Экономика

Комиссия 20-апрелде уран кенине барды. Ал жерден комиссияга төрагалык кылган Өнөр жайы, энергетика жана жер казынасын пайдалануу боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Эмил Осмонбетов жергиликтүү тургундарга комиссия мүчөлөрүн тааныштырды. Анын айтымында, комиссиянын курамына теңтөрагалар катары Мамэкотехинспекциясынын жетекчиси Жолдошбек Жунушов, Айлана-чөйрөнү коргоо агенттигинин жетекчиси Абдыкалык Рустамов кирген. Мындан тышкары, анда саламаттык сактоо министри Космосбек Чолпонбаев, өзгөчө кырдаалдар министри Нурболот Мирзахмедов, бир катар министрликтердин, мекемелердин, Улуттук илимдер академиясынын өкүлдөрү, Ысык-Көл облусунун жетекчиси, Тоң жана Кочкор райондорунун акимдери, Тоң районундагы Көк-Мойнок жана Кочкор районунун Семиз-Бел айыл өкмөттөрүнүн башчылары болуп 20дай киши бар.

Комиссия эмне максатта түзүлгөнүн жана кандай иш алып барарын анын теңтөрагасы, Айлана-чөйрөнү коргоо жана токой чарба мамлекеттик агенттигинин жетекчиси Абдыкалык Рустамов мындайча түшүндүрдү:

​«Мурун чалгындоого лицензия берилгенден кийин «биздин ушул жердеги калкка кандай зыяны келет, ден соолугуна кандай зыян болот, ушул жердеги айлана-чөйрөгө кандай зыян болот» деп, ошонун баарын караш үчүн ушундай чоң комиссия түзүлдү. Мына, Фитосанитардык кызматтын өкүлдөрү да келди, ушул жерде кеңири анализдер жүрөт. Ошол эле убакта коңшу айылдарда да бардык анализдер болот. Мына, Гидрометеорологиялык кызматтын өкүлдөрү келип шамалдын ылдамдыгы, багыты сыяктуу маселелердин баарын тактап, талдап комиссия жыйынтыгын чыгарышы керек».

Өнөр жайы, энергетика жана жер казынасын пайдалануу боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Эмил Осмонбетов уран кенин чалгындоого лицензия качан берилгенин жана буга чейин кандай иш жүргөнүн төмөнкүчө чечмеледи:

​«Лицензия чалгындоого 2010-жылы алынган. 10 жылга берилген, 2020-жылга чейин мөөнөтү бар. Булар эми мыйзам чегинде иштеп жатышат. Изилдөөгө алынган бир аянтчасы 43 миң гектарга жакын, 12 рудалык дене бар. Бүгүнкү күндө булар бир рудалык денени изилдөөдөн өткөрүштү. Бул комиссия иш жүргүзгөн соң кен иштейби же иштебейби деген маселе боюнча чечим кабыл алынат. Эгерде зыян болсо, анда башкача чечилет».

Уран кенин чалгындап жаткан «ЮрАзия в Кыргызстане» жоопкерчилиги чектелген компаниясынын башкы директору Светлана Менг алынган лицензия жана учурдагы кенде кандай иштер жүрүп жатканы боюнча айтып берди:

​«2011-жылы биз техникалык долбоорду даярдадык. Анан 2012-жылы толук чалгындоо иштерин жүргүзө баштадык. Бул геологиялык чалгындоо боюнча кадимки иш. Компания аз убакыттын ичинде көп аянтта изилдөө иштерин кыла алды жана биз биринчилерден болуп ушул Таш-Булак уран кен аянтчасын мамлекеттик баланска коюуга жетиштик. Биз учурда жалдануучу менен иштеп атабыз, ал «Борбор Азия уран компаниясы» деп аталат. Алар алынган лицензиянын негизинде жана биз менен түзүлгөн келишимдин негизинде бул жерде толугу менен чалгындоо иштерин жүргүзүшөт. Чалгындоо иштеринде колдонулуп жаткан бардык инвестиция Орусиядан келет. Алдыда Кара-Балтадагы комбинатта уранды иштетүү пландалууда».

Андан соң комиссия мүчөлөрү кендин аймагын кыдырып чыгышты. Ал арада уран кенинин лагери жайгашкан жерге бир кичиавтобус менен адамдар келип, нааразылыгын айтып киришти.

Жергиликтүү тургун Марат Акатов өкмөт мүчөлөрүнөн эмне үчүн жергиликтүү тургундарга маалымдабастан комиссия түзүп, кен жайгашкан жерге келишкенин сурады. Ал кенде чалгындоо иши эмес, казып кетүү иштери жүрүп, жер кыртышына зыян келтирип жатат деген оюн ортого салды:

​«Мынабу комиссия айтпай, жашыруун келди. Бул комиссияга бүт сатылгандар келди. Эмнеге элге айтышпайт? Тиги карьерди силерге көргөзүшкөн жок, ошол жерди барып көргүлө. Булар уранды чалгындабай эле, 250 метр жерди тереңдетип казышкан. Бул уран деген ажыдаар, элдин барын тукум курут кылат! Ушуга алып келатат. Ошонун башы башталып атат, көрүп койгула. Туризмге залакасы, чоң зыяны тиет. Ошон үчүн урматтуу кыргыз элиме кайрылам, бул - бүт кыргыз элинин көйгөйү!»

Антсе да жергиликтүү тургундардын арасында кендин иштеп кетишине кызыккандар да болду. Алар менен нааразы болгон тараптын кайым айтышуусу көпкө чейин уланды. Окуя болгон жердеги Орто-Токой айылынын тургуну Нурбек Садыгалиев буларды айтты:

​«Башында мен да каршы болчумун. Ошондо мен буга чейинки алты жолу комиссияга катышып, атайын элден шайланып ушул жакка келип көргөндөн кийин, комиссиянын ишинин жыйынтыгын мен да күтүп атам, эл да күтүп атат. Марат байке айткан абрикос, алма жөнүндө мен сурагам. Себеби биздин Таш-Сарай, Орто-Токой, Ак-Өлөң айылдары алма-өрүк менен жан багат. «Алма-өрүккө кандай зыяны бар?» деп сурасак, алар «уран деген оор металл, учпайт» дейт. «Анан ошол кантип учуп бармак эле?» дейт. Мына, карап көргүлө, Көл боюнча Кажы-Сайда алма-өрүк жакшы чыгат».

Нааразы болгон тарап менен комиссия мүчөлөрү сүйлөшүп, аларды да комиссияга мүчө болууга чакырышты. Нааразы болгондордун өкүлдөрү комиссияга кирүүгө макул болуп, маселени калыс карап чыгууга өкмөт мүчөлөрүн да чакырышты.

Комиссия мүчөлөрү Кызыл-Омпол уран кени боюнча жыйынтык качан чыгарыларын айта алышкан жок.

2015-жылы Кызыл-Омполдун «Таш-Булак» тоо-кен участкасы мамлекеттик баланска коюлган. Анда 1632 тонна уран, 3338 тонна торий, 33800 тонна цирконий жана 4102 тонна титан магнитинин запасы бар экени аныкталган.

Буга чейин да жергиликтүү тургундар «экологияга зыян келет» деп бир нече жолу нааразылык акциясын өткөрүшкөн.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Немис ишкерлери чынында эле кайсы бир тармактарга акча салууга кызыкчылыгы болуп, кыргыз экономикасына түз инвестиция тартууга мүмкүнчүлүк ачылдыбы? Инвестицияларды илгерилетүү боюнча мамлекеттик агенттиктин жетекчилиги бизнес-форумда немис ишкерлери Кыргызстандын туризм, энергетика, жеңил өнөр жай тармагына жана экологиялык айыл чарба азыктарын өндүрүү жана кайра иштетүү өндүрүшүнө кызыкканын билдирди. Бирок талдоочулар инвестицияны коргоо кепилдиги начар, сот адилеттиги жолго коюлбаган жана коррупция гүлдөгөн өлкөгө инвестиция келиши кыйын экенин айтып, андан күмөн санашты.

Германиядагы кыргыз-немис ишкерлеринин бизнес-форумунун алкагында энергетика, кайра иштетүү, айыл чарбасы, жеңил өнөр жай, химиялык өндүрүш, билим берүү, туризм тармактары боюнча жалпысынан 1 млрд. евролук 11 документке кол коюлганы жарыяланды. Анын ичинен Инвестицияларды илгерилетүү агенттиги тарабынан чакан ГЭСтерди куруу, таштандыларды кайра иштетүү, туризм жана айыл чарбасын өнүктүрүү боюнча беш макулдашуу бекитилген.

«Өндүрүштүн көлөмү экспортко жетишпейт»

Айыл жана суу чарба министринин орун басары Эркинбек Чодуев Европага экологиялык жактан таза айыл чарба азыктарын экспорттоого кызыкчылык жогору экенин билдирди. Бирок анын айтымында Кыргызстанда жашыл экономиканы жайылтыш үчүн ири инвестиция талап кылынат.

​«Биз быйыл Кыргызстанда өстүрүлгөн 500 миң тоннадан ашуун ар түрдүү мөмө-жемиштерди экспортко чыгара алдык, - деди ал. - Бул биздин дыйкандардын жана ишкерлердин өздөрүнүн ийгилиги. Айыл чарба азыктарын сатуу жана ташып жеткирүү үчүн бизде соода-логистикалык борборлору эми гана ачыла баштады. Алардын саны азыр жетиге жетти. Бул жетишсиз. Былтыр бизде кайра иштетүү тармагында иштеген 50 жаңы ишкана ачылып, 900дөн ашуун жумуш орундары түзүлдү. Бул бир жагынан өсүштү билдирет. Бирок биз көлөмдү көбөйтүп, экспортко чыгышыбыз үчүн ири инвестициялар талап кылынат».

Кыргызстан менен Германия гидроэнергетиканы жана энергиянын кайра толукталуучу булактарын өнүктүрүү тармагы боюнча 950 млн. еврого чукул меморандумга кол койгон. Ошондой эле Кыргызстанда таштандыларды кайра иштетүүчү завод курууга 50 млн. евро бөлүү боюнча протокол бекитилди. «Кыргыз текстил» ишканасы жеңил өнөр жай тармагын өнүктүрүш үчүн Германиядан 17,5 млн. евролук токуу жабдууларын сатып алууга үч тараптуу макулдашууга жетишкен.

Дагы караңыз

Картөшкө маселеси саясатташты

Ошондой эле Германиядан тез өсүүчү өсүмдүктөрдү Кыргызстанга алып келип отургузуу жана ал жакка жаңгак, кара өрүк сыяктуу мөмө-жемиштерди экспорттоо жагы макулдашылды. Европанын базарларында Кыргызстандын азыктарын сатыш үчүн сертификациядан өткөрүүгө көмөктөшүү маселеси талкуунун өзөгүн түзгөн.

Жаңы мүмкүнчүлүктөрдүн эшиги

Инвестицияларды илгерилетүү агенттигинин жетекчиси Шумкарбек Адилбек уулу Кыргызстанга Германиядан түз инвестия тартууга мүмкүнчүлүк ачылганын билдирди:

​«Германиядан Кыргызстанга ири инвестиция тартууга чоң мүмкүнчүлүктөр пайда болуп турат. Ал жактагы ишкерлер Кыргызстанга кыйла кызыгып турганы байкалды. Айрыкча алар өздөрүнүн жогорку технологиясын, каражатын, тажрыйбасын пайдалануу менен биргелешкен ишканаларды ачууга кызыкчылыгы бар экенин айтышты. Алар кызыккан тармактар айрыкча энергетика, айыл чарбасы, кайра иштетүү тармактары болду. Ал жактан керектүү шаймандарын жана жабдууларын алып келип, Кыргызстанга өндүрүш ишканаларын ачууга кызыкчылык жогору. Бирок бардыгы бизден көз каранды. Анткени биз өзүбүз ага дилгир болуп, ошол инвестициялык долбоорлорду тез арада ишке ашырууга кызыкчылыгыбыз болушу зарыл».

Мындан сырткары Кыргызстан менен Германиянын жеке менчик компанияларынын ортосунда 18 миллион евролук соода контракттары бекитилди. Ошентип эки тараптуу мамлекеттик келишимдерден сырткары Кыргызстандын агро өнөр жай комплексин өнүктүрүү, энергетикага жана кайра иштетүү тармагына инвестиция салуу боюнча макулдашуулар менен меморандумдарга кол коюлду.

Инвесторду үркүткөн жагдайлар

Анткен менен «Прогресс» коомдук фондунун жетекчиси Адил Турдукулов бул инвестициялык макулдашуулардын ишке ашарынан күмөн санап, ага карата тоскоолдуктар жоюлмайынча сырттан инвестиция келбейт деген оюн билдирди:

​«Германиянын Борбор Азиядагы, анын ичинде Кыргызстандагы эң башкы кызыкчылыгы - бул геосаясий багыт. Ал эми экономикалык кызматташтык алар үчүн экинчи планда турат. Бирок немис ишкерлерин кызыктырып, инвестиция тартууга дайыма мүмкүнчүлүк болгон. Антсе да биздеги бюрократиялык система, сот адилеттигинин жоктугу, тутумдашкан коррупция чет элдик инвесторлорду чочутуп турат. Ошондуктан канчалаган инвестициялык макулдашууларга кол коюлбасын, алардын ишке ашарынан күмөнүм бар».

Жакында Кыргызстандын президенти Сооронбай Жээнбековдун Германиядагы иш сапарынын алкагында Мүнхен шаарында «Кыргызстан менен Бавария: инвестициялык мүмкүнчүлүктөр» деген аталышта кыргыз-немис ишкерлеринин бизнес-форуму болуп өткөн. Анын ишине катышкан президент Сооронбай Жээнбеков чөлкөмөдөгү эң либералдуу салык режими Кыргызстанда экенин айтып, немис ишкерлерин өлкөгө келип иштөөгө чакырган.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.