Экономика

Министр Савик Сафаев өзүнүн сөзүндө эгерде Европа өнүгүү жана кайра куруу банкы Өзбекстандын экономикалык жана демократиялык реформаларды жүргүзүүдөгү ийгиликтерин байкамаксанга салса, анда ал “адилетсиздик жана туура эмес болоор эле" деди. Ал камактагылар кыйноого алынбасын деген эларалык укук коргоо уюмдарынын талабын аткаруу боюнча иш жүргүзүлүп жаткандыгын, ошону менен бирге, экономикалык саясат жаатында да жакшы саамалыктар бар экендигин, валютанын эркин алмашуусун камсыз кылуу жана менчиктештирүү программасын ишке киргизүү аракеттери башталгандыгын белгиледи.

Башка эларалык каржы уюмдар өлкөдөн кетип калгандыктан, өзбек өкмөтү азыр жалгыз гана Европа банкына үмүт артып калды. Ал өлкөгө жылына 30 млн. евронун тегерегинде жардам берет. Өткөн жылы банк өзүнүн жылдык чогулушун Өзбекстанда өткөргөндө ал укук коргоо уюмдары тарабынан катуу сынга алынган болчу. Банк Өзбекстандын аны менен кызматташууга даярдыгын сыноо максатында өткөн 12 айга 7 тапшырма берген.

- Өзбекстандагы абал жетиштүү деңгээлде жагымдуу. Ошондуктан биз 7 көрсөткүч койгонбуз. Биз ошол көрсөткүчтөр боюнча жылыштар барбы-жокпу байкап туралы дегенбиз. Алар көрсөткүчтөрдү канчалык жакшыртса, ошого жараша өлкөгө акча берилип турат, - дейт Европа банкынын Лондондогу маалымат катчысы Жефф Хайдей.

Human rights Watch укук коргоо эларалык уюму өзүнүн өткөн жумада тараткан билдирүүсүндө өзбек бийлиги дагы эле бейкүнөө мусулмандарды куугунтуктоону улантып жаткандыгын айтып чыкты. Европа банкы бул тууралуу өзүнүн бүтүмүндө айрым маселелер боюнча анча-мынча жылыштар бар экендигин, ошол эле убакта башка маселелер боюнча, тескерисинче, артка кетүү учурлары болгондугун белгилейт.

Өзбекстандын экономикасында өсүп-өнүгүүгө мүмкүнчүлүк берген либералдуу шарт жок деп, банк өзүнүн өлкөгө берип жаткан жардамын азайта тургандыгын билдирет. Ал мындан ары өкмөттү эмес, карапайым калкты колдой турган долбоорлорго көп көңүл бөлөөрүн эскертет.

АКШнын администрациясы да өлкөгө жардам берүүнү ойлонуштуруп жатат. Ал демократиялык реформалар жүргүзүлгөндө гана Өзбекстанга жардам берилээрин билдирүүдө. Кечээ өзбек бийлиги менен сүйлөшүү жүргүзүү үчүн АКШнын үч конгрессмени Ташкенге келди.

Жекшемби күнкү пресс-конференцияда министр Сафаев Ташкендеги жана Бухарадагы соңку террордук чабуулдар жөнүндө да сөз кылып, Өзбекстан террорчулукка каршы баардык аракетин жасап жаткандыгын билдирди. Анын айтымында, Өзбекстанда жардырылган бомбаларда Мадридде, Стамбулда, Балиде жана АКШнын Танзаниядагы жана Кениядагы элчиликтеринде жардырылган бомбалардай эле аммонийдин нитраты колдонулуп жасалган.

Кыргызстан өз алдынча жашай алабы, дегеле, мамлекет катары эмнелерди жасаш керектиги эгемендик жылдарында улуттук маани-маңызга ээ болуп чыга келди. Социализм тушунда борбордон кадыресе колдоо алып турган республика эгемендик тушунда эларалык уюмдардын, бай мамлекеттердин каржылык жардамына таянып, өз алдынча экономикалык саясат жүргүзүү аракетинде.

Антсе да кийинки кездерде республика көз карандысыз экономикалык саясат жүргүзө алабы, болбосо каржылык колдоо көрсөтүп келаткан эларалык уюмдардын айткан-дегенинен чыга албай, ошолордун жетегинде жүрүп калабы, суроосу көп айтылчу болду. Алдагыдай пикирди жакында “АКИ пресс” журналы аркылуу Кыргызстандын өкмөт башчы орунбасарынын кеңешчиси Фред Хьюстон ачыкка чыгарды.

Анын ырасташынча, социализм заманында борбор Кыргызстандын республикалык бюджетинин 20-30% каржылап турчу. Эми деле ошол эле жагдай.

Эгемендик тушунда Кыргызстан жеңил шартта миллиард ашуун доллар карыз акча алды. Бул жетекчилердин ички мүмкүнчүлүктү издешине өбөлгө түзбөйт. Өлкөдө ички тартип, өз ара жардам жана кызыктыруу чаралары болмоюн ийгилик тууралуу оозанбай эле койгон оң, деп белгилейт Ф.Хьюстон мырза.

Кыргыз-түрк “Манас” университетинин профессору Жусуп Пиримбаев мындай пикир өтөле бир жактуу деп эсептейт.

- Бул проблеманы мындайча караш керек. Эмне себептен биздин өкмөт эгемендүү болгондон бери, өз алдынчалыкка жеткенден кийин негизги милдети – экономикалык саясатынын оң натыйжасына жетише албай келатат? Орчун маселе ушул. Эмне себептен натыйжа чыкпай атат? Мунун толгон-токой факторлору бар. Ошолордун бири мына ушул тыштан келген жардамдар. Анан, тышкы жардамдар боюнча менин оюм мындай. Туура, биз тышкы жардамдарды алып атабыз. Бирок тышкы жардамдарды, келген каражаттарды кайсы экономикалык багытка, кайсы материалдык негизди чыңдоого пайдаланууну өкмөт өзү чечпей, план жүргүзүү боюнча өз пикирин айта албай келатат.

Кыргызстандын каржы министрлигинин алдындагы Экономикалык изилдөөлөр институтунун директору, академик Турар Койчуев өкмөт ушу тапта жалаң эле сырттан келчү жардамды күтүп, ошого күнү түшүп отурган жери жок, деген пикирде. Анткен менен Кыргызстандын экономикасы ушу тапта сырткы жардамсыз, тышкы каржылык колдоосуз ыкчам өнүгүшү кыйын.

- Биринчиден, өкмөт колунан келишинче өзүбүздөгү шарттарды эсептеп, чөнтөгүбүздү эсептеп, мамлекеттин колунда кандай мүмкүнчүлүктөр бар – ошолорду эске алып аракет жасоодо. Бирок бүгүнкү күндө биздин мүмкүнчүлүктү, ички талаптарды эсепке алганда, инвестициясыз биздин экономика өз талабыбызды канааттандыруу деңгээлине жете элек. Албетте, ошол эле кезде сырттан жардам келет экен деп, ички мүмкүнчүлүктү издебей жаткан жалкоолугубуз да бар. Андайды таптакыр эле жок деп айта албайбыз,- дейт Турар Койчуев.

Өлкөнүн ички мүмкүнчүлүгүн эсептеп чыгуу, мындан ары жасалчу иштерди так аныктап алуу максатында кыргыз өкмөтү Экономикалык өнүгүү, өнөр жай жана соода министрлигин түздү. Жусуп Пиримбаев ушуга улай эле аткаруу бийлигинин түзүмүнө биртоп өзгөрүүлөрдү киргизиш керек деген пикирде.

- Себеп дегенде, экономикалык өнүгүү министрлигинин милдети мында турат: бизде болуп аткан реформалардын, кайсы багытта болбосун, айыл чарбасындабы, өнөр жайындабы, соодадабы – бардыгын бириктирип координациялап турган, жөнгө салчу органыбыз жок болчу. Муну финансы министрлиги менен аралаштырып жиберип, бул иш сыртта калган. Бүгүнкү күндө экономика министрлиги өз ордуна келди. Мындай структуралык өзгөрүүлөр жүргөндө айрым керексиз структураларды кыскартуу да керек болчу.

Турар Койчуев Кыргызстандын шартында облустук башкаруу системасы артыкбаш деген ойдо.

- Алыс, шарт-жагдайын эске алсак, Кыргызстандын түштүгүндө Ош, Жалалабад, Баткенде бир регионалдык башкаруу керектир. Түндүк жакта, менин оюмча, облустун деле кереги жок.

Кыргызстандын ишкерлеринин демилгеси менен жакында “көмүскө экономиканы” коңулдан чыгаруу маселелерин талкуулаган жыйын өттү. Быйылкы жыл социалдык дем-шык берүү, абийирдүү башкаруучулар жылы деп жарыяланды. Максат - ички мүмкүнчүлүктү ачуу, калктын жаратмандык кудуретин ойготуп, тыштан келчү жардамга сук артпай, өз алдынча иштөөгө шарт түзүү. Анын жыйынтыгын, албетте, убакыт көрсөтөт.