Экономика

Жума күнү Өкмөт Үйүндө өткөн маалымат жыйынына эмгек жана социалдык коргоо министри Роза Акназарова, Социалдык фонддун төрагасынын орун басары Орозмат Абдыкалыков жана жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу жана регионалдык өнүктүрүү министри Төлөбек Өмүралиев катышты. Маалымат жыйынында акыркы кезде президент тарабынан чыгарылган социалдык багыттагы жардыктарды турмушка ашыруу кандай жүрөөрү жөнүндө кабар берилди. Референдум алдында президент бул багыттагы үч жардыкка кол койгон. Алардын биринчиси - «Ай сайын берилүүчү социалдык жөлөк пулдардын өлчөмүн көбөйтүү», экинчиси - «Пенсияларга кошумча берилүүчү каражаттын көлөмүн көбөйтүү» жана акыркысы - «Жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдарына мамлекеттик колдоо көрсөтүү» жөнүндөгү жардыктар болгон.

Президенттин жөлөк пулдарга байланыштуу жардыгына ылайык Кыргызстандагы 47 миң эмгекке жарамсыз майыптарга, жетим балдарга, пенсиясыз улгайган адамдарга берилүүчү жөлөк пулдардын көлөмү 20% көбөйдү. Калктын бул категориясына берилүүчү жөлөк пулдун бир айлык көлөмү жардыкка чейин орто эсеп менен 312 сом болсо, жардыктан кийин ал 375 сомго жетет. Бул үчүн 38 млн. сом керек. Министр Роза Акназарованын айтымында, ал үчүн 2003-жылдын бюджетине өзгөртүү киргизилет жана маселе финансы министрлиги менен макулдашылган.

Ал эми экинчи жардыкка ылайык Улуу Ата Мекендик согуштун катышуучуларына жана аларга теңделген калктын категорияларына гана пенсия өлчөмү көбөйөт. Жалпысынан бул жардык менен 12 миң пенсионердин пенсиясына 300 сомдон акча кошулат. Бул сумманы төлөш үчүн 46 млн. сом керек. Бул боюнча Социалдык фонддун бюджетине өзгөртүү киргизилет.

«Социалдык төлөмдөрдү референдум алдында көбөйтүү менен мамлекет өз жарандарынын добушун сатып алууга аракет кылган жокпу? Оппозиция расмий бийликке ушундай айып коюп жатат», - деген суроого эмгек жана социалдык коргоо министри Роза Акназарова жооп берди:

- Мамлекеттик жөлөк пул жөнүндөгү» мыйзамга 2001-жылы өзгөртүү киргизилгенден кийин былтыр жөлөк пулдун көлөмү 50% көтөрүлгөн. Андан кийин ошол эле жылы «Гарантияланган минималдык керектөө өлчөмү» деген ченемге ылайык жөлөк пулду 100 сомдон 120 сомго көтөрдүк. 2002-жылы 120 дан 140 сомго чейин көтөрдүк. Быйыл Жакырчылыкты кыскартуу боюнча орто аралыкты камтыган программага ылайык көтөрүп жатабыз. Быйылкы жөлөк пулдун өлчөмүн көтөрүү мурун эле каралган.

Ал эми президенттин үчүнчү, 15-январдагы жардыгы жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу тармагына багышталган. Ага ылайык айыл өкмөт башчыларынын айлык маянасы 2003-жылдын экинчи жарымынан баштап 2 эсе көбөйтүлөт. Маселен, 5 миң адамга чейин жашаган айылдын башчысы буга чейин 920 сом алса, эми 1800 сом алат. Бул үчүн жергиликтүү айыл өкмөттөрүнүн бюджеттинен 158 млн. сом сарпталат. Жардыкта белгиленген техника сатып алуу жагын да жергиликтүү бийлик өзүнүн эсебинен чечүүгө тийиш. Министр Төлөбек Өмүралиевдин айтымында, айыл өкмөт башчыларына айлыкты көтөрүү демилгеси референдумга чейин эле, өткөн жылы октябрь айында өткөрүлгөн жергиликтүү жамааттардын курултайында көтөрүлгөн:

- Айлык акыларды көбөйтүү, айыл өкмөттөрүнүн материалдык-техникалык базасын чыңдоо курултайдын чечиминде каралган. 15-январдагы президенттин жардыгы мына ушул курултайда кабыл алынган «Бийликти борбордо окчундатуунун улуттук стратегиясын» турмушка ашыруу максатын көздөп чыгарылган.

Ал эми Мыйзам чыгаруу жыйынындагы оппозициялык маанайдагы депутат Алевтина Проненко президенттин референдум алдындагы социалдык багыттагы жардыктарын башкача баалады:

- Мунун баары референдумга карата жасалды. Адамдарды добуш берүүгө түрткү бериш үчүн. Муну баары билишет. Медалдар, ар кандай наамдар да ушуга байланыштуу берилди. Муну добушту сатып алуу деп эсептөөгө болот. Анткени шайлоо убагында белек берүү жана башка нерселерге тыюу салынат. «Шайлоо жөнүндөгү» мыйзамга ылайык мындай багыттагы ар кандай финансылык иш-аракеттерге да тыюу салынган.

- Болот Мукашевич, сиздин «Ысыккөлинвестбанкыңыздын» лицензиясын алып коюшту эле. Кайра кайтарып беришти деп уктук. Ушул тууралуу бизге кененирээк айтып берсеңиз. Эмне үчүн алып коюшуп, эмне үчүн кайра беришти?

- 2001-жылы бизде Орозалиев деген бир кызматкерибиз бар эле. Ошол киши 250 миң сомубузду алдап алып кетип, анын үстүнөн иш козгосун деп Башкы Прокуратурага кайрылганбыз. Ал кайра биздин үстүбүздөн арыз бериптир. Башкы Прокуратура аны эмес, бизди текшерип жатып калды. Жалган материалдын негизинде биздин үстүбүздөн кылмыш ишин козгошту. Күнөөбүз жок экен, акырында ишти жапканга аргасыз болушту. Ошентип 2002-жылы кайра иштей баштадык. 35 күн эле иштедик. Ошол 35 күндүн ичинде 1,5 млн. сом таза киреше таптык. Азыр биз мамлекетке эмес, мамлекет бизге 850 миң сом карыз. Салык боюнча дагы 800 миң сомдон ашык карыз. Жакшы, таза иштеп турган банкты талкалап жок кылганга аракет кылышты. Кыргызстанда көп нерселер туура эмес болуп жатат. Жакшы иштеп, өлкөгө пайда берип жаткан банктарды, ишканаларды мамлекеттик структуралар күчкө салып, жаап жатышат. Мунун себеби эмнеде? Менин оюмча, мунун саясий жагы да, ич тардык - көралбастык жагы да бар. Чатак чыгаар алдында 2001-жылы биз 20 млн. сом пайда тапканбыз. Ушуну көрө алышпай, банкты талкалагысы келишкен.

- Орозалиев деп жатасыз. Ал эмне болгон киши, эмне кылды эле?

- Ал бизде Бишкек филиалынын директорунун милдетин аткаруучу болчу. Адегенде ал 10 миң долларыбызды мыйзамсыз алып кеткен. «Акчаны ордуна кайра кой» деп, кайра койдурганбыз. Бирок бир жумадан кийин 250 миң сомду алдап алып кетиптир. Анын үстүнөн кылмыш ишин козгошкон болчу. Иш козголгонуна 4 жыл болду, аягына чыгышпайт. Эми гана сотко ашырабыз деп жатышат.

- Акчаны Орозалиев алса, бу жерде банктын тиешеси кандай?

- Мен өзүм да түшүнбөйм. Бул жөнөкөй эле жарандык иш болчу. Орозалиев жөн эле шылтоо болсо керек деп ойлойм. Аны текшербей эле, бизди текшеришти. 1,5 жыл Башкы Прокуратуранын 7 кишиси бизди ийне-жибибизге чейин казып көрүштү. Эч нерсе таба алышпай, аргасыздан ишти жабышты.

- Башкы Прокуратура текшерүүнүн себебин эмне менен түшүндүрүп жатты?

- «Саясий заказ» деп айтып жатышты. Бирок ким заказ бергенин айтышпайт.

- Антип ким айтты?

- Башкы Прокуратуранын кызматкерлери.

- Ачык элеби?

- Ачык эле айтышты. «Байкожоев, сен сессияда көп сүйлөйсүң, азыраак сүйлөш керек» дешти. Мен түшүнбөй жатам. Анда эмне үчүн бизди депутат кылып шайлашты? Сүйлөгөн эле депутаттын артынан куугунтук кыла берсе, Жогорку Кеңештин кереги деле жок болсо керек. Бизди, депутаттарды элдин арыз-муңун өйдө жакка жеткирсин деп шайлашкан да.

- Бул ишке Улуттук Банктын тиешеси жок турбайбы.

- Түздөн-түз тиешеси бар. Мен Улуттук Банкты текшерүү боюнча түзүлгөн комиссиянын төрагасы болчумун. Текшерүүнү аягына чыгарбай, менин үстүмөн ушул ишти уюштуруп жатышпайбы.

- Эми куугунтук ушуну менен токтойбу же кайра да уланышы мүмкүнбү?

- Биз ак экенибизди далилдедик. Улуттук Банк менен Башкы Прокуратуранын дагы кандай ою бар экенин мен билбейм. Мени жети атама чейин текшерип чыгышты. Мени кандай текшеришсе, бийликтегилердин баарын ошондой текшеришпейби.

- Эми, Болот Мукашевич, сизге банкир катары дагы бир суроо берейин. Кыргызстанда банк сектору өтө чабал экени маалым. Аны кантип чыңдаш керек деп ойлойсуз?

- Мен ачык эле айтайын. Улуттук Банктын жетекчилигин алмаштырмайын, банк секторунда жылыш болбойт. Улуттук Банктын жетекчилери банк эмне экенин да жакшы түшүнүшпөйт. Ал жерге таза профессионалдарды коюш керек. Азыркыдай боло берсе, банк сектору өспөйт. Бизде банкты жакшы билген, Кыргызстандын келечегине күйгөн көп эле жигиттер бар. Бирок алар мамлекетке кереги жок болуп жатпайбы. Ошондуктан кадр саясатын жолго коймоюн, банк сектору онолбойт деп ойлойм.