Экономика

«Камеко» компаниясы Кумтөр кенинин экиден үч бөлүгүнө ээлик кылуу укугун берген Кыргызстандын акцияларын сатып алуу сунушу менен 2002-жылдын сентябрь айында кыргыз бийлигине кайрылган болчу. Канадалыктардын бул өтүнүчүн карап көрүү максатында түзүлгөн, финансы министринин биринчи орун басары Эмирлан Төрөмырзаев башында турган өкмөттүк комиссия «Камеконун» мындай сунушун негизинен туура көрүүдө. Мындай маалымат 14-февралда «Кыргызалтын» ачык акционердик коомунун вице-президенти Дилгир Жапаровдон алынды.

- Өкмөттүн 2003-жылдын 7-февралындагы токтомунда канадалыктардын сунушу менен так бир цифрага токтолбостон туруп, негизинен макул болуу тууралуу айтылган. Мындан биз кандай деген жыйынтык чыгарсак болот? Биз өкмөттүн аталган токтомунун негизинде канадалыктар сунуш кылган жол менен Кумтөрдү реструктризациялоого принцибинде макулбуз. Тагыраак айтканда, макулдугубузду берип жатканыбыз менен, биз «Камеко» учурда сунуш кылган конкреттүү суммалар менен макул эместигибизди айтып жатабыз, - деди Дилгир Жапаров.

Анын сөзүнө караганда, канадалыктар Кумтөр кенинин үчтөн эки бөлүгүнө ээлик кылуу укугун берген акциялардын ордуна Кыргызстанга ар бир акция үчүн акча төлөп берүүгө даяр.

- «Камеко» компаниясынын сунушу мындай. Өзүңүздөр билесиздер, «Кумтөр голд компани» акционердик коомунун акцияларынын үчтөн эки бөлүгү Кыргызстандын, ал эми үчтөн бир бөлүгү канадалыктардын менчигинде. Алар «өзүңөргө тиешелүү үчтөн эки бөлүгүн бизге өткөрүп бергиле, анын ордуна акча төлөп беребиз» деп жатышат. Канча акча төлөп берүү тууралуу маселеде бир пикирге келе элекпиз, - дейт «Кыргызалтындын» вице-президенти.

Ошентсе да канадалыктардын сунушунун айрым өңүттөрү ачыкка чыкты. Алсак, «Камеко» 2004-жылдан тартып дивиденд катары ар бир акция үчүн 8 миллион доллардан төлөп берүүгө даяр.

- 2002-жылга ар бир акция үчүн 4 миллион доллардан, ал эми 2003-2008-жылдар үчүн 8 миллион доллардан төлөп беребиз дешүүдө. Ошондой эле, эми Кыргызстандын Салык кодексине ылайык алар төлөөгө милдетүү болгон бардык салыктарды, жыйымдарды жана төлөмдөрдү казынага түшүрүп туруу милдетин алышууда, - дейт Дилгир Жапаров.

Кыргызстандын өкмөттүк комиссиясы канадалыктардын мындай сунуштарын көз карандысыз эксперттик топ да карап көрүп, өз пикирин билдирсин деген да жыйынтыкка келишкен.

Кумтөр кени - дүйнөдөгү ири он кендин бири. Ар кандай изилдөөлөргө караганда, анда 500дөн 1000 тоннага чейин алтын бар. Канаданын «Камеко» компаниясы менен Кыргызстандын өкмөтүнүн ортосунда 1992-жылы кол коюлган Башкы келишимге ылайык Кумтөр кенине ээлик кылган «Кумтөр голд компани» акционердик коому түзүлгөн. Анын акцияларынын үчтөн бир бөлүгү «Камеко» компаниясынын, ал эми үчтөн эки бөлүгү Кыргызстан өкмөтүнүн менчигинде.

Кыргызстан өкмөтүнүн Кумтөрдөгү өз менчигин канадалыктарга ушундай жол менен өткөрүп берип жатканына каршы пикир айткандар да бар. Тажрыйбалуу адис, Жогорку Кеңештин депутаты Орозбек Дүйшеев «Кыргызстан бийлиги канадалыктар менен жең ичинен сүйлөшүп алды, бул республикага зыян гана алып келет» деген пикирде.

- Менин оюмча бул жең ичинен, бирөөлөрдүн пайдасын көздөп түзүлгөн макулдашуу болуп жатат. Ал Кыргызстанга зыян гана алып келет. Кен ылгоочу комбинат долбоордо каралган өлчөмдөгүдөн 170 миллион долларга кымбат курулду. Бул бир. Экинчиден, алтындын 50% жакыны гана ачык жол менен алынат, кендин калган бөлүгү жер астынан казылат. Чалгындоо иштери көрсөткөндөй, Кумтөрдөн дагы көп баалуу заттар чыгышы ыктымал, - дейт Орозбек Дүйшеев.

Анын сөзүнө караганда, Кыргызстан Кумтөрдөн деле жыргап пайда көрө элек. Долбоорго ылайык республикага кенден алынган таза кирешенин эсебинен 400 миллион доллар түшүш керек болчу, салыктардын эсебинен дагы 400 миллион доллар мамлекеттик казынаны толуктамак. Орозбек Дүйшеевдин айтымында, акыркы беш жарым жылдын аралыгында Кумтөрдөн Кыргызстанга болгону 56 миллион доллар гана каражат түшкөн. Орозбек Дүйшеевдин мындай оюн белгилүү саясатчы, Жогорку Кеңештин депутаты Марат Султанов да колдойт.

- Менин пикиримде, алтындын дүйнөлүк баасы көтөрүлүп, анын үстүнө Кумтөр эми мына Кыргызстанга пайда берет деп жатканда аны «Камекого» берип коюш туура эмес. Менин оюмча, кыргыз өкмөтү буга жол берген шашылыш чечим кабыл албай турса, - дейт ал.

Өкмөт жыйынын күн тартибине коюлган биринчи маселе боюнча доклад жасаган финансы министри Болот Абилдаев 2002-жылы инфляция 2,3% түзүп, ал мурдагы жылдарга салыштырмалуу төмөн болгондугун, сомдун курсу орто эсеп менен 1 доллар 46 сом 90 тыйынды түзүп, ал жыл ичинде 3,4% жогорулагандыгын билдирди. Коммерциялык банктардын кредиттик ставкасы болсо 30,2% түзүп, 6,2% төмөндөгөн. Бул реалдуу секторду финансылоо маселесин чечүүгө жасалган бир кадам болуп эсептелет. 2002-жылдын декабрында коммерциялык банктардын кредиттик портфели 20 млрд. сомго жетип, 33% өскөн.

- Мен келтирген ушул маалыматтар өткөн жылы макроэкономикалык стабилдүүлүктү чыңдоо жана банк секторун жандандыруу маселелери ийгиликтүү ишке ашырылгандыгын билдирет. Бирок экономиканын айрым секторлорунда абал кыйын болуп, мурда белгиленген ички дүң продуктуну 4,7% ке көбөйтүү тууралуу план ишке ашпай калды, - деди Болот Абилдаев.

Анын айтымында жылдын биринчи жарымы жаман болуп, экинчи жарым жылдыкта гана ички дүң продуктунун төмөндөө тенденциясы токтотулган. Финансы министри ички дүң продуктунун төмөндөп кетишинин себебин Кумтөр алтын кениндеги авария, кошуна өлкөлөрдүн электр энергиясын жылдагыдан аз сатып алышы жана аткезчиликтин өсүп кетишинин натыйжасында нефти өндүрүүчү ишканалардын жакшы иштей албагандыгы менен түшүндүрдү.

Өкмөт жыйынында өндүрүлгөн продукцияны сатып өткөрүү проблемасы өтө курч коюлду. Өкмөт башчысынын айтымында азыр өлкөнүн кампаларында 6 млрд. сомдук товар жыйылып өтпөй турат. Орусия жана башка өлкөлөр менен соода байланыштарын тезинен чыңдоо зарылчылдыгын Николай Танаев да, чыгып сүйлөгөн башка өкмөт мүчөлөрү да баса белгилешти. Алар өз сөздөрүндө кошумча рынокту издөө боюнча конкреттүү чаралар көрүлбөсө Кыргызстандын быйылкы жылга коюлган максаты ишке ашпай калышы мүмкүн экендигин айтышты.

Өкмөт 2003- жылы ички дүң продуктунун өсүш темпи 5,8% кем болбойт деп ойлойт. Өнөр жай продукциясынын 9,6%, айыл чарба продукциясынын 5,1% өсүшү болжолдонуп жатат. Бул үчүн, өкмөт башчысынын айтымында, ишканалардын кубаттуулугу жетиштүү.

Николай Танаев инвестиция маселесине да токтолуп, «мурда бул боюнча кабыл алынган матрица быйылтадан баштап өз жемишин бере башташ керек» деди. Ал губернаторлорго алардын ар бири өз облусуна 10 млн. доллардан инвестиция тартуусу тууралуу тапшырма берди. Бул маселе боюнча кабыл алынган токтомдо айыл чарба продукциясынын экспортун көбөйтүш үчүн маркетинг борборун түзүү, экспорт жасаган ишканаларга колдоо көрсөтүү, тоо-кен жана металлургия тармагын өнүктүрүүнүн 2010–жылга чейинки планын иштеп чыгуу, токтоп турган жана жарым-жартылай иштеп жаткан ишканалардын абалына анализ жасап, аларды жандандыруу боюнча иш-чараларды иштеп чыгуу, айрым товарлардын бажы тарифтерин ЕврАзЭСке кирген өлкөлөрдүкүндөй кылып 30% жогорулатуу, аткезчиликти азайтыш үчүн бажы контролун күчөтүү жана ишканалардан бажы төлөмдөрүн толук өндүрүү, көмүр казуу тармагына жардам берүү жана башка бир топ конкреттүү иш-чаралар көрсөтүлдү.

Жыйындын күн тартибиндеги 2-маселе – жазгы талаа иштерине даярдык маселеси боюнча маалыматты айыл жана суу чарба министри Александр Костюк берип, ал өлкө азыр эгинден башка өсүмдүктөрдүн үрөнү менен толук камсыз экендигин билдирди. Анын айтымында, буудайдын үрөнү 6 миң тоннага (17%) жетпейт. Арпанын үрөнү болсо 3 миң тоннага (21%) аз. Жыйында күйүүчү май менен камсыз кылууда жана техникаларды ремонттон өткөрүүдө көп мүчүлүштөр бар экендиги айтылды. Мисалы, азыр жазга аз убакыт калган мезгилде (түштүк региондорунун губернаторлору «жерди айдай баштаса болот» дешти) тракторлордун 67% гана, соколордун 68% жана үрөн себүүчү техникалардын 58% гана ремонттон өткөрүлгөн. Талаа иштерине керектүү дизел майынын 19% гана ташып келинген. Бирок жыйында кептин баары акчада экени, эгер дыйкандардын сатып алаар акчасы болсо, күйүүчү майды ташып келчүлөр четтен чыгаары айтылды. Ошондуктан өкмөт Айыл чарба финансы корпорациясына дыйкандарга кредит берүүнү ыкчамдатуу тууралуу сунуш менен кайрылды. Жазгы талаа иштерине даярдыкты күчөтүү максатында премьер-министр Николай Танаев жетектеген штаб түзүлдү.