Экономика

16-февралда өлкөнүн баш прокуратурасы 3000ден ашык ишкананын приватташтыруусу боюнча кылмыш ишин козгоп, алардын тизмесин өкмөткө өткөрүп берди. Өлкөнүн экономика министри Сергей Терехин тизмеде көрсөтүлгөн ишкананын ар бири боюнча өзүнчө аудит өткөрүлүп, иш сотто өз-өзүнчө териштирилип, жыйынтык чыгарыларын билдирди.

- Эгерде анын жыйынтыгында приватташтыруу мыйзам бузуулар менен өткөндүгү далилденсе, ишканалар өлкөнүн Конституциясынын 41-статьясына ылайык жаңы ээлеринен тартып алынып, мамлекеттин менчигине өткөрүлөт,- деди Терехин бейшемби күнкү билдирүүсүндө.

Евроатлантика Кызматташтыгы Институтунун аналитиги Володымыр Хорбах мындай чаралар менен жаңы өкмөт мурдагы өкмөттүн учурунда орун алган мыйзамсыздык менен адилетсиздикти жойууга чечкиндүү кадам таштап жатканын айтат.

- Жаңы бийлик украин эли көксөгөн мыйзамдуулук менен адилеттүүлүктү калыбына келтирүүнү караштырып жатaт. Украинанын көптөгөн компаниялары адилетсиз, будамайлоо жолу менен приватташтырылган. Тоорукка аларды сатып алууну каалагандардын баары эле катыштырыган эмес. Ошон үчүн украин коомчулугунда өкмөттүн мындай чаралары кубаттоо менен каршы алынууда,- дейт серепчи.

Өлкөнүн алп ишканаларынын бири болгон "Криворожсталь" металлургиялык комбинатынын приваташтыруусу соттук териштирүүгө биринчи болуп алынды. Украин жетекчилигинин айтымында, рыноктук баасы 3 миллиард доллардан кем эмес ишкана болгону 800 миллион долларга сатылып кеткен. Ишкананын акцияларынын ири бөлүгүн Кучманын күйөө баласы Виктор Пинчук сатып алган.

- Ишкана үчүн алда канча көп акча төлөй ала турган кардарлардын сунушу этибарга алынган эмес. Ишкананы арзан саткандан өкмөттүн жогорку тепкичиндеги чиновниктер кол жалаган,- дейт Юлия Тимошенконун өкмөтү.

Айрым байкоочулар Украинадагы приватташтырууну кайра карап чыгуу процесси чет элдик, анын катарында, орусиялык инвесторлорду бейпайга салып жатканын айтышат.

Москвада жайгашкан Эл Аралык Мамилелер Институтунун кызматкери Кирилл Коктыш ору инвесторлоруна кыйын болот деген ойдо:

- Менин оюмча Украина өлкөнүн ишканаларына инвестиция жасаган орус инвестолору үчүн чоң баш оору болуп калышы мүмкүн. Алар учурунда Кучманын өкмөтүнүн кепилдиги менен инвестиция жасаган.

Коктыш бул жерден тагдыры кылдын учунда турган "Криворожсталга" инвестиция жасаган бизнесмендердин акыбалына өзгөчө басым жасайт. Ошону менен катар эле ал азыркы президентти колдогон инвесторлор үчүн Юшенконун өкмөтү коркунуч жаратпай турганын белгилеп, приватташтырууну кайра карап чыгуунун натыйжасында ири өзгөрүүлөр орун албастан, болгону инвесторлордун бир тобу башка инвесторлор менен алмыштырылуусу мүмкүн деп божомолдойт.

Ошону менен бирге эле ал жаңы өкмөттүн мындай популисттик кадамдары өлкөдөгү акыбалды бейстабилдештире турганын белгилейт.
"Криворожсталдын" тагдыры азырынча толук чечиле элек. Бирок Украинанын экономика министри Сергей Терехин бейшемби күнү журналисттерге берген маалыматында:

- Эң жакшысы- ишкананы мамлекеттин колунда калтыруу. Анын менежерлери дурус. Комбинаттын продукциясына болгон коньунктура болсо жакшырып баратат,- деп билдирген.

Жолугушууга келген Кирешелер комитетинин төрагасы Замирбек Малабеков комитет акыркы жылдары салык жыйноонун планын ашыгы менен аткарып, ал акчага мурдагыдай муктаж эмес экендигин, ишканаларды алдын ала салык төлөгүлө деп кыйноого азыр негиз жок экендигин билдирди. Анын айтымында, жолугушуу ишкана жетекчилеринин арыз-муңун угуш үчүн жана салык төлөөдө чыгып жаткан ар кандай түшүнбөстүктөрдү, пикир келишпестиктерди жана талаш-тартыштарды жоюу үчүн өткөрүлгөн.

Мындай жолугушуу өткөрүүгө олутуу негиз бар экен. Кирешелер комитетинин төрагасынын айтуусунда, эки тарап тең бири-бирине карыз:

- 1-январга карата салык боюнча ишканалардын карызы 2 миллиард сомдон ашты. Ошондуктан бул маселени ай сайын көтөрүп жатабыз. Жылдын аягына чейин биз аны жок кылгыбыз келет- деди Замирбек Малабеков.

Анын айтымында, андан тышкары ишканалардын бажы төлөмдөрү боюнча дагы 600 млн сом карызы бар. Бирок карыздын көпчүлүгүн учурунда төлөнбөй калган салыктардын айып пулдары түзөт. Замирбек Малабеков парламент айып пулдарды кечүү тууралуу мыйзам кабыл алганын, ага азырынча кол коюла электигин, бирок ишканалар мыйзамда көрсөтүлгөндөй негизги сумманы төлөп баштаса, ал кийинчирээк сөзсүз жокко чыгарыларын айтты.

Ошол эле мезгилде комитеттин ишканаларга ошого тете карызы бар - ишканалар өз учурунда салыкты ашык төлөп, аны комитет эми кайтарып бериши керек. Бирок бул ашыкча төлөнгөн акчалардын суммасы так болбосо керек, жолугушууда ар кандай сандар аталды. Кирешелер комитетинин төрага орун басары Адылбек Касымалиев бизге аны мындайча тактады:

-Республика боюнча ашыкча төлөгөн салыктар 2 млрд сомго жакындап калды. Бирок анын 1,5 млрд сомун кошулган наркка салык боюнча карыз түзөт. Аны накта ашыкча төлөнгөн акча деп айтканга болбойт. Бирөө тыштан товар алып келип салык төлөсө, товарды саткандан кийин ал бири бирин жаап калышы керек. Сатканга чейин ал ашыкча төлөнгөн акча деп эсептелет. Накта ашыкча төлөнгөн салык 500 млн сомдой эле бар,- деди Адылбек Касымалиев.

Жолугушууда ишкана жетекчилери көбүнчө ушул товар экспорттолгон учурда кошулган наркка салык кайтарылбай жаткандыгын айтышты. Алардын айтымында, көптөгөн кагаздарды талап кылып, комитет иш жүзүндө салыкты кайтарып бербөөгө баардык аракетти жасайт:

-Импорттук-экспорттук операциялар боюнча төлөнгөн салыкты кайтарып алуу олуттуу проблема. Биздин эле ишкананы алалы. Кайтарып алуу үчүн ай сайын жалаӈ эсеп-фактуранын эле 5 миң 400 көчүрмөсүн беришибиз керек –
дейт «Бишкексүт» акционердик коомунун жетекчиси Маргарита Румянцева.

Кирешелер комитетигин жетекчилери карызды кайтарып берүүнүн тартибин жеңилдетүү керек экендигин моюндарына алышканы менен, экспорт болгонун далилдөөчү кагаздарды талап кылуудан баш тартпай тургандыктарын билдиришти. Алардын айтымында, экспорт кылдык деп жалган документ толтуруп, казынадан акча өндүрүп алган шылуундар мурда көп болуптур:

- Ишканалардын чоңдору бул жерде «биз экспорт кылганбыз, кайрып бербей жатышат» деп көкүрөгүн уруп жатышат.Биз кереги жок документ сураган жокпуз. Биз экспорт болду дегенди тастыктаган гана документтерди сурап жатабыз – деди Адылбек Касымалиев.

Көп маселелер жолугушууда чечилбегени менен, ишкана жетекчилери мындай эки тараптуу жолугушуу пайдалуу экенин билдиришти.