Экономика

Себеби өтө тез курулуп жаткан үйлөрдүн сапаты долбоордо көрсөтүлгөндөр менен дал келбеген учурлар арбын катталууда.

«Арай көз чарай» талкуусуна Жогорку Кеңештин Транспорт, байланыш, архитектура жана курулуш комитетинин төрайымы, депутат Махабат Мавлянова, «Бишкек башкы архитектура» муниципалдык башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Марат Жороев, Мамлекеттик экологиялык техникалык көзөмөл инспекциясынын (Мамэкотехинспекция) архитектура жана курулуш бөлүмүнүн жетекчиси Таалай Ашырбаев жана «МЕГА Строй» курулуш компаниясынын башкы директору Индира Ибраимова катышты.

«Азаттык»: - Марат мырза, жакында эле силердин мекеме Бишкектеги курулган имараттардын мурдагы долбоорго дал келбеген учурларын аныктаган рейд жүргүздү. Бул текшерүүгө эмне себеп болду?

Марат Жороев: - Биз шаардын архитектуралык көркү үчүн бирден-бир жооптуу мамлекеттик орган болгондон кийин ушундай текшерүүнү жүргүзгөнгө милдеттүүбүз. Акыркы убакта биз бекитип берген долбоордон четтеп, имараттын өңү-түсү, сыртына колдонулган материалдар долбоордогудан айырмаланган учурлар көп кездешип жатат. Текшерүүнү жапырт шаар боюнча жүргүзөлү деген чечим кабыл алганбыз. Дагы улана бермекчи.

Алгач биз басма сөз өкүлдөрүнүн катышуусу менен ушул рейдди уюштурдук. Эми биз текшере турган курулуш объектилери аябай көп, ошондуктан мындан ары кандай иштерди аткарабыз деп, Мамэкотехинспекция менен кошо иштерибиздин планын түзүп жатабыз. Долбоордон четтөө мыйзам бузуу болуп эсептелет да. «Аларга каршы кандай чара көрүш керек?» деген маселенин үстүндө иш алып баруудабыз. Азыр жумуштун башкы этабында элебиз. Жакын арада кеңири маалыматтарга ээ болобуз.

Тамыр жайган коррупция

«Азаттык»: - Махабат айым, азыркы мыйзамдар боюнча «Бишкек башкы архитектура» башкармалыгы талап кылып жаткандай үйлөрдүн даяр болгондогу акыбалын кабыл алуу актысына архитекторлорду кошсо болобу? Мунун мыйзамдык жагы кандай?

Махабат Мавлянова: - 2010-2012-жылдары мамлекеттик көзөмөл органдарында бир топ реформалар жүргүзүлүп, курулушту текшерүү жана көзөмөлдөө функцияларынын баары Мамэкотехинспекцияга берилип калган.

​Албетте, ишкерлер үчүн көзөмөл органдарынын азайышы, текшерүүнүн либералдашып, бир эле мекемеде болуп калышы жакшы. Бирок тескери жактары да болуп жатат. Жооптуу бир эле орган менен коррупциялык келишимге барууга шарт түзүлүүдө. Мурда бир нече органдан өткөндөр азыр бир эле көзөмөлчү менен макулдашып алып, азыркыдай нормативдик талаптарды аткарбаган учурлар келип чыгып жатат. Бул жердеги башкы жоопкерчилик - экологиялык техникалык көзөмөл органында. Алар да бул сыяктуу рейддерге кошо чыгып, мыйзамга дал келбеген учурларды аныкташы керек. Азыркы кырдаалдан улам бул орган өз ишине кайдыгер карап жатканын же коррупциялык элементтер бар экенин байкасак болот. Менимче, долбоорго дал келбеген объектилерди өткөрүп алган бул кызматтын жооптуу адамын кошуп сот органдарына деле кайрылып, атайын иш козгосо болот. Экинчиден, «Бишкек башкы архитектура» башкармалыгын үйлөрдү эксплуатацияга берүүдө көзөмөлдөөчү органга кошуш керек деген пикирди мен колдойм. Ар бир курулуп жаткан райондогу үйлөргө алар да текшерип, жоопкерчиликти карашы керек.

«Текшерүү бейтарап болгон жок»

«Азаттык»: - Акыркы текшерүүдө архитекторлор кемчилик тапкан курулуш объектилеринин негизгилери «Мега Строй» ишканасына таандык экен. Индира айым, текшерүүлөр дароо эле силердин объектилерден башталыптыр. Объективдүү болду деп ойлойсузбу?

Индира Ибраимова: - Менимче бул текшерүү бейтарап өткөн жок. Анткени мен башкарган компания курган үйлөр колдонууга берилгенине төрт жыл болуп калды. «Бишкек башкы архитектура» башкармалыгынын кызматкерлери элге туура эмес маалыматты таркаткан. Биринчи объектимди карап, анын «сыртын шыбоодо арзан каражат колдонулган» деп айыпташыптыр.

Эгерде бир чарчы метри миң сомдон ашык турган керамогранит биздин Кыргызстан үчүн арзан материал болсо, анда мен таң калып отурам. Кыргызстанда эмне, биз билбеген мындан да кымбат курулуш каражаттары менен үй салган башка өлкө барбы? Бул биринчиси. Экинчи фактор - №7 кичирайондогу «Мега Сити» аттуу 11 кабаттык комплекске башынан аягына чейин керамогранит төшөлгөн. Бирок текшерүүдө аталган башкармалыктын кызматкери «алюкобонддон жасалган» деп да жалган маалымат берип жатат. Ал курулушта 1 грамм да алюкобонд жок.

Марат Жороев: - Менде азыр колумда «Мега Стройдун» объектилери боюнча так маалымат жок. Азыркы тапта биздин кызматкерлер берген маалыматты текшерип жатабыз. Кокус ката кетирсек, албетте, компаниядан кечирим сурайбыз. Биз маалыматтарды текшерип, канчасы жалган же туура экенин билгенден кийин да кошумча билдирүү жасайбыз. Курулуш каражаттарына келсек, долбоорлоо учурунда кайсы бир материалды колдон же колдонбо деп таңуулабайбыз. Үйдүн долбоорлорун бизге алып келгенде шаар куруу башкармалыгы менен бирге карап чыгабыз. Айланасындагы имараттар, аларга жаңы объект дал келеби, көрктү бузбайбы деген бир нече факторлорду карайбыз. 2008-жылдын 30-майында өкмөттүн №252 токтому кабыл алынган. Анда курулуш тармагындагы уруксат кагаздарын берүүнү жеңилдетүү жана оптималдаштыруу бекитилген. Ага ылайык биздин «Бишкек башкы архитектура» башкармалыгы курулуп жаткан имараттарды эксплуатацияга кабыл алуудан чыгып калган. Эмне себептен чыгарып салышканы бүгүнкү күнгө чейин бизге белгисиз. Бул маселе быйыл эле көтөрүлө калган жок. Бир нече жылдан бери башкы бекитилген долбоордон четтеп, сыртын башка түскө боёп салган, балдар ойноочу аянтча долбоордо көрсөтүлсө иш жүзүндө жок болуп калган жана башка бир топ кемчилик менен курулган үйлөрдү таап чыгып жатабыз. Азыр мен экологиялык техникалык көзөмөл органдары чабал иштеп жатат деп айткым келбейт, ошентсе да мындай мыйзамсыз иштерге эмне себеп болуп жатканын билгибиз келет.

«Уруксат алуу да пара менен коштолот»

Угарман: - Үйлөрдү курганга уруксат бериш үчүн мэриядагы ар бир бөлүм бирден батир пара алат экен. Салыгы, өрт коопсуздугу болуп отуруп, ар бирине бирден батир берип, анан уруксат менен курушат. «Коррупция менен күрөшөбүз» деп жатабыз. Дал ушул курулушта жемкорлук гүлдөп жатат. Ушунун тамырын кантип кыркса болот?

Махабат Мавлянова: - Уруксат кагаздарын бериш үчүн өкмөттө «Бирдиктүү терезе» деген система түзүлгөн. Бирок ал толук иштебегендиктен, кырдаал ушундай болуп жатат. Чындыгында угарман айткан маселе бизде бар. Бирок кол менен кармап ала албагандан кийин, далили жок бирөөнүн мойнуна коюш аябай кыйын. Коррупциянын негизги очогу инженердик-техникалык түйүндөрдө болуп жатат. Канализация, суу, электр өткөрүү сыяктуу иштер ачык-айкын жүрбөгөндүктөн, коррупциялык жолдорго барып жатышат. Ошондуктан азыркы тапта «Бирдиктүү терезеге» инженердик-техникалык түйүндөрдү да кошуш керек. Ошондо гана коррупциялык жолдор жоголот деп ойлойм.

Ашырбаев: «Мамэкотехинспекциянын күнөөсү жок»

«Азаттык»: - «Курулушту кабыл алуудагы текшерүүнүн жоопкерчилиги Мамэкотехинспекцияда» деп жатышат. Эмнеге мүчүлүштүктөрдү кетирип жатасыңар?

Таалай Ашырбаев: - Чындыгында архитекторлор менен чогуу эле иштейбиз, анан «кемчиликтин баары кабыл алуу актысында болот» деп бизге дооматты арта салып жатышат. Буга мен макул эмесмин. Себеби үйдүн сырткы бөлүгүн биз кабыл албайбыз.

Мыйзамдын негизинде биз курулушка кандай материал колдонулду, коопсуздук чараларына жооп береби деген гана нерселерин карайбыз. Муну эми биздин кесиптеш архитекторлор деле билет да. Ал эми рейд учурунда аныкталган фасад боюнча долбоорго дал келбеген учурларда анын автору сөзсүз «Бишкек башкы архитектурага» кайрылып, фасадды өзгөртүп жатканын кабарлайт. Биз автордун жеке чечимине кийлигише албайбыз да.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Тилкени тосуп алган жаран жерди мэриядан ижарага алганын, мыйзамга ылайык ага караштуу экенин айтууда. Бирок 24 сотых тилке мурда окуу жайына тиешелүү болгону, кийинки актыларда андан мыйзамсыз чыгарылып калганы маалым болду.

Экиге бөлүнгөн питомник

К.И. Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университетинин питомнигин башкалар тосуп алганы тууралуу кабар Интернетке жарыяланган тасмадан кийин белгилүү болду. Анда окуу жайынын агай-эжекелери жана студенттери тилкенин жарымын белгисиз адамдар рейдерлик менен басып алганы тууралуу даттанып, коомчулуктан жардам сурап жатканы тартылган.

«Азаттыктын» кабарчылары барган учурда да аталган тилке тунуке менен тосулуп турганына күбө болдук. Бизди жагдай менен тааныштырган окуу жайынын агрономия жана токой чарба факультетинин деканы Күмүшбек Мамбетов маселенин чоо-жайы тууралуу кеп салды:

​«Питомник бир гектарга жакын, тагыраагы 95 сотыхтан турат. Тилке университетке Фрунзе шаардык кеңешинин аткаруу комитетинин 1963-жылдын 14-февралындагы №113 токтомунун негизинде берилген. Ошондон бери биз кадимкидей колдонуп келатканбыз. Бирок 2006-жылы ошол кездеги ректор, окуу жайынын чек арасы макулдашылып жаткан учурда, «ушул тосулуп турган жер бизге карабайт» деген маанидеги документке кол коюп берип коюптур. Ал эч ким менен кеңешпей, мыйзамсыз эле койгон экен. Себеби биздин окуу жайы коллегиалдык орган менен башкарылат, Окумуштуулар кеңешинин чечими болмоюнча ал өзү кол койгонго укугу жок болчу. Биз муну бир-эки жыл мурда эле билип олтурабыз. Натыйжада Башкы прокуратурага, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитетке, мэрияга жана башка органдарга кайрылдык. Факт боюнча кезинде кылмыш иши козголуп, кийин кайра токтотулуп калган. Ошону менен талаш да токтоп калган, анан быйыл кайра башталды. Ишемби-жекшемби күнү, жумуш эмес учурда отуз-кырктай чымыр жигиттердин курчоосунда келип, минтип жердин жарымын тосмолоп салышты. Биз менен чек араны да такташкан жок, мыйзамсыз эле тосуп алышты».

Бишкек шаарынын Тыныстанов-Медеров көчөлөрүнүн кесилишинде жайгашкан, Агрардык университетке караштуу питомниктин жалпы аянты 95 сотыхты түзсө, жеке тараптар анын 24 сотыхын тосуп алышкан. Бир топ бак-дарак, өсүмдүктөр да тосмонун ичинде калып кеткен.

Университеттин өкүлү бул окуу-өндүрүштүк зонасыз алардын сабактары жүрбөй калаарын айтып кейип турат.

«Бул биздин коллекциялык питомник. Бул жерде уникалдуу өсүмдүктөр, дүйнөдө өтө сейрек кездешкен алма, өрүк, туя, каштан, кызыл карагай жана башка жоголуп бараткан бак-дарактардын түрлөрү бар. Мында биз тажрыйба жүргүзүп, агрономдукка жана токой чарба адистигине окуган студенттерибизге сабак өтөбүз. Өсүмдүк сепкенден баштап, өстүрүп, түшүм жыйнаганга чейин ушул жерден үйрөнүшөт. Практикалык сабактар күн сайын болот. Күнөсканабыз бар, анда да окуу жүрөт. Эгер биз бул питомникти алдырып жиберсек, анда балдарды кантип окутабыз? Эмне менен үйрөтөбүз? Ошондуктан биз зарыл болсо соттошконго чейин барабыз, президентке, премьер-министрге кайрылабыз», - деди университеттин Агрономия жана токой-чарба факультетинин деканы Күмүшбек Мамбетов.

Кеп болуп жаткан питомниктин жарымын короолоп алган Бишкектин тургуну, ишкер Урмат Салыкбаев «жерди басып алды» деген айыптарды туура эмес деп эсептейт. Ал тилкени мыйзамдуу түрдө шаар мэриясынан ижарага алганын айтты:

​«Рейдерлик жол менен басып алды дегени туура эмес. Тилкенин таржымалын айтсам, 2015-жылы «Бишкек башкы архитектура» «Бул жер кимге карайт?» деген суроо болгон кызматтардын баарына суроо-талап жөнөткөн. Ошондо Мамлекеттик каттоо кызматы «бул жер бош, муниципалитетке карайт» деп бүтүм чыгарып берген. Ошонун негизинде бала бакча куруу үчүн деген максат менен 2016-жылы бул жер аукционго чыккан. Биз деле массалык маалымат каражаттарынан окуп, катардагы жаран катары эле аукционго катышып, утуп алганбыз. Анда бир-эки маселе болуп, мен мэриянын Жер ресурстарын пайдалануу кызматы менен соттошуп, Жогорку соттон утуп алгам. Алар соңунда мага жерди бекитип беришкен. Мен окуу жайынын ректоруна эки жылдан бери кат жазсам, «ана-мына» деп бошотпой, жерди өздөштүрө албай келдим. Мэрияга барсам «жердин пайдалануучусу сизсиз, өзүңүз тосуп алыңыз» дешти. Аргасыз өзүм кирип, тосуп алууга мажбур болдум. Жер тилкесинин 2015-жылга чейинки тарыхын мен билбейм».

Салыкбаев ал жерди иштете албаса да соңку эки жылдан бери шаардын тиешелүү органына жыл сайын 350 миң сомдон ижара акы төлөп келе жатканын эске салды.

Ал түшүндүргөндөй, жерди алгач аукциондон өзүнүн аты менен уткан, кийин тилкени өзү да ээлик кылган «Байсуу строй» жоопкерчилиги чектелген коомуна каттаган. Ишкер компания тилкеге ижарачы экенин күбөлөндүргөн «жашыл китебин» да көргөздү.

Мыйзамдуубу, мыйзамсызбы?

Бишкек шаарынын мэриясы да жер тилкеси Урмат Салыкбаевге ижарага берилгенин ырастады. Мэрияга караштуу Жер ресурстарын пайдалануу башкармалыгынын башчысы Бакай Турдугулов мындай дейт:

​«2006-жылдын 30-декабрында Бишкек шаардык мэриясынын токтому менен Агрардык университеттин карамагындагы 13,81 гектар жер мөөнөтсүз, 0,96 гектар жер жана 0,4 гектар жер 5 жылга, убактылуу пайдаланууга берилген. Жалпысынан 14,81 гектар жер берилген. Бирок ошол 24 сотых жер университетке тиешелүү жерге кирбей калган. Ал жер кийин «Бишкек башкы архитектура» тарабынан корутунду чыгып, аукцион өткөн. Урмат Салыкбаев да аукционго катышып, жеңилип калган. Бирок сотко кайрылган. 2017-жылдын 31-июлунда Жогорку сот Салыкбаевди жеңүүчү деп тапкан. Натыйжада комиссиянын чечими менен ошол эле жылы 3-октябрда жер ага берилген. Ал кийин укугун «Байсуу строй» компаниясына өткөрүп берген, аталган мекеме азыркы учурда тилкеге муниципалдык ижарачы болуп эсептелет. Жакында, 8-апрелде Бишкек шаардык прокуратурасы бул жердин иштетилиши боюнча эреже бузулган учурларды таап, бизге эскертүү (предписание) берген. Прокуратура «келишимди бир айдын ичинде бир тараптуу жокко чыгаргыла» деген талап койгон. Эреже бузуу катары «жерди өздөштүрбөө» деп көрсөтүлгөн».

Турдугуловдун жообу толуктай эле сезилгенсийт, бирок бир суроо – ошол питомниктин 24 сотыхы 2006-жылы эмне үчүн университеттин карамагына кирбей калган? Анткени 1963-жылдагы документтерде, 1990-жылы окуу жайына берилген жер актысында тилке Агрардык университетке караштуу экени көрсөтүлүп турбайбы.

Питомник кошулбай калган 2006-жылдагы №952 токтомго ошол кездеги Бишкек шаарынын мэри Арстанбек Ногоев кол койгон. Документтен мэриянын дагы алты кызматкеринин, «Бишкек башкы архитектуранын» ошол учурдагы башчысынын жана Кыргыз улуттук агрардык университетинин ошол учурдагы ректору Батыралы Сыдыковдун кол тамгасын да көрүүгө болот.

Ногоев сыртынан соттолуп Орусияда жүрөт, ал эми Сыдыков каза болуп калган. «Бишкек башкы архитектуранын» азыркы жетекчилиги бул факт боюнча комментарий берген жок.

Жер ресурстарын пайдалануу башкармалыгынын жетекчиси Бакай Турдугулов да мунун себебин түшүндүрө алган жок.

«Жогоруда белгиленген жер аянттары 2006-жылы, ректор Сыдыковдун арызынын негизинде окуу жайына өткөрүлүп берилген. Талаш болуп жаткан жер университеттин карамагына кандайча, эмненин негизинде кирбей калганын азыр тактап жатабыз», - деди ал.

Башка бир кызык жагдай - Кыргыз улуттук агрардык университетинин 1990-жылдагы жер актысында көргөзүлгөн бир нече тилкесине 2000-жылдары жана ага чейин көп кабаттуу үйлөр курулуп кеткен. Аларга кимдер уруксат бергенин жана кайсы документтердин негизинде курулуштар жүргөнүн тактоо азыр кыйынга турат.

Ушул мисалдардан улам окуу жайынын жамааты питомниктин аймагына да көп кабаттуу үй курулушу мүмкүн деп кабатыр. Ал эми Урмат Салыкбаев келишимде көрсөткөндөй, бул жерге бала бакча курарына ишендиргиси келет.

Бирок бул жер тилкеси деле ижарадан ары менчикке берилип кетпейт деген кепилдик жок. Жарандык активисттер муну ачык эле «коррупция» деп атап, факты боюнча кылмыш ишин козгоону талап кылышууда. «Биздин укук» коомдук уюмунун жетекчиси Калича Умуралиева буларга токтолду:

​«Питомниктин аянты мыйзамсыз берилди деп айта алабыз. Анткени бул мамлекеттик окуу жайы, демек имарат да, анын жери да мамлекетке караштуу. Бул жанагы Ботаникалык бактай эле болуп жатат. Анда да мэрия мыйзамсыз токтом чыгарып, мамлекеттин мүлкүн өзүнө алып, башка кишилерге берип салган. Бул сиздин үйүңүздүн жарымын тосуп алып, кошунаңызга сатып жибергендей эле сөз. Бала бакчалардын, ооруканалардын аймактарын бөлүп, менчикке өткөрүп бүтүп, эми жогорку окуу жайларына жетишиптир. Соңку мисалыбызда ректор өзүнүн ыйгарым укуктарынан аша чаап, мыйзамсыз жолго барган. Бул жерде «жең ичинен сүйлөшүү» болгон, ал «Коррупция» беренесинин бир элементи. Ошондуктан бул факты боюнча прокуратура «Коррупция» беренеси менен иш козгоп, буга тиешеси бар аткаминерлерди жоопко тартышы керек. Балким башка окуу жайларынын да жерлерин берип жиберишкендир, аны да териштириш керек».

Буга чейин Бишкек шаарында жер тилкелери ижарага берилип, соңунда менчиктештирилип кеткени байма-бай айтылып келген. Жогорку Кеңештин айрым депутаттары акыркы эки жылда эле борбор шаарда 84 гектардан ашык жер тилкеси ижарага берилип, көп кабаттуу үйлөр курулуп кеткенин айтып чыгышкан.

К.И. Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университети 1933-жылы институт катары негизделген. Ортодо академия макамын алган окуу жайы кийин кайра университет деп аталган. Белгилүүлөрдөн жазуучу Чыңгыз Айтматов жана азыркы президент Сооронбай Жээнбеков ушул окуу жайын аяктаган. Учурда университетте жалпысынан 5-6 миңдей, анын ичинде Агрономия жана токой чарба факультетинде 500дөй студент билим алат.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.