Экономика

8-февралда парламенттин депутаты Кубанчбек Исабеков анын сунушу боюнча Жетиөгүз райондук салык инспекциясы «Кумтөр» алтын ишканасына каршы Бишкектеги райондор аралык экономикалык маселелерди караган сотко эки доо-арыз менен кайрылганын маалым кылды:

- 13 жылдан бери «Кумтөр» алтын кени иштеп жатат. Бул убакыттын ичинде жерди ижарага алганы үчүн 302 миң сом эле төлөнгөн. Ошол эле маалда жер салыгына бир да тыйын төлөнгөн эмес. 47 миллион сомго сотко берилди, 47 тыйын төлөнө элек. 30 миллион доллар айлык акы фондусу болсо, ошонун 17 миллион долларын чет элдик жарандар, иштегендердин 5% гана алып атат. Ошол эле кызматты жасап аткан, андан көп жумушту иштеп жаткан биздин жарандар болсо калган 13 миллион долларды алып жатышат.

К.Исабековдун ырасташынча, «Кумтөр» алтын кенинин запасы азайып баратканда өкмөттүн макулдугу менен жаңы кен чалгындоо иштерин жүргүзгөн «Кумтөр Оперейтинг компани» аткарган ишинин баасын өтөле кымбат көрсөткөн.

- Дагы 71 тоннадан ашуун алтын кен запасы табылды. «Кумтөр» дүйнө жүзүндөгү алтын кенинин запасы боюнча эң ири 10 алтын кендин катарында турат. Дагы изилдөө иштери жүрүп жатат. Мындан да жаңы кендин запастары табылышы мүмкүн.

Жаңы өкмөттүн ушу таптагы аракети «Кумтөр» алтын кенинин акциясынан түшкөн акчаны кантип пайдаланууга багытталууда. Премьер-министр Феликс Кулов жыл сайын 15 – 20% көтөрүлүп аткан акцияларды кармап отуруу дуруспу же андан түшкөн пайданы элдин турмушун жакшыртууга жумшоо керекпи суроосун көпчүлүк алдында такай белгилеп келатат:

- Жакшы долбоорлор керек. Долбоорлор иралды алынган акчаны кайтарып бере алгыдай болсун, экинчиден экономиканы көтөрүүгө салым кошуусу зарыл. Жөнөкөй эсеп менен деле көрсөтсө болот. Долбоорлорго бөлүнчү акча бар. Бул «Центерранын» акчасы. Азыр унциянын наркы 600 жакын долларга чыгып калды. Айрымдар бул баа жакын арада 1000 долларга чыгат деп болжолдоодо. Азыр мисалы, акция 10 миллион доллар болсо, аз өтпөй ал дагы көтөрүлүшү мүмкүн. Болжолго караганда 300 миллионго чейин чыгышы ыктымал. Маселе мында турат, биз алтындын кымбатташын күтүп отурсак да болот. Алтын отургучта кезерип ачка отурсак деле болот. Бул бир жолу.

Өкмөт башчы экинчи жол катары сыпаттап аткан ыкма деле жөнөкөй. Акциянын акчасын төмөн үстөк пайызы менен өнөр жай, айыл чарба өндүрүшчүлөрүнө берүү туура болор эле. Ф.Кулов мындай шартта өкмөт кыйла пайдадан куржалак калышы мүмкүн деп эсептейт. Бирок да акча иштеп, жумушчу орундар табылып, андан да карыз акча кайтарылса андан көпчүлүк утуш алмак. Өкмөт башчы «Кумтөрдөн» түшкөн акчаны антип коммерциялык банктарга берип, төмөн үстөк пайызы менен ишкерлерге сунуштап жатышынын себеп-жөнүн Эларалык валюта корунун талабына байланыштырууда. Ал уюм ушу тапта Улуттук банкта турган 84 миллион доллардын 16 миллионун гана жыл сайын пайдалануу талабын коюуда. Непадам чоң акча бюджетке түшүп, айлык маянаны көтөрүүгө же дагы бир максатка жумшалып кетсе улуттук сом эмиссияга учурашы ыктымал.

Кыргызстан тоокенчилер ассоциациясынын төрагасы Орозбек Дүйшеев өкмөт ушу тапта «Жерүй» кени боюнча так чечимге келе албай, «Кумтөрдөн» кетирген мүчүлүштүктөрүн дагы кайталаганы туру деген пикирде.
- Бул кендин экономикалык натыйжалуулугу «Кумтөрдөн» жогору. Мен бир санды айтып коеюн. 8 жыл ичинде «Кумтөрдөн» казылып алынган алтындын бир граммынан Кыргызстан болгону 3,2 доллар гана алса, алдын-ала эсептөөлөргө караганда «Жерүйдөн» 9 доллар калат.

Быйылкы жылдын экономикалык өсүшүн 8% жеткирүү милдетин алган өкмөттүн өзгөчө үмүт арткан тармагы - тоокен өндүрүшү, анын ичинде «Кумтөр» менен бул жылы ишке киргизилчү «Жерүй» алтын кени болууда.

2005-жыл 24-марттагы ыңкылаптан кийин бийликке келген азыркы президент Курманбек Бакиев жаңы бийлик салык жаатында жеңилдиктерди жасаарын билдирген. Бул убада “Салык кодексине өзгөртүү жана кошумчалар киргизүү тууралуу” мыйзамга кол коюу менен аткарылганын каржы министри Акылбек Жапаров билдирди:

Менин оюм боюнча, бул инвестициялык климатты оңдойт. Эгерде саясий туруктуулук болсо, салыктын ушул көлөмдөрү менен мурункудай бир да инвестор келип бизден жеңилдиктерди сурабайт. Бул жаңы өкмөттүн экономикага болгон чоңдон-чоң салымы. Курманбек Салиевич Бакиев шайлоо алдында эле ушундай убадаларды берген эле, биз ошолорду ишке ашырдык.

Салык кодексине киргизилген өзгөрүүлөргө ылайык жеке киреше салыгы менен пайдадан алынчу салык он пайызга түшүрүлүп, айыл чарба продукциясынан кошумча нарк салыгы алынып салынды. Андан сырткары өлкөгө алынып келинген жабдуулардан да кошумча нарк салыгы алынбайт. Балык уулоо, аңчылык,алыска сапар алган туристтерден салык алуу сыяктуу жалпысынан жергиликтүү 12 салыктын түрү жоюлган.

Жогорку Кеңештин депутаты Темир Сариев “Салык” кодексине киргизилген өзгөрүүлөрдү оң баалады:
Биз кабыл алган мыйзамдарга президент кол койсо абдан жакшы. Бул жаңы бийликтин жакшы өбөлгөсү жана дурус кадамы.

Сариевдин пикиринде, салык тармагында мындан ары дагы жеңилдиктер жасалууга тийиш. Маселен, өзгөчө кырдаалдар, жол салыгы жоюлуп, социалдык төлөмдөрдүн көлөмү төмөндөтүлүүгө тийиш. Темир Сариев ошол эле кезде инвесторлор көбөйүүдө деген расмий бийликтин билдирүүлөрүнө кошулбайт. Анын айтымында, тескерисинче, кылмыштуулуктун күчөшү, саясий олку-солкулук инвесторлорду чочутуп жатат.

Салык жүгүнүн жеңилдетүү жөнүндө дагы радикалдуу кадамдарды жактаарын Жогорку Кеңештин мурунку депутаты, ишкер Болот Байкожоев да ачыктады:

Бутубузга турганча мен салыктардын баарын азайтууну сунуштайт элем. Ал үчүн мамлекеттик чыгашаларды кыскартуу зарыл. Азыркы кезде жыйналган салыктардын 40-50% мамлекет өзүнө алууда, ал эми милиция,мугалимдерге, дарыгерлерге 10-15% гана берилип жатат. Калганын мамлекеттик администрация, депутаттарга кетип жатат.

Жергиликтүү талдоочулардын пикиринде, ушу тушта жогорку бийлик башындагы лидерлердин бир багытта эриш-аркак иштей албашы, тескерисинче алардын саясий күрөшү тирешүү тенденциясына багыт алышы кыргыз экономикасынын беделине доо кетирүүдө. Бул кырдаал жакшы жагына өзгөрбөсө, инвесторлордун бийликке ишеними азайып, алардын Кыргызстандан качышына алып келиши ыктымал.