Экономика

Экономикалык кызматташтык уюмунун баш катчысы Асхат Оразбай Кыргызстанга үч күндүк таанышуу сапары менен келген. Ал биринчи вице-премьер министр Кубанычбек Жумалиев, тышкы иштер министри Аскар Айтматов менен жолугушту. Анда уюм тарабынан ишке ашырыла турган долбоорлорго Кыргызстандын катышы жана мурда кабыл алынган чечимдердин аткарылышы тууралуу сөз жүрдү.

Анткени, тутумуна Азия менен КМШдагы 10 мамлекет кирген бул уюм тарабынан кабыл алынган көптөгөн макулдашууларды ишке ашыруу азыр башкы көйгөйгө айланып барат. Алардын арасында транспорт, соода жана уюмга кирген мамлекеттердин аймагында виза боюнча жеңилдиктерди берүү тууралуу макулдашуулар бар.

Асхат Оразбайдын айтымында, уюмга кирген мамлекеттердин өкмөттөрү мындай макулдашууларды жакшы ниет менен кабыл алышкан. Бирок көпчүлүк мамлекеттердин парламенттери ратификациялоону кечеңдетишип, бюрократиялык тоскоолдуктардан улам алар күчкө ээ болбой, уюмдун аракетине терс таасир берип жатат. Маселен, Алмата-Ташкен-Тегеран-Стамбул темир жолун ишке киргизүү тууралуу макулдашууга мындан бир нече жыл илгери эле кол коюлган. Аны ишке ашырууга уюмду түзгөн мамлекеттер Түркия, Иран жана Пакистан демилгечи болушуп, Тегеран-Стамбул маршрутундагы темир жолду ачкан. Бирок жүктөрдү ташуу, андан кийин жүргүнчүлөрдү ташуу аракети ишке ашпай жатат.

Андан тышкары уюмга кирген мамлекеттердин аймагында виза мамилесин жеңилдетүү, соода алакасын жакшыртуу тууралуу да макулдашууларды уюмга мүчө мамлекеттердин ичинен 5тен көбү ратификациялабай жаткандыктан ишке ашкан жери жок. Ал тууралуу Асхат Оразбай мындай дейт:

- Биздин уюмдун катчылыгы ага эч кандай таасир көрсөтө албайт. Бул мамлекеттердин өзүнө байланыштуу. Ар бир мамлекеттин макулдашууларды ратификациялоо боюнча ички процедуралары бар. Ушундан улам уюмдагы 10 мамлекет ратификациялоо үчүн көп убакыт талап кылынып жатат. Ушуга байланыштуу көп макулдашуулар күчкө ээ болбой, ишке ашпай жатат.

Асхат Оразбай транспорт тармагындагы макулдашууну ишке ашыруу маселесин биринчи вице-премьер-министр, транспорт жана коммуникация министри Кубанычбек Жумалиев менен жолугушканда уюмга кирген мамлекеттердин транспорт боюнча министрлеринин саммитин ушул жылдын август айында Бишкекте өткөрүүгө макулдашты. Башкы катчынын айтымында, жогорудагы жагдайларга ошондо жооп алынат деген ишеним бар.

Асхат Оразбай Бишкекте андан тышкары уюмга кирген мамлекеттердин аймагында бирдиктүү энергия системасын түзүү боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатат. Ага негиз берген жагдайлар тууралуу Асхат Оразбай мына буларды билдирди:

- Уюмга мүчө 10 мамлекеттин аймагында бирдиктүү энергия системасын түзөлү деген тилегибиз бар. Аны түзүүгө Ислам өнүгүү банкы каражат жагынан жардам беребиз деп жатат. Жакында биз техникалык экономикалык негиздерин даярдоочу компанияны тандаганы жатабыз. Ал тандалгандан кийин ошол компания менен биздин уюмдун катчылыгынын ортосунда макулдашуу түзүлөт. Ал макулдашуунун негизинде 10 мамлекеттин энергия системасын бири-бирине кандайча жалгаштыруу жана ал планды кандайча ишке ашыруу долбоору түзүлөт. Долбоор түзүлгөндөн кийин аны келечекте ишке ашырабыз деген ойдобуз.

Сапар учурунда аймактагы дагы бир олуттуу маселе -Ооганстанды калыбына келтирүү маселеси талкууланып жатат. Анткени уюм 18-20-апрелде Ооганстанды калыбына келтирүү боюнча үч маанилүү жыйын өткөрүп, анда уюмдун атайын фондун түзүү, Нангархар вилайетинде көпүрөлөрдү куруу жана Логар вилайетинде электр энергия тармагын түзүү долбоорлору талкууга алынат. Башкы катчы ага чейин бул иштерге Кыргызстан кандай салым кошо ала тургандыгын аныктоодо.

Кыргызстандын Тышкы иштер министринин биринчи орун басары Талант Кушчубековдун айтымында, бул маселе Кыргызстандын тышкы саясатындагы келечектүү багыттардын бири. Ошондуктан бул маселе баш катчы менен президенттин шаршембидеги жолугушуусунда так аныкталат.

Министр Савик Сафаев өзүнүн сөзүндө эгерде Европа өнүгүү жана кайра куруу банкы Өзбекстандын экономикалык жана демократиялык реформаларды жүргүзүүдөгү ийгиликтерин байкамаксанга салса, анда ал “адилетсиздик жана туура эмес болоор эле" деди. Ал камактагылар кыйноого алынбасын деген эларалык укук коргоо уюмдарынын талабын аткаруу боюнча иш жүргүзүлүп жаткандыгын, ошону менен бирге, экономикалык саясат жаатында да жакшы саамалыктар бар экендигин, валютанын эркин алмашуусун камсыз кылуу жана менчиктештирүү программасын ишке киргизүү аракеттери башталгандыгын белгиледи.

Башка эларалык каржы уюмдар өлкөдөн кетип калгандыктан, өзбек өкмөтү азыр жалгыз гана Европа банкына үмүт артып калды. Ал өлкөгө жылына 30 млн. евронун тегерегинде жардам берет. Өткөн жылы банк өзүнүн жылдык чогулушун Өзбекстанда өткөргөндө ал укук коргоо уюмдары тарабынан катуу сынга алынган болчу. Банк Өзбекстандын аны менен кызматташууга даярдыгын сыноо максатында өткөн 12 айга 7 тапшырма берген.

- Өзбекстандагы абал жетиштүү деңгээлде жагымдуу. Ошондуктан биз 7 көрсөткүч койгонбуз. Биз ошол көрсөткүчтөр боюнча жылыштар барбы-жокпу байкап туралы дегенбиз. Алар көрсөткүчтөрдү канчалык жакшыртса, ошого жараша өлкөгө акча берилип турат, - дейт Европа банкынын Лондондогу маалымат катчысы Жефф Хайдей.

Human rights Watch укук коргоо эларалык уюму өзүнүн өткөн жумада тараткан билдирүүсүндө өзбек бийлиги дагы эле бейкүнөө мусулмандарды куугунтуктоону улантып жаткандыгын айтып чыкты. Европа банкы бул тууралуу өзүнүн бүтүмүндө айрым маселелер боюнча анча-мынча жылыштар бар экендигин, ошол эле убакта башка маселелер боюнча, тескерисинче, артка кетүү учурлары болгондугун белгилейт.

Өзбекстандын экономикасында өсүп-өнүгүүгө мүмкүнчүлүк берген либералдуу шарт жок деп, банк өзүнүн өлкөгө берип жаткан жардамын азайта тургандыгын билдирет. Ал мындан ары өкмөттү эмес, карапайым калкты колдой турган долбоорлорго көп көңүл бөлөөрүн эскертет.

АКШнын администрациясы да өлкөгө жардам берүүнү ойлонуштуруп жатат. Ал демократиялык реформалар жүргүзүлгөндө гана Өзбекстанга жардам берилээрин билдирүүдө. Кечээ өзбек бийлиги менен сүйлөшүү жүргүзүү үчүн АКШнын үч конгрессмени Ташкенге келди.

Жекшемби күнкү пресс-конференцияда министр Сафаев Ташкендеги жана Бухарадагы соңку террордук чабуулдар жөнүндө да сөз кылып, Өзбекстан террорчулукка каршы баардык аракетин жасап жаткандыгын билдирди. Анын айтымында, Өзбекстанда жардырылган бомбаларда Мадридде, Стамбулда, Балиде жана АКШнын Танзаниядагы жана Кениядагы элчиликтеринде жардырылган бомбалардай эле аммонийдин нитраты колдонулуп жасалган.