Экономика

Мындай кабарды алгач өткөн жылдын аягында Экономика өнүгүү министри Амангелди Муралиев жарыя кылган болчу:

- Тигүү өндүрүшүнүн продукцияны сатып өткөрүүгө жана иштөөгө жагымдуу шарт түзүлгөн Казакстанга акырындап кете башташы кооптондурат. Ал жерде кошулган нарк 16%. Патенттин наркы да төмөн

Биз маалыматты кийим тиккен цехтердин жетекчилеринин өздөрүнөн тактап көрсөк, алар иш чынында кыйындай баштаганын ырасташты. Бирок алар мунун себебин бир аз башкачараак түшүдүрүштү. Алардын айтымында, Орусия жана Казакстан, өздөрүнүн кийим тиккен фабрикаларын коргоо максатында, айрым чектөөлөрдү киргизишти:

-Чек арада проблемалар башталганын биз баарыбыз сезип жатабыз. Мурда соода бөлүмдөрүндө проблемалар болбой, майда ишкерлер товарды «карго» деп аталган транспорт системасы аркылуу жеңил жөнөтө алса, азыр бажыканалар кайсы компания өндүргөнүн же кайсы компания Орусияга алып келгенин, ким жооп берерин талап кылышып жатышат –деди Текстилчилер ассоциациясынын президенти Эльза Ким.

Ушул эле ассоциациянын аткаруучу директору Гулбахор Фохттун айтымында, мурда кийим тиккен цехтердин продукциясын алып кетип жаткан челнокчулар салыктан качышып, аны чек арадан мыйзамсыз жолдор менен алып өтүшчү. Азыр болсо Казакстандын жана Орусиянын бажыканалары аларды мыйзам боюнча өткөрүп, челноктор мурдагыдай көп келбей калышты:

-Пайдалуу болбой калды. Анткени бажыканадан чыгарганда кошулган наркка салыкты дароо төлөөгө туура келет. Бизде 20%, Орусияда 18%.– дейт Гулбахор Фохт.

Тикмечилердин айтымында, 1990-жылдары Кыргызстанда ишканалар токтоп калгандан кийин челнокчулар өлкөдө жетишпеген товарларды Кытайдан, Түркиядан жана башка өлкөлөрдөн ташып келе башташкан. Алардын айрымдары кийин кийим тиккен цехтерди түздөн түз эле өлкөдө ачууга өтүшкөн.

Кыргызстанда жумушчу күчү арзан болгондуктан, практика ишкерликтин бул түрү пайдалуу экендигин көрсөткөн. Ал каражатты анчалык деле көп талап кылбагандыктан, андай цехтерди челнокко тиешеси жок башка адамдар да уюштурушуп, Бишкекте жана өлкөнүн башка жерлеринде андай цехтер жайнап кеткен.

Алар каттодон өтпөгөндүктөн, өтсө да салыкты толук төлөбөгөндүктөн, алардын саны канча, алар канча кийим тигип чыгарат эч ким так билбейт экен. Бирок Кыргызстан «тикмечилердин өлкөсү» деген атка конгонун айтышат. Эгерде бул цехтер жабылса, миңдеген адамдар жумушсуз калаары айтпаса да түшүнүктүү.

Азыр өкмөт да, текстилчилердин ассоциациясы да бул багытта иш жүргүзүп жатышат. Амангелди Муралиевдин айтымында, министрлик тигүү өнөр жайын андан ары өнүктүрүү боюнча атайын программа иштеп чыкты. Ал эми ассоциация болсо цехтер менен иштешүүдө:

-Биз бажыкана менен жолугушууларды уюштурууга жардам берип жатабыз. Ал жерде биздин компаниялар продукцияны экспорттоонун жана импорттоонун мыйзамды бузбай турган пайдалуу режимин кантип тапса болот тургандыгы жөнүндө кеңеш алышы зарыл –деди Гулбахор Фохт.

Өкмөт кабыл алган токтом боюнча, ишаналардын чет өлкөлөргө жабдууларды, станокторду жана алардын запастык бөлүктөрүн өз алдынча сатуусуна тыюу салынат.

Өкмөт башчынын айтымында, буга Кыргызстанда чыккан жабдуулар кирбейт. Калгандарын мындан ары Экономика өнүгүү министрлигинин атайын бүтүмү менен гана сатууга уруксат берилет:

- Мен станоктордун баарын тышка алып чыгууга тыюу салуу жөнүндө токтомго кол койдум. Буга бир гана бизде чыгарылган жабдуулар кирбейт. Аларды каалагандай экспорттой бергиле – деди Николай Танаев.

Анын айтымында, өткөн жылы жайында өзбекстандык бир ишкер Карабалта килем комбинатынын жапжаңы эки линиясын 45 миң эле сомго сатып алып баратканда чек арадан кармалган. Ошондой эле орусиялык ишкерлер Майлысуу электр лампа заводунун өтө баалуу линиясын 1,5 млн долларга сатып алып баратканда, аны өлкөнүн коопсуздук кызматы билип калып, тышка кетирбей алып калган.

- Эски станоктор болсо башка кеп эле. Жалаң жаңы станоктор сатылып жатат. Эмнени карап жүрөсүңөр!? –деп ачууланды Николай Танаев бажы кызматкерлерине.

Кыргызстандагы иштебей токтоп турган завод фабриканын жабдуулары чет өлкөгө арзан сатылып кетип жаткандыгы тууралуу сөз көптөн бери айтылып келет.

Адистердин айтымында, аны адатта завод-фабриканы арзан менчиктештирип алгандар жасашат.Тагыраак айтканда алар жабдууларды сатып, пайда көрүш үчүн гана ишкананы менчиктештиришет. Ошондой эле кийинки кезде банкрот деп жарыяланган ишканаларга дайындалган атайын администраторлор да жабдууларды сатып жатышат деген маалымат бар.

Элдин арасында айтылган сөздөргө караганда, алар кардар менен алдын ала сүйлөшүп алышып, кагазда арзан сатылды деп толтурушуп, айырмасын өз чөнтөгүнө салып алышат.

Кардар табылбаса, аны талкалап, металл сыныктары катары сатып жибергендер да кездешет экен. Депутат Жолдошбек Турдумамбетов Эл өкүлдөр жыйынынын мурда болуп өткөн бир отурумунда Токтогул районундагы жайгашкан мунайбазанын ушундай себеп менен талкаланып кеткенин айтып кейиген болчу:

- Ал жерде аскердик маанидеги 2 миң тоннадан ашык цистерналары менен нефтебаза бар эле. Сатылгандан кийин, баардыгын кесип, металл сыныктары деп сатып, тыптыйпыл кылышты. Андай мунайбазаны эми эч качан куралбайбыз. Эл нааразы болуп, жерге түкүрүштү, - дейт Жолдошбек Турдумамбетов.

Бир кезде Кыргызстанды өнөр жайлуу өлкөгө айландырабыз деп, Бишкекке жана өлкөнүн ар кайсы булуң-бурчтарына көптөгөн завод –фабрикалар курулган болчу. Алар Советтер союзундагы алдыңкы деп эсептелген жабдуулар менен жабдылган эле. Айрымдарына чет өлкөлүк жабдуулар да сатып алып келинген. Алардын канчасы аман калып, канчасы сатылып кеткени тууралуу өкмөттө маалымат жок экен. Адистер болсо ошол жабдуулардын көпчүлүгү эчак эле эле сатылып кеткендигин, өкмөттүн буга байланыштуу токтому өтө кечигип чыккандыгын белгилешет:

- Баардыгын сатып жиберишкен. Азыр агрардык- өнөр жай өлкөдөн агрардык өлкөгө айландык. Өткөн кылымдын 30-40 жылына теңелдик. Көсөөнүн акылы түштөн кийин дегендей баары сатылып кетип, таш жалак калган кезде эми токтом чыгарып отурат. Эмнени сатат? Баары сатылып кеткен. Азыр эч нерсе жок калды, – дейт депутат Бейшенбек Акунов.