Экономика

20-22-январда Швейцариянын Люцерна шаарында өткөрүлгөн бул конференция - өткөн жылдын башында Лондондо башталып, күзүндө донорлордун катышуусу менен Бишкекте болуп өткөн жыйындын уландысы. Конференциянын максаты жөнүндө Жоомарт Оторбаев айтып берди:

- Мурдагы Советтер Союзунун 7 мамлекетинде кедейчиликтин деңгээли жогору. Алар – Борбордук Азиядан - Өзбекстан, Тажикстан, Кыргызстан, Заказказьеден – Армения, Азербайжан, Грузия жана Молдова. Бул мамлекеттердин жалпы проблемалары бар. Люцернада алар жөнүндө Дүйнөлүк Банк, Эл аралык Валюта Фонду, Азия жана Европа банктары менен бирге талкуу өткөрүп жатабыз. Менин оюмча бул аябай маанилүү конференция. Анткени биз ал проблемалар менен чогуу күрөшсөк, биздин мүмкүнчүлүктөр көбөйөт.

Дүйнөлүк Банк жана Эл аралык Валюта Фонду баштаган эл аралык финансы уюмдары, КМШнын жогоруда аты аталган 7 өлкөсү базар экономикасын курууда өтө көп кыйынчылыктарды башынан кечирип жатат деп эсептешет. Бул өлкөлөрдүн эли жакырланып, алардын айрымдарынын тышкы карызынын көлөмү өсүп-өнүгүүгө мүмкүндүк бербей турган деңгээлге жетти. Мисалы, Дүйнөлүк Банктын эксперттеринин эсеби боюнча, 1999-жылы жалпы кирешеси 2,15 долларга жетпеген (бир күнгө эсептегенде) адамдардын саны Арменияда калктын 44%, Азербайжанстанда 24%, Грузияда 19%, Кыргызстанда 49%, Молдовада 55%, Тажикстанда 68%, Өзбекстанда 22% түзгөн. Ал эми тышкы карыз - аласасын кошуп таза чыгарганда - Азербайжан менен Өзбекстанда жок. Калган 5 өлкөдө абал начар. Алардын ичинен Кыргызстандын абалы өзгөчө оор. Кыргызстандын тышкы карызы ички дүң продуктунун көлөмүнөн ашып кетти. Эл аралык финансы уюмдары бул өлкөлөр өз проблемаларын жалпы негиздеги программалардын алкагында чече алышпайт деп эсептешет. Ошондуктан алар бул өлкөлөр үчүн «КМШын 7 өлкөсү боюнча демилге» деген атайын программа иштеп чыккан. Программанын максаты – алардын тышкы карыздарын артка жылдыруу жана кечүү, аларга мындан ары жеңилдетилген гана кредиттерди берүү, ошого донорлорду үндөө. Бишкекте болуп өткөн донорлордун жыйынында донорлор Кыргызстанга алдыдагы 4 жылга 700 млн. доллар жардам берээрин айтышып, анын жарымынан көбүн грант түрүндө берүүгө убада кылышканы маалым. Париж клубу 2005- жылга чейин төлөй турган карыздардын бир бөлүгүн реструктуризациялап берди. Эл аралык Валюта Фондунун «Жакырчылыкты кыскартуу жана экономикалык өнүгүүгө өбөлгө түзүү» аттуу программасынын аткарылышына карап, анын айрымдары кечилиши да мумкүн деген маалыматтар айтылууда.

Люцернадагы конференция - «КМШнын 7 өлкөсү боюнча демилге» аттуу программанын алкагында өткөрүлүп жаткан жыйындарды жыйынтыктоочу жыйын. Ага өкмөт мүчөлөрү менен донорлордон тышкары бейөкмөт уюмдардын, жалпы эле коомчулуктун ар кандай катмарларынын өкүлдөрү да чакырылган. Бардыгы 200 жакын адам чогулуп, канткенде бул өлкөлөрдө түзүлгөн кырдаалды жеңилдетсе болот деген суроонун тегерегинде пикир алышышты. Жоомарт Оторбаевден алынган маалыматтарга караганда, жыйынга Кыргызстандан жазуучу Чыңгыз Айтматов да катышып, доклад жасады.

Жоомарт Оторбаевдин айтымында, жыйында Кыргызстандын делегациясы өлкөгө берилип жаткан жардамдын эффективдүүлүгүн арттыруу, мисалы, техникалык жардамга кыргыз адистерин катыштыруу өңдүү бир топ маселелерди көтөрдү.

22-январда конференция өз ишин аяктап, 23-январда делегация мүчөлөрү эки тараптуу сүйлөшүүлөрдү өткөрүштү.

Форум быйыл "Ишеним түзүү" деген ураан алдында өтүп, алты күнгө уланат, анын жыйындарына эки миңден ашык адам катышып, алардын жарымынан көбүн ишкерлер түзөт. Жүзгө жакын өлкө өкүлдөрүнүн ичинде отузга жакын мамлекеттин президенти же премьер-министри, 80ден ашык министр, кыркка жакын диний ишмер, 170тен ашык атактуу илимпоз болот. Алардын арасында Америка Кошмо Штаттарынын мамлекеттик катчысы Колин Пауэлл жана укук министри Джон Эшкрофт, Бразилия менен Аргентинанын президенттери Лула де Силва жана Эдуардо Дуалде, Казак президенти Нурсултан Назарбаев бар.

Форумда, мурдагыдай эле, учурда дүйнө коомчулугу алдында турган негизги экономикалык жана башка маселелер талкууланат, мисал үчүн, башкалардын арасында талкууга "Америкалык экономикага сырттан көз караш", "Глобализация, жакырчылык жана теңсиздик", "Илимдин наркы жана илимий баалулуктар" деген темалар коюлат. Форумдун катышуучулары, андан тышкары, "Эл аралык валюта кору жок жашоо мүмкүнбү?", "Казакстандын келечеги", "Азия экономикасынын келечеги" деген жана ондогон башка маселелер боюнча пикир алышат. Ирак менен Түндүк Корея проблемалары, АКШнын ири компанияларындагы чуулгандуу окуялар, "Аль-Каида" уюмунун террордук аракеттери, Израил менен Палестинанын кызматташуусу тууралуу да өзгөчө сөз болот.

Давос форумун Клаус Шваб аттуу ишкер негиздеп, 1971-жылы анын алгачкы жыйынын өткөргөн, азыр Шваб форумдун президенти. Акыркы жылдарда Давос жыйындары учурунда бир нече тартипсиздик болгондуктан, жыл өткөн сайын андагы коопсуздук чаралары күчөөдө. Давос өзү - 13 миң гана тургуну бар кичинекей шаар, жана дүйнө экономикасынын глобалдашуусуна каршы чыккандар 1998-жылкы форум учурунда Давостун электир станциясын толугу менен иштен чыгарып салган. 2000-жылы болсо жыйынга келген делегаттардын чөнтөк телефондору иштебей калган жана шаардагы "Макдоналдс" ресторандарынын терезелери сындырылган. Ошондуктан, акыркы, 2001-жылы өткөрүлгөн форум учурунда Давостун көчөлөрүн автоматчан полиция кайтарган, бирок быйыл ачык курал алып жүргөн кайтаруучулар көчөгө чыкпайт. Анткен менен, коопсуздук чараларына быйыл уюштуруучулар 10 миллион доллардан ашык каражат коротуп, акыркы форумдун чыгымдарынан 60 пайызга ашты.

Антиглобалисттер да Давоско чогулууда, жана уюштуруучулар аларга ишемби күнү демонстрация өткөрүүгө уруксат берди. Андан тышкары, өкмөттүк эмес уюмдардын жетимишке жакын өкүлүнүн катышуусу менен жыйын алкагында "Ачык форум" аттуу атайын талкуу да болот. Бирок өкмөттүк эмес уюмдар ушул эле күндөрү ошол эле Давос шаарында форум менен удаа өздөрүнүн атайын жыйынын да өткөрүүүдө жана анда глобализациянын кесепеттери менен жакырчылык проблемалары талкууланат.

Анткен менен, Давос форумунун сынчылары да арбын. Алардын айтымында, жыйынга чогулгандар эч кандай орчундуу маселе чечпестен, жыл сайын бир жолу курортто чогулуп-баарлашып кеткендиктен, форум жөн гана байлардын клубуна айланып баратат. Андан тышкары, Давос форумуна акыркы жылдарда дагы бир коркунуч пайда боло баштады. Мындан эки жыл мурда негизделген Дүйнөлүк социалдык форумдун үчүнчү жыйыны Бразилиянын Порто Алегре шаарында 23-январда башталып, ал дагы алты күнгө уланат. Ага быйыл 157 өлкөдөн 100 миңден ашык адам чогулууда жана анда дагы дүйнөлүк экономикалык жана социалдык маселелер талкууланат. Социалдык форумдун катышуучулары мурдагыдай жалаң эле глобализацияга каршы чыкпастан, быйыл дүйнөдөгү абалды жакшыртууга талаптуу орчундуу чараларды издөөгө аракеттенүүдө. Бразилия президенти Давоско Порто Алегродогу форумга катышкандан кийин келет.