Борбор Азия

Кыргызстандын соту тажикстандык студентти чек араны мыйзамсыз кесип өткөн деген негизде өлкөдөн чыгаруу чечимин кабыл алды.

24 жаштагы тажикстандык студент Исмоилхон Усмонов Бишкектеги Кыргыз - Орус Славян университетинин медициналык факультетин жакында эле аяктады. Анын алты жылдык окуусу былтыр кыргыз тажик чек ара жаңжалынан улам үзгүлтүккө учурап, ал мекенине кеткен. Окуу жайдын медицина факультетинин деканы Анэс Зарифьян окуянын кандай болгонун түшүндүрүп берди.

"Былтыр чек ара чырынан кийин тажикстандык студенттердин көбү үйүнө кеткен. Былтыр күзүндө окуу башталганда алар улам чалып, сурап жатып, өкмөттүн буйругунан кийин көбү кайра окууга кайтып келишти. Биз мугалимдерди бөлүп, аларды окуу программасынан артта калбасын деп аракет көрдүк. Кайтып келген студенттердин арасында чек арадан мыйзамсыз өткөндөр бар экени маалым болду. Ал кантип өткөнүн айтып берген жок, болгону "окууга келиш үчүн ушул кадамга бардым" деп түшүндүрдү. Ал жигит алты жыл бизде акы төлөп билим алды. Акчасы, мээнети текке кетишин каалаган жокпуз. Ушундан улам биз сынактарга катыштыруу боюнча атайын уруксат кагазын алдык. Ошентип, окуусун аяктагандан кийин соттун чечими чыкты. Аны менен кошо кайтып келген башка студенттер да сессияга, сынактарга катышты".

2020-2021-окуу жылында бул окуу жайда тажикстандык 79 студент билим алган.

Дагы караңыз

Кыргыз-тажик чек арасы: мыйзамды буздурган аргасыздык

5-августта Бишкек шаарынын Биринчи май райондук соту Исмоилхон Усмоновду "Чек араны мыйзамсыз кесип өттү" деген берене менен күнөөлүү деп тапкан.

"Кылмыш-жаза кодексинин 378-беренесинин 1-бөлүгү менен Кыргыз Республикасынын мамлекеттик чек арасынан мыйзамсыз өтүүдө күнөөлүү деп табылып, ага мамлекеттин пайдасына 80 000 сом айып салуу жазасы белгиленди. Усманов айып түрүндөгү жазаны толук аткаргандан кийин, тандалган үй камагы түрүндөгү бөгөт чарасы жокко чыгып, ал Кыргыз Республикасынын чегинен чыгарылат", - деди Биринчи май райондук сотунун өкүлү Айзада Момунова.

Кыргызстан менен Тажикстандын ортосунда чек ара тактала электигине байланыштуу тынымсыз жаңжалдар чыгып турат. Алардын эң ириси өткөн жылы апрелдин соңунда катталган. Анда эки тараптан 50дөн ашуун киши каза таап, 200дөй адам жараат алган. Жаңжалдан кийин Кыргызстан Тажикстан менен чек араны бир тараптуу жапкан.

Былтыр күзүндө кыргыз өкмөтү тажикстандык студенттер менен катар айрым жарандарга чек арадан өтүүгө уруксат берген.

"Студенттер жана мугалимдер Билим берүү министрлигинен бергилген уруксат кагазы менен мыйзамдуу түрдө чек арадан өтө алышат. Демек кылмыш иши чек араны мыйзамсыз өткөн учурда гана козголот. Ошондой эле элчиликте же эл аралык кызматта иштеген тажикстандык жарандарга, этникалык кыргыздарга да өтүүгө уруксат берилген. Мындай шартта чек ара толугу менен жабылды деп айтууга да болбойт", - деди Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин Чек ара кызматынын өкүлү Нурланбек Жалбиев.

Дагы караңыз

Чек ара: Дүйшөмбү менен Бишкек мунаса тапкан тилкелер

Кыргызстанда буга чейин ондогон тажикстандык жаран чек араны мыйзамсыз кесип өткөн деген айып менен жоопко тартылган. Ошол эле кезде кошуна мамлекетте камакта жаткан кыргызстандыктар да бар.

Лейлек районунун Тажикстан менен чектеш Максат айылынын башчысы Сапарали Адинаев жергиликтүү тургундарда чек арадан мыйзамсыз өтүү боюнча терс түшүнүк калыптана баштаганын белгиледи.

"Чек арадан жашынып, билинбей өткөндөр тууралуу угуп калабыз. Бирок элде бул мыйзамсыз, кылмыш деген түшүнүк пайда болду. Чек аранын жанынан кадимкидей эрежелерди сактап өтүп калдык. Коңшу өлкөдө калган туугандарыбыз менен азыр телефон аркылуу гана сүйлөшүп жатабыз".

Дагы караңыз

Тажикстанда ондогон кыргыз жараны соттолду

Билим берүү министрлигинин маалыматында былтыр Кыргызстандын окуу жайларында тажикстандык эки миңге жакын студент билим алчу. Алардын азыркы так саны белгисиз.

Кыргызстан менен Тажикстандын ортосунда жалпысынан 972 чакырым чек ара тилкеси бар, аны тактоо иштери 2002-жылы башталган. 664 чакырым боюнча орток пикир бар экенин эки өлкөнүн президенттери тең ырасташкан.

Кыргызстан менен Өзбекстан жыл аягына чейин чек ара сызыгын толугу менен тактап бүтүүгө аракет кылууда. Ал тапта Жогорку Кеңештеги айрым депутаттар эки өлкө өкүлдөрү Уңгар-Тоо, Чоң-Сай жана Кемпир-Абад сыяктуу талаштуу аймактар боюнча мунаса табууга жакындаганын айтып чыкты.

Кыргызстан менен Өзбекстандын чек арасын тактоо боюнча өкмөттүк делегацияларынын кезектеги жолугушуусу 9-августта Чолпон-Ата шаарында башталды. Мындай маалыматты Министрлер кабинетинин чек ара маселелери боюнча атайын өкүлү Назирбек Бөрүбаев "Азаттыкка" ырастады. Анын айтымында, 17-августка чейин уланчу жолугушууда эки тарап буга чейин тактала элек аймактарды боюнча сүйлөшүү өткөрүүдө.

Бөрүбаев Өзбекстан менен чек араны жыл аягына чейин толугу менен чечүүгө аракет көрүлүп жатканын ачыкка чыгарды.

"Эки өлкө ортосундагы чек аранын 1170 чакырымы такталып, келишимге кирген. Калган аймактарды чечүү боюнча жолугушуу болот. Өзбекстан менен чек араны быйыл тактап бүтөлү деп аракет кылып жатабыз".

Бөрүбаев айтып жаткан Өзбекстан менен тактала элек аймактар чек аранын 5% жакынын түзөт.

Эки өлкөнүн ортосундагы чек аранын жалпы узундугу 1378 чакырым. 2017-жылкы макулдашуунун негизинде чек ара сызыгынын 1170 чакырымы же 85 пайызы толугу чечилип, документтештирилген. Андан бери дагы 10% ашыгы ооз эки такталганы кабарланган, бирок расмий келишимге кол коюла элек.

Азыркы тапта тактала элек участокторду адистер эң оор жана талаштуу аймактар катары сыпатташат. Алардын катарында Кемпир-Абад суу сактагычы, Уңгар-Тоо, Чоң-Сай сыяктуу аймактар бар.

"Жапаров Мирзиёев менен келиштик деди"

Жогорку Кеңештеги "Элдик" депутаттык тобунун төрагасы Акылбек Түмөнбаев бул тилкелер боюнча эки өлкөнүн өкмөттөрү мунаса табууга жакын калганын айтууда. Анын "Азаттыкка" билдиришинче, өткөн айда президент Садыр Жапаров баштаган аткаруу бийлигинин өкүлдөрү парламенттеги фракция лидерлери менен жолугуп, кыргыз-өзбек чек арасын тактоо иштери боюнча маалымат берген.

"Жолугушууда бизге түшүндүрүп беришти. Алардын айтымында, бир топ жер биздин өлкөгө берилет деп сүйлөшүлүп жатыптыр. Алардын арасында Уңгар-Тоо баштаган дагы үч аймак бар экен. Президент болсо өзбек президенти Мирзиёев менен келиштик деди. Менин оюмча, 16 602 гектар жер бизге өткөнү жатса, кыргыз мамлекети үчүн чоң ийгилик да. Уңгар-Тоонун маселеси кандай эле? Андан сырткары Гавасайды (Чоң-Сай) алабыз деп айтышты. Буга кошумча Кемпир-Абад боюнча да орток пикир табылыптыр. Буга чейин суу сактагыч 900 метрге суу көтөрүлсө, аны 700 метрге түшүрүүнү сүйлөшүп жатабыз деген маалымат беришти".

Депутат эки өлкө жетекчилиги мунасага жакындап калганы үчүн жыл аягына чейин чек ара толугу менен чечилет деген үмүтүн билдирүүдө. Негизи кыргыз бийлиги чек араны чечүүгө жакындаганын биринчи жолу айтып жаткан жок.

2021-жылы март айында президент Садыр Жапаров Өзбекстанга мамлекеттик сапарында өзбек лидери Шавкат Мирзиёев менен чек арадагы негизги маселелерди үч айлык мөөнөттө чечүүнү макулдашкан.

Кыргызстандын Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Камчыбек Ташиев бул сапардын жыйынтыгында "кыргыз-өзбек чек арасы 100% чечилип, эми расмий бекитүү гана калганын" маалымдаган эле.

Бирок кыргыз бийлигинин Кемпир-Абад суу сактагычына байланыштуу позициясы социалдык тармактарда сынга кабылып, Оштун Кара-Суу жана Өзгөн райондорунда жергиликтүү тургундардын катуу нааразычылыгы менен коштолгон.

Андан бери сүйлөшүүлөр жүрүп жатканы айтылган менен конкреттүү түрдө кандай жыйынтыктарга жетишилгени ачык кабарланган эмес.

Быйыл май айында Кыргызстан менен Өзбекстандын атайын кызматтарынын башчылары Камчыбек Ташиев менен Абдусалом Азизов жолугуп, Жалал-Абад облусуна караштуу Ала-Бука районундагы Көк-Таш айылындагы макулдашыла элек Гавасай (Чоң-Сай) тилкесин чогуу тик учак менен кыдырган болчу.

Мындан туура бир жыл мурда Ташиев аталган тилкедеги 19 миң гектардан ашык жерди кайра кайтарып алуу тууралуу сүйлөшүүлөр жүрүп жатканын билдирген эле.

Эми болсо Акылбек Түмөнбаев бул аймак боюнча да эки тарап бир пикирге келгенин айтууда.

Депутат айткан Жалал-Абаддын Аксы районундагы Уңгар-Тоо (Үңкүр-Тоо) аймагы боюнча да талаш болуп келген. Ал жерде Кыргызстанга тиешелүү РРС-24 "Кербен" радиорелейлик станциясы жайгашкан. 2016-жылы чыр чыгып, эки тараптын ортосунда чыңалган абал түзүлгөн эле.

"Чек араны чечүү бышып жетилди"

Кыргызстандын Өзбекстандагы мурдагы элчиси Ибрагим Жунусов азыркы тапта эки тараптын ортосундагы тактала элек эң оор участоктор калганын жашырбайт. Ал соңку мезгилдеги кыргыз-өзбек мамилесинин деңгээли чек араны толук чечүүгө шарт түзүп жатканын айтты:

"Өзбек президенти Мирзиёев бийликке келгенден тарта Кыргызстан менен мамилени бекемдөөгө болгон аракети абдан жакшы. Ал киши кошуна менен жакшы болбосоң башкалар менен жакшы болуудан пайда жок деген сөзү бар. Ошондуктан буюрса чек араны чечүүгө негиздер түзүлүп калган. Өзү бүтүп калган нерсе, бир-эки жерди тактасак эле бүтөт. Өзбекстан менен чек араны бир жаңсыл кылып алсак, Тажикстан менен чечүүгө оңой болот эле".

Эки өлкө ортосунда жогорудагы талаштуу аймактардан сырткары бири-биринин аймагында калып калган анклав жана экславдардын маселеси да бар. Кыргызстандын аймагында Өзбекстандын Сох, Чоң Кара-Калча, Шахимардан, Таш-Дөбө деген төрт анклавы бар. Ал эми Кыргызстандын Өзбекстандын аймагында Барак экславы болгон.

Буга чейин Барак эксклавынын ордуна Өзбекстандын Анжиян облусуна караштуу Бирлешкен айылынан жерге айырбаштоо сүйлөшүлгөн.

Бирок ушул аптада Барак айылында жашаган айрым тургундар бул жараянды документтештирүү кечигип жатканын айтып, президент Садыр Жапаровго кайрылуу жолдошту.

Азырынча Кыргызстандын жана Өзбекстандын расмий органдары соңку чек ара сүйлөшүүлөрүнүн жыйынтыгы боюнча так маалымат тарата элек.

Кыргызстандын тышкы иштер министри Жээнбек Кулубаев жакынкы мезгилде өзбек президенти Шавкат Мирзиёев Бишкекке мамлекеттик сапар менен менен келерин билдирген. Ал сапардын күн тартиби айтыла элек. Бирок эки өлкөнүн мамилесинде чек ара маселелери өзгөчө орунду ээлерин эске алганда адистер бул жаатта сүйлөшүүлөр болорун болжолдошот.