарды ээлөөгө укук улуттук оператор болуп саналган «Кыргызтелеком» акционердик коому тарабынан берилет. Ошондуктан форумдун катышуучуларын аталган акционердик коомдун менчиктештирилүүсү боюнча суроолор да кызыктырды.
Мобилдик байланыш менен бирге эле жергиликтүү байланыш кызматын көрсөтүүчү «Сайма телеком», «Бинлайн» деген фирмаларда да абал оор.
- Биздин байланыш жергиликтүү болгондуктан, азыркы телефон байланышы менен камтылбаган аймактарга зым аркылуу байланыш жеткирүүдө улуттук оператор «Кыргызтелеком» менен кагышып калууга туура келүүдө. Анткени облустарда жана алыскы райондордо байланыш маселеси чечилбеген бойдон калган. Ал жактарга санарип байланыш кызматын жеткирүүгө бизге мүмкүнчүлүк берилбей жатат. Бардыгы келип эле биздин байланыш тармагын «Кыргызтелеком» акционердик коому менен бирге пайдалануубузга такалат, - деди «Саймателком» байланыш фирмасынын жетекчиси Бакытбек Рахимов.

Транспорт жана байланыш министрлигинин байланыш жана маалыматташтыруу башкармалыгынын башчысы Абдыкален Токоевдин айтымында «Кыргызтелеком» акционердик коому мурунку байланыш министрлигинин мураскору катары радиотолкундарды жана агымдарды башка байланыш ишканаларына ижарага берет. Ал эми мобилдик байланыш рыногунда атаандаштардын көп болушу керектөөчүлөр үчүн жакшы болот. Форумдун аягында катышуучулар тарабынан МБА не, Транспорт, байланыш министрлигине жана өкмөттүн дарегине сунуш-пикирлер топтолду. Форумга МБАгенттиги, «Бител» мобилдик байланыш фирмасы жана «Кыргызтелеком» акционердик коомунун өкүлдөрү катышкан жок.

Саммиттин ачылышында сөз сүйлөгөн республиканын президенти Аскар Акаевдин айтымында, Кыргызстандагы экономикалык реформалардын ырааттуу ишке ашышында чет өлкөлүк инвесторлордун көрсөткөн жардамы чоң роль ойнойт. Ошондуктан IV-инвестициялык саммитти III-инвестициялык саммиттин уландысы катары карап, конкреттүү милдеттерди коюшубуз керек дедипрезидент:

- Өткөн жылы биз алдыда турган милдеттерди так аныктаганбыз. Бул жолу да ишти ушул багытта улантып, ар бир чечимди ишке ашыруунун конкреттүү жолдорун тактоого тийишпиз.

Саммитте айтылган маалыматтарга караганда, 2004-жылы өлкөгө чет өлкөдөн келген түз инвестициянын көлөмү быйыл 47 пайызды түзгөн. Андан тышкары, 2001-жылдан 2003-жылга чейин мамлекеттик инвестициянын үлүшү 38 пайыздан 18 пайызга чейин төмөндөгөн. Ушул эле учурда чет өлкөлүк инвестиция 7 пайыздан 12 пайызга чейин өскөн. Ал эми эл аралык иштиктүү кеңештердин тараткан маалыматтарына караганда, Кыргызстандагы чет өлкөлүк инвесторлор арбын киреше алышты, көптөгөн жумушчу орундарын түзүштү. Ошондой эле республикада инвестициялык маркетингдердин маселелерин талкуулоого отуздан ашык мамлекеттик органдар, эл аралык уюмдар жана жеке сектор өкүлдөрү катышты. Республиканын өнөр жай жана соода экономикасын өнүктүрүү министри Амангелди Муралиевдин пикиринде Кыргызстанда туризмди, тоо өнөр жайын, теле коммуникацияны, айыл чарбасын кайра иштетүү тармактарын өнүктүрүү үчүн чет өлкөлүк инвестицияларды тартуу зарыл. Ошондой эле ал чет өлкөлүк инвестицияларды тартуунун бирдиктүү агенствосун түзүүнү жактай тургандыгын билдирди:

- Мен бул маселе абдан туура коюлуудадеп ойлойм. Анткени, биз 10 жылдан бери инвестицияларды тартып, күч аракетибизди жумшап атабыз. Бирок, бул статистиканы карасак, ар бир жылы орто эсеп менен 114 миллиондун тегерегиндегана каражат тартабыз. Негизинен азыр бизге андай сумма аздык кылат. Анткени, биздин экономикабыздын өнүгүшүнө 200 млн. доллардын тегерегинде инвестиция керек болуп атат. Биздебуга чейин тике инвестицияларды тартуу боюнча ар кандай структуралар болгон. Аны менен эн ириде инвестиция тартуу боюнча мамлекеттиккомттет иштечу. Бирок, анын кемчилиги тике инвестицияларды тартуу боюнча кызматтары аздыгында болгон. Алардын көпчүлүгү өкмөт тарабынан инвестицияларды тартууга аракет кылган. Экинчиден, биздин мамалекттик мүлктү башкарган министрликтин да чет элден тике инвестицияларды тартуу боюнча структурасы бар болчу. Бирок, ал структура да жакшы иштеген жок. Анткени алар негизинен жалаң эле консултативдик иштерди аткаруу менен, инвестицияларды тартуу маселелери боюнча эмес инвесторлорду издөө иштерин аткарчу.

"Вимм Биль Дан" жоопкерчилиги чектелген компаниясынын төрагасы Сергей Пластининдин пикири боюнча, Кыргызстан башка Борбордук Азия өлкөлөрүнөн айырмаланып, бизнести өнүктүрүү боюнча Орусияга жакын. Себеби, Кыргызстанда түз инвесторлорду тартуу учүн сырёлук база, ошондой эле жогорку квалификациялуу кадрлар жетишерлик бар.

Иш чарада салык саясаты жана салыкты башкаруу темалары талкууланды. Салык саясаты боюнчавице-премьер министр Жоомарт Оторбаев оюн мындайча билдирди:

- Мында жеке бизнестеналынчу салык жөнүндө сөз болду. Себеби, биздин экономикада кызмат көрсөтүүдөн алынган салык азыр 33 пайызды гана түзөт. Бизге окшогон мамлекеттерде, мисалы, Эстония, Швейцария, Чехияда ошол эле кызмат көрсөтүүдөн алынган салыктын көлөмү ички дүң продукциянын 70-80 пайызын түзөт. Биз да ошолорго жакындашыбыз керек. Ошон үчүн биздин бизнеске бул керектүү, маанилүүмаселе.