Экономика

“Аврора лайтинг” компаниясы жана курамына "Темирбанк” кирген казакстандык консорциум Майлы-Суу электр-лампа заводунун мамлекетке тиешелүү акцияларынын конролдук пакетин сатуу боюнча түзүлгөн тендердик комиссияны Бишкектин арбитраждык сотуна берди. Алар “тендердик комиссия тендер жарыялаганда, “ким көп акча берсе жана ким заводго көп инвестиция салса, акциялардын пакети ошого сатылат” деп, бирок иш жүзүндө аны тендердин 3 шарты боюнча баардыгынан төмөн сунуш киргизген “В.А.В.С.” компаниясына берип, мыйзам бузууга барды” деп эсептешет жана ал чечимди жокко чыгарууну өтүнүшөт. Алардын билдирүүсү боюнча, тендердик комиссия бизнес-долбоордун жасалышы боюнча алдын-ала эч кандай талап койгон эмес.

Ал эми өкмөт жана тендердик комиссия болсо, “комиссия чыгарган чечим - акыркы чечим” деп, аны өзгөртпөй тургандыгын билдиришүүдө. Алар өз чечимин көбүнесе экономикалык зарылчылык менен түшүндүрүшөт. Премьер-министр Николай Танаев Мыйзам чыгаруу жыйынына отчет берип жатып, бул тууралуу депутат Ишенбай Кадырбековдун берген суроосуна:
“Чечимди комиссия чыгарган. Мен бир эле нерсени айта алам. Заводдун акцияларын сатып алам дегендердин ичинде аны сатып алып, жаап салчулар да бар болчу. Тендерди утуп алган фирма болсо, рынокко чыгыш үчүн холдинг түзгөнү жатат”, - деди.

“В.А.В.С.” компаниясыныен жетекчилери Кыргызстандын “Электротехник”, “Майлы-Суу электр-лампа” заводдорун Орусиянын жана КМШнын башка өлкөлөрүнүн ишканалары менен бириктирип, жарык берүүчү техника өндүрүшү боюнча холдинг түзүүнү көздөөрүн айтып жатышат. Алардын айтымында, компания Москванын жанында жаңы электр-лампа заводун куруп жатыптыр, анын ээлери Томскидеги электр-лампа заводунун акцияларын сатып алышкан. Эми алар Саранск, Брест, Уфа шаарларындагы жана Калашников кыштагындагы заводдорду сатып алуу боюнча сүйлөшүү жүргүзүп жатышат. Бирок кийинкилер буга көнбөй жатат деген маалымат бар.

“В. А. В. С.” да, “Аврора лайтинг” да кыргыз бийлигине жакшы тааныш фирмалар болуп чыкты. Алардын өз ара мамилелери бар экен. Маалыматтарга караганда, “ Аврора лайтинг” мындан 2-3 жыл мурда Кыргызстандын “Электротехник” заводунун акцияларынын контролдук пакетин сатып алат. Белгилүү ишкер, “Форум” компаниясынын жетекчиси Алмаз Атамбаев, бийлик “Электротехникти” Орусиянын бир фирмасына тартып берип койду деп жүрчү. Көрсө ал ушул эле “Аврора лайтинг” экен. “В. А. В. С.” компаниясынын жетекчилеринин айтымында, “Аврора лайтинг” аны 1 жыл мурда “В.А.В.С.” га саткан. Кийинки 1 жылга чейин заводду “Аврора лайтингдин” президенти Михаил Александров жана Владимир Тимофеев башкарып кала берген. “В. А. В. С.” тын президенти Столповских алардын ордуна Ковтунду директор кылып дайындайт. Ал азыр бир эле мезгилде “В. А. В. С.” компаниясынын вице-президенти. 27–декабрда Ковтун журналисттер үчүн дагы бир пресс-конференция берип, “өткөн жылдын декабрь айында заводдун документтери жоголгону белгилүү болду. Кымбат баалуу жабдыктарын ташып кетүү аракети болду. Азыр кылмыш иши козголуп, Улуттук Коопсуздук Кызматы териштирип жатат”, - деди.

Муну билип туруп, эмне үчүн тендердик комиссия “Аврора лайтингди” катыштырбай койгон жок деген суроого комиссиянын мүчөлөрү да, анын жактоочулары да ачык жооп бере алган жок. Адистердин айтымында, андай кылууга комиссиянын толук укугу бар болчу. Комиссия, мисалы ошол эле тендерде Кипрдеги оффшордук зонада каттоодон өткөн бир фирманы тендерге катыштырбай койгон. Анын үстүнө тендердик комиссиянын курамында Улуттук Коопсуздук Кызматынын төрагасынын орун басары Борис Полуэктов да бар экен. Борис Полуэктов болсо түштөн кийин “Аврора лайтингди” күнөөлөп жүрөт.

27- декабрда Мыйзам чыгаруу жыйынын бюджет жана финансы комитети ПРООН менен биргеликте «Кыргыз Республикасынын тышкы карызынын проблемалары» деген семинар өткөрдү. Ага өкмөттүн өкүлдөрү, депутаттар жана бейөкмөт уюмдар катышты. Семинарда Кыргызстандын тышкы карызын азайтуунун стратегиясы жөнүндө сөз болду.

Эгерде Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызын реструктуризация кылбаганда, өлкө өзүн дефолт деп жарыялаганга аргасыз болмок. Семинарда негизги доклад жасаган финансы министри Эмирлан Төрөмырзаевдин айткандарынан ушундай тыянак чыгарса болот.

«Чет өлкөлүк эксперттер, тышкы карыздардын статистикасынын негизинде, тышкы карыз өсүп, экономиканын жана бюджеттин туруктуулугун буза турган чекти аныкташкан. Бул чек – карыздын жалпы көлөмү ички дүң продуктка карата эсептегенде 80 %. Биз андан ашып кеттик. 2000–жылы эле ал 102 % түзгөн. Бир жылда кайрып бере турган карыздын көлөмү экспортко карата эсептегенде 15-20% ашпаш керек болсо, бизде ал 23% түзгөн. Ошол эле көрсөткүч бюджетке карата эсептегенде 15% дан көп болбош керек болсо, ал 37% жеткен. Эмне үчүн тышкы карыз аябай актуалдуу болуп отурат? Анткени анын көлөмү карызды төлөп берүү мүмкүнчүлүгүнө коркунуч туудурган. Өлкөнү банкрот же дефолт деп жарыялай турган кырдаал түзүлгөн», - деди Эмирлан Төрөмырзаев.

Үстүбүздөгү жылдын 7-мартында Париж клубу карызды реструктуризация жасаганга чейин Кыргызстандын мамлекеттик карызы 1 млрд. 690 млн. долларды түзгөн. Семинарда карыз 1995-2000 жылдарда өтө тездик менен өскөндүгү белгиленди. Бул жылдары Кыргызстан орто эсеп менен 200 млн. доллар карыз алып турган. Бул – өлкөнүн бюджетине тете.

Эгерде Париж клубу карызды реструктуризация кылып бербегенде Кыргызстандын төлөм балансынын тартыштыгы 2002 жылы 77 млн. долларды түзүп, 2003-2004 жылдары 88 млн. долларга чейин жетмек.

2002, 2003, 2004 жылдар ичинде Кыргызстан Париж клубунун мүчөлөрүнө 95 млн. доллар кайрып берүүгө тийиш болчу. Алар өз карыздарын артка жылдыргандын натыйжасында аларга эми 5,6 млн. доллар гана төлөп берүүгө мүмкүнчүлүк түзүлөт. Башка береселерин кошуп эсептегенде 2002-жылы 45 млн. доллар, 2003-жылы 37 млн. доллар, 2004-жылы 40 млн. доллар төлөйт. Бул экономикасы өнүкпөй орто жолдо турган Кыргызстан үчүн оңбогондой жеңилдик.

Бирок Париж клубунан кийин кыйынчылыктар артта калды деп айтууга болбойт. Төрөмырзаевдин айтымында, Бүткүл Дүйнөлүк Банктын, Эл аралык Валюта Фондунун жана биздин минфиндин аналитиктери бир эле жыйынтыкка келип жатат. Эгерде Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызынын бир бөлүгүн кечпесе, 2012 жылга чейин ал өсүп-өнүгө албайт.

«Биз сөзсүз Париж клубу мындай кадамга барышы үчүн баардык чараны көрүшүбүз зарыл. Бул бизге тышкы карызды башкаруудан чыкпай тургандай кылып кармап турууга мүмкүнчүлүк берет», - деди Эмирлан Төрөмырзаев.

Муну семинарда экинчи доклад менен чыгып сүйлөгөн «CASE- Кыргызстан» консалтинг фирмасынын директору Роман Могилевский да тастыктады.

«Реструктуризация жөн эле төлөө мөөнөтүн артка жылдыруу. Биз 2004–жылдан ары да карашыбыз керек. Бул жагынан алып караганда карызды кечүү биз үчүн зарыл нерсе», - деди Роман Могилевский.

Париж клубу да Кыргызстандын карызын кечкенге даяр. Бирок ал азырынча кече элек. Канчасы кечилээри да белгисиз. Президент Аскар Акаев Кант шаарында эл менен жолугушуусунда 600 млн. кечет деп айтты. Финансы министри Болот Абилдаев андан мурда өткөргөн маалымат жыйынында 449 млн. доллар кечкени жатат деп айтканы бар. Азырынча карыздын канчасы кечилээри тургай, анын кечилээр–кечилбеси жөнүндө айтуунун өзү эртелик кылат. Анткени бул маселенин чечилиши Эл аралык Валюта Фондунун программасынын аткарылышына жараша болот.