Экономика

Салык кодексин жаңылоо зарылдыгы оболу Эларалык валюта корунун талабынан улам байма-бай айтылууда. Жакырчылыкты азайтуу, экономикалык туруктуу өнүгүүгө жетишүү амалында Кыргызстан эларалык каржы уюмдарынын алдында биртоп милдеттерди аткарууга убада берген.

Айтылган сөздүн кандай аткарылып жатканын Эларалык валюта корунун миссиясы кылдат көздөн өткөрүп турат. Миссия жетекчиси Тапио Саавалайнен ушу тапта жүрүп аткан салык реформасы чакан ишкерликти гана камтыйт, бул жаатта аткарылчу иштер абыдан арбын экенин быйыл жаздагы иш сапары учурунда атайын белгилеген жайы бар:

- Кеңири салык реформасына тийиштүү маселелер талкууланат. Азыркы салык реформасы, ушу тапта жасалып аткан иштер негизинен чакан ишкерликтен салык чогултууга арналган. Биз бул маселе боюнча пикир алышуу учурунда кыйла кеңири алкакты көңүлгө тутуу туура болорун айтканбыз. Андай кенен алкак эмгекке акы төлөө фондунан кармалчу акчанын өтөле көптүгү болууда. Эгер кармалып калчу акчаларды азайтуу максаты коюлса, бюджетти толтуруунун башка кошумча булагын табуу зарыл.

Жаңы Салык кодекси оголе көп өзгөртүү, алымча-кошумчалардын төөбастысында калган мурунку документтен кыйла айырмаланат. Айрым карама-каршылыктар жоюлган. Анткен менен жаңы кодексти ийине жеткириш үчүн дагы убакыт керек дейт Каржы министринин орунбасары Мурат Исмаилов:

- Салык кодексинин сомдолгон вариантын даярдадык. Аны электен өткөрүп, ийине келтириш үчүн, ишкерлер, калк, башка эларалык уюмдар менен макулдашып чыгыш үчүн бизге убакыт керек.

Жаңы кодекс, авторлордун ырасташынча, бир катар чет өлкөлөрдүн, Күнкорсуз мамлекеттер шериктештигинин топтогон тажрыйбаларын эсепке алуу менен даярдалды.

- Биз бул иште келип түшкөн сунуштарды иргеп, аларды иштеп чыгууга көңүл бурабыз. Албетте, сунуш кылгандардын текши баарына алардын пикири кабыл алынганын же кандай себеп менен алынбай калганын билдиребиз. Пикир-сунуш кылгандардын текши баарына жооп берилет, - деди жаңы Салык кодексин даярдоочу эксперттик топтун жетекчиси Андрей Красников.

Жаңы Салык кодексин даярдоочу комиссиянын теңтөрагасы, парламент депутаты Акылбек Жапаровдун ырасташынча, көптөгөн кайчы пикирлер салык чогултуу боюнча айтылууда:

- Биз эми саясий жагын чече элекпиз. Ставкалар канчага азаят, кайсы салыктар жоюлаарын аныктай элекпиз. Салык кодекси түз иштесин деп көрсөтмө, буйругу, токтому жок тике иштесин деп жазып чыктык эле. Аны жазуу учурунда Каржы министрлигинен, анан миңге жакын салык төлөөчүлөрдөн сунуш-пикирлер түшкөн. Биз алардын болгон сунуштарынын баарын киргизип атабыз. Ставкалардын азайышын болсо, рынок шартына ылайык келбеген каскаддык салыктарды 25 же 50% азайтуу аракетин жасайлы деп атабыз. Мындан тышкары кирешеден алынчу салык, киреше салыгын азайтуу проблемасын аягына чыгарсакпы деп жатабыз,- дейт депутат Акылбек Жапаров.

Он жыл ичинде Азия өнүгүү банкы тарабынан Кыргызстанга 532 миллион 700 миң доллар кредит түрүндө, 31 миллион 500 миң доллар грант түрүндө каражат берилген. Мунун бардыгы социалдык секторду жакшыртууга, табигый кырсыктардын алдын алуу жана транспорт, байланыш тармагын, каржы системасын өнүктүрүүгө багытталган.

Жолугушуунун негизги максаты - коомчулукту банктын иши менен кабардар кылуу жана ошол эле учурда, ишке ашырылып жаткан долбоорлорго бөлүнгөн каражаттардын максаттуу жумшалып жаткандыгына элдин жардамы менен көзөмөл жасоого аракет болуп саналат.

Ошондуктан жолугушууга чакырылган атуулдук коомдун өкүлдөрүнө маалымат алмашуу саясаты тууралуу долбоор талкууга берилди. Жолугушуу жөнүндө Азия өнүгүү банкынын Кыргызстандагы туруктуу өкүлү Ашраф Малик мындай деди:

- Бул жолугушуу маалымат алмашуу саясаты боюнча Азия өнүгүү банкы иштеп жаткан өлкөлөрдө жүргүзүлүп жаткан 12 семинардын бири болуп саналат. Анткени коомчулук менен маалымат алмашып иштөө банк үчүн да, түрдүү долбоорлор ишке ашып жаткан өлкөлөр үчүн да пайдалуу.

Жолугушууда атуулдук коомдун өкүлдөрү тарабынан банктын маалымат саясатын жургүзүүгө бир топ сунуштар айтылды. Бейөкмөт уюмдар ассоциациясынын жетекчиси Токтайым Үмөталиеваы угалы:

- Маалымат эки жактан тең болушу керек. Атуулдук коом тарабынан берилген маалыматтар менен иштеп, ошол эле мезгилде, элге да банктын аткарып жаткан жумуштары, долбоорлору тууралуу маалымат берилип турушу зарыл.

Азия өнүгүү банкынын Кыргызстандагы туруктуу өкүлү Ашраф Маликтин сөзү боюнча айтылган сунуштардын бардыгы жыйналып, банк тарабынан иштелип чыгат жана кийинки долбоорлордо алар эске алынат.

Ошондой эле, А.Маликтин айтымында ар бир долбоор түзүлөр алдында эл менен бийлик өкүлдөрү кеңешип турушу керек:

- Долбоор даярдалып жаткан убакта кеңешчилер коомдун бардык катмары: коомчулук менен, бийлик өкүлдөрү менен кеңешүүгө милдеттүү. Мындан тышкары бардык кызыккан тараптар: донорлор, мамлекеттик уюмдар жана долбоордун үзүрүн көрүүчү тарап менен дагы анын пайда, зыяны тууралуу сөз болот. Андан кийин долбоор Азия өнүгүү банкынын директорлор кеңешинин кароосуна коюлат.

«Интербилим» коомдук уюмунун төрайымы Асия Сасыкбаеванын сунушу:


-Банк тарабынан жасалган иштер тууралуу отчёттор да ачык болуш керек. Отчёт берген учурда атуулдук коомдун өкүлдөрү, бизнесмендер, мамлекеттик уюмдардын өкүлдөрү да чакырылуусу зарыл. Ал тургай долбоор ишке ашкан айыл, шаарлардын жашоочулары да чакырылышы керек. Анткени алар долбоордун аткарылып атканын көргөнү менен жыйынтыгын, кандай сапатта жасалгандыгын билишпейт. Биз жасалган иштердин отчётун укпасак, долбоорлордун кандай аткарылгандыгына баа берүү да кыйын.

Банк тарабынан берилген каражаттардын максаттуу жумшалуусуна көзөмөл катуу жүргүзүлөт дейт Азия өнүгүү банкынын тышкы байланыштар бөлүмүнүн жетекчиси Роб Саламон:

-Азия өнүгүү банкынын долбоорлору иштеп жаткан өлкөлөрдө бөлүнгөн каражат өз максатынан бөлөк жакка иштелип же коррупциянын жемине айланып жаткандыгы билинсе, банк дароо ошол өлкө менен байланышын үзөт. Бүгүнкү сөз болуп жаткан маалымат алмашуу саясатынын дагы бир максаты -бөлүнгөн каражаттын туура сарпталуусуна көзөмөл жүргүзүү.