Экономика

Конституциялык Соттун, өткөн жылдын 17-декабрындагы чечими «Пинара» мейманканасынын айланасындагы айрым күчтөрдүн картасын бузуп койду. Анткени, талашка түшүп келаткан мейманкананы Кыргызстан тарап өзүнө алып коюуга укуктук негиз түзүлүп калды. Эгер мыйзам аткарыла турган болсо, «Пинаранын» башкы кожоюну катары саналып келаткан Түркиянын «Систем Мюхендислик» фирмасы Кыргызстандын «Аккеме» акционердик коомуна мейманкананы бошотуп берүүгө аргасыз абалда калды.

Мына ушул жагдайларды эске алган Жогорку Кеңештин депутаты Ишенбай Кадырбеков Конституциялык Соттун бул чечимин революциялык чечим катары баалоого болот дейт. «Конституциялык Соттун бул чечимин мен революциялык чечим деп эсептейм. Себеби Жогорку Сот жана Жогорку Арбитраждык Сот тар кызыкчылыктарды көздөгөн чечим кабыл алып келатышат. «Аккемеге» байланыштуу чечим кабыл алуу менен Конституциялык Сот мындан ары да мыйзамдын акыйкаттыгы зарылдыгын көрсөттү», - дейт ал.

Белгилүү болгондой, «Пинара» мейманканасынын кожоюну болуп 1999-жылдын 1-июлунан бери Түркиянын «Систем Мюхендислик» фирмасы эсептелет.

Эске сала кетүүчү нерсе, Бишкектеги «Пинар» же «Аккеме» мейманканасы - Кыргызстан менен Түркия өкмөттөрүнүн биргелешип жараткан долбоору. 1993-жылдын 1-февралында Түркиянын «Систем Мюхендислик» фирмасы менен Кыргызстандын «Аккеме» акционердик коому Бишкек шаарына 27 миллион долларга төрт жылдыздуу мейманкана куруу тууралуу келишимге кол коюшкан. Андан кийинки ушуга окшогон макулдашууларга ылайык чыгымдын жарымын - он үч жарым миллион долларды - Кыргызстан тарап, калган он үч жарым миллион долларды - Түркиянын аталган фирмасы көтөрмөк болот. Бирок Кыргызстан өз казынасында мынча акча жоктугун айтып, Түркиянын «Эксимбанкынан» бул максатта 8 миллион жети жүз миң доллар карыз алат да, аны дароо эле мейманкана куруп бермекчи болгон «Систем Мюхендислик» фирмасынын эсебине которуп берет.

Бирок 1998-жылдын 10-декабрь күнү Жогорку Арбитраждык Сот «Аккеме» акционердик коомун төлөөгө жарамсыз же банкрот жарыялаган токтомун кабыл алат да, мейманканага убактылуучу башкаруучу же администратор киргизилет. Мына ушундан кийин окуянын өнүгүшү тездеп, көп өтпөй эле кыргыз өкмөтү мейманкананы Түркиянын бизге тааныш «Систем Мюхендислик» фирмасына 12 миллион 700 миң долларга сатат.

Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынын депуттары бул келишимди изилдеп чыккандан кийин, кыргыз өкмөтү мейманкананы өлкөгө ири өлчөмдөгү зыян алып келе турган шарт менен саткан деген жыйынтыкка келишип, 2002-жылдын 7-октябрында атайын токтом кабыл алган. Депуттардын пикири боюнча, кыргыз өкмөтү мейманкананы «Систем Мюхендисликке» сатканы туура эмес болгон. Себеби, аталган фирма «Пинара» мейманканасын куруу максатындагы 8 миллион 700 миң доллар акчанын эсебин Кыргызстанга чыгарып берген эмес жана өзүнүн Кыргызстан алдындагы милдеттерин аткарган жок.

«Кыргызстан тарап өз милдеттерин аткарды. «Эксимбанктан» алган 8,7 млн. долларды «Систем Мюхендисликке» берген. Бирок бул сумманын 1,2 миллион доллар айланасындагы каражатына гана курулуш материалдары алынып келген. Калган акча кайда кеткени белгисиз. Ошентип, Кыргызстан 8, 7 миллион долларды аталган фирмага берип бир уттурса, ал акчанын ордун азыр ошол эле Түркиянын «Эксимбанкына» төлөп берип эки уттурса, үчүнчүдөн, ушунча чыгым жана эмгектен соң мейманкананы кайра эле ошол «Систем Мюхендисликке» берип жиберип отурат. Бул жаш баланы алдагандай эле нерсе. Муну мен афера деп гана айта алам», - дейт бул тууралуу депутат Ишенбай Кадырбеков.

Бирок, окуянын мындай өнүгүшү менен «Систем Мюхендислик» фирмасы макул эмес. «Систем Мюхендисликтин» Деректирлер Кеңешинин төрагасы Фехим Ениже «Азаттыктын» кабарчысы берген суроолорго кат менен жообун жиберип, анда фирма өзүнө алган милдеттеринин баарын аткаргандыгын айтат. «Биз өзүбүзгө жүктөлгөн милдеттерди толук аткардык. Мейманкананын өз убагында ачылышын камсыз кылып, 1995-жылдын 28-августунда пайдаланууга бердик», - дейт «Систем Мюхендислик» фирмасынын жетекчиси Фехим Ениже.

Ал эми Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйыны 2002-жылдын 7-октярында кабыл алган токтом тууралуу Фехим Ениже: «Депуттардын кабыл алган токтому эл аралык нормаларга жана Кыргызстандын мыйзамдарына каршы келет. Биздин фирма кыргыз өкмөтүнөн депуттардын мындай чечимин аткарбоого чакырат. Эгерде кыргыз өкмөтү Жогорку Кеңештин бул токтомун аткарса, анда ал эки мамлекеттин ортосундагы мамилелерге терс таасирин тийгизээрине ишенем», - деди.

«Аккеме» акционердик коомунун президенти Руслан Сарымсаков Конституциялык Соттун чечимин кыргыз өкмөтүнүн аткарарына ишенбесин айтып, аны аткарууга бийлик мунарасындагы коррупция тоскоол болуп жатканын биз менен бөлүштү. «Конституциялык Соттун чечими акыйкат чечим болду. Бирок мен биздин аткаруу бийлигибиз аны турмушка ашырарына ишене албайм. Себеби, алар коррупцияга белчесинен батып калышкан. Ошондон улам Конституциялык Соттун чечими аткаруу бийлиги үчүн гана эмес, «Аккеменин» айланасындагы белгилүү күчтөргө да күтүүсүз чечим болду. Ушул жагынан алганда Конституциялык Соттун бул чечимин тарыхый чечим деп айтууга негиз бар», дейт Руслан Сарымсаков.

“Аврора лайтинг” компаниясы жана курамына "Темирбанк” кирген казакстандык консорциум Майлы-Суу электр-лампа заводунун мамлекетке тиешелүү акцияларынын конролдук пакетин сатуу боюнча түзүлгөн тендердик комиссияны Бишкектин арбитраждык сотуна берди. Алар “тендердик комиссия тендер жарыялаганда, “ким көп акча берсе жана ким заводго көп инвестиция салса, акциялардын пакети ошого сатылат” деп, бирок иш жүзүндө аны тендердин 3 шарты боюнча баардыгынан төмөн сунуш киргизген “В.А.В.С.” компаниясына берип, мыйзам бузууга барды” деп эсептешет жана ал чечимди жокко чыгарууну өтүнүшөт. Алардын билдирүүсү боюнча, тендердик комиссия бизнес-долбоордун жасалышы боюнча алдын-ала эч кандай талап койгон эмес.

Ал эми өкмөт жана тендердик комиссия болсо, “комиссия чыгарган чечим - акыркы чечим” деп, аны өзгөртпөй тургандыгын билдиришүүдө. Алар өз чечимин көбүнесе экономикалык зарылчылык менен түшүндүрүшөт. Премьер-министр Николай Танаев Мыйзам чыгаруу жыйынына отчет берип жатып, бул тууралуу депутат Ишенбай Кадырбековдун берген суроосуна:
“Чечимди комиссия чыгарган. Мен бир эле нерсени айта алам. Заводдун акцияларын сатып алам дегендердин ичинде аны сатып алып, жаап салчулар да бар болчу. Тендерди утуп алган фирма болсо, рынокко чыгыш үчүн холдинг түзгөнү жатат”, - деди.

“В.А.В.С.” компаниясыныен жетекчилери Кыргызстандын “Электротехник”, “Майлы-Суу электр-лампа” заводдорун Орусиянын жана КМШнын башка өлкөлөрүнүн ишканалары менен бириктирип, жарык берүүчү техника өндүрүшү боюнча холдинг түзүүнү көздөөрүн айтып жатышат. Алардын айтымында, компания Москванын жанында жаңы электр-лампа заводун куруп жатыптыр, анын ээлери Томскидеги электр-лампа заводунун акцияларын сатып алышкан. Эми алар Саранск, Брест, Уфа шаарларындагы жана Калашников кыштагындагы заводдорду сатып алуу боюнча сүйлөшүү жүргүзүп жатышат. Бирок кийинкилер буга көнбөй жатат деген маалымат бар.

“В. А. В. С.” да, “Аврора лайтинг” да кыргыз бийлигине жакшы тааныш фирмалар болуп чыкты. Алардын өз ара мамилелери бар экен. Маалыматтарга караганда, “ Аврора лайтинг” мындан 2-3 жыл мурда Кыргызстандын “Электротехник” заводунун акцияларынын контролдук пакетин сатып алат. Белгилүү ишкер, “Форум” компаниясынын жетекчиси Алмаз Атамбаев, бийлик “Электротехникти” Орусиянын бир фирмасына тартып берип койду деп жүрчү. Көрсө ал ушул эле “Аврора лайтинг” экен. “В. А. В. С.” компаниясынын жетекчилеринин айтымында, “Аврора лайтинг” аны 1 жыл мурда “В.А.В.С.” га саткан. Кийинки 1 жылга чейин заводду “Аврора лайтингдин” президенти Михаил Александров жана Владимир Тимофеев башкарып кала берген. “В. А. В. С.” тын президенти Столповских алардын ордуна Ковтунду директор кылып дайындайт. Ал азыр бир эле мезгилде “В. А. В. С.” компаниясынын вице-президенти. 27–декабрда Ковтун журналисттер үчүн дагы бир пресс-конференция берип, “өткөн жылдын декабрь айында заводдун документтери жоголгону белгилүү болду. Кымбат баалуу жабдыктарын ташып кетүү аракети болду. Азыр кылмыш иши козголуп, Улуттук Коопсуздук Кызматы териштирип жатат”, - деди.

Муну билип туруп, эмне үчүн тендердик комиссия “Аврора лайтингди” катыштырбай койгон жок деген суроого комиссиянын мүчөлөрү да, анын жактоочулары да ачык жооп бере алган жок. Адистердин айтымында, андай кылууга комиссиянын толук укугу бар болчу. Комиссия, мисалы ошол эле тендерде Кипрдеги оффшордук зонада каттоодон өткөн бир фирманы тендерге катыштырбай койгон. Анын үстүнө тендердик комиссиянын курамында Улуттук Коопсуздук Кызматынын төрагасынын орун басары Борис Полуэктов да бар экен. Борис Полуэктов болсо түштөн кийин “Аврора лайтингди” күнөөлөп жүрөт.