Экономика

Чехиянын Млада Болеслав шаарында жасалган “Шкода” автомобили бүгүн дүйнөнүн жетимиштен ашык өлкөсүндө сатылат. Быйыл 31-майда Прагадан 50 чакырымдай күн чыгыштагы Колин шаарында дагы бир автозавод пайда болду.

Жапониянын “Тойота” жана Франциянын “Пежо Ситроен” корпорациясы жаңы заводдо 100 чакырымына 5 литрге жетпеген бензин жечү чакан автомобилдерди жасайт. Колиндеги автозавод күнүнө 22 саат, аптасына алты күн иштейт. Ишкана келээрки жылы толук кубаттуулугуна жеткенден кийин, жылына 300 миң автомобил чыгара баштайт.

Чехияга коңшу мурдакы коммунисттик өлкөлөрдө да автомобил өндүрүшү ылдам өнүгүүдө.

Алсак, Словакияда “Фолксваген”, “Порше”, “Ауди”, “Рено”, “Киа” чогултулса, Мажарстанда “Ауди”, “Сузуки”, ал эми Польшада “Фиат”, “Опел” жана “Фолксваген” жана башка жеңил автомобилдери чыгат.

Автомобил өндүрүшү пост-коммунисттик өлкөлөрдөгү өндүрүштүн структурасын да өзгөрттү.

Бүгүн Европадагы эң эски автоөндүрүшчүлөрдүн бири Чехияда автоөндүрүш өнөр жай тармагынын 20 пайызын түзөт. Автоөндүрүштүн дүркүрөп өсүүсү өлкө ичиндеги кан жолдордун кеңейүүсү жана сапатынын жакшыруусу менен коштолууда. Ошондой эле автомобилге керектүү жабдууларды, тетиктерди жасоочу өндүрүш да кеңейүүдө. Бул, арийне, элдин турмуш деңгээлине да оң таасир этүүдө.

Мисалы, Братиславанын ныптасындагы “Фолксваген” жасоочу заводдун жанында керемет бир жаңы конуш пайда болду. Жергиликтүү эл “Голливуд бөксөсү” деп ат берген бул көк-жашыл мааледе германиялык автозаводдун менежерлери жашайт.

Ишканада орточо айлык акы 400 – 800 доллардын тегерегинде. Жылына 300 миң машине чыгарган бул ишкана үчүн “Фолксваген” 1, 8 миллиард доллардык капиталдык салым киргизген.

Чыгыш Европа өлкөлөрү Батыштык өндүрүшчүлөрдү арзан жумушчу күчүнө катар инвестиция үчүн өтө ыңгайлуу шарты менен, ийкемдүү кесиптик кошуундары менен өзүнө тартат.

“Бизнез уик” журналы байкагандай, 1990-жылдардын баш чениндеги биринчи инвестициялык улуу толкун маалында куру жалак калган Словакия эми сырткы капиталды кызыктыруу үчүн корпоративдик салыктарды төмөндөтүп, жолдорду оңдоого даяр экенин көрсөтүүдө.

Албетте, арзан жумушчу күчү да тышкы инвесторлор үчүн маанилүү. Германияда “Фолксваген” заводундагы аптасына 28 саат иштеген бир жумушчунун бир сааттык эмгеги 50 доллар турса, мындай эмгек Словакияда 40 сааттык жумуш аптасында болгону 6 доллар турат. Мындан улам, германиялык концерн Словакияда жылына 1, 8 миллиард доллар үнөмдөйт.

Непада өндүрүштү кеңейтүү зарыл болсо, Словакияда ал үчүн 1-2 күн керек болот. Германияда жумуш жадыбалын (графигин) өзгөртүү үчүн кесиптик кошуундардын макулдугун алуу зарыл. Алар менен сүйлөшүүгө кеминде жарым жыл кетет.

Француздар менен немистер жылына 1440 саат иштешсе, чехтер, словактар жана поляктар жылына дээрлик 2000 саат иштешет.

Ушундай жагдайлардан улам, франциялык, германиялык жана италиялык автоөндүрүшчүлөр өндүрүштү Чыгыш Европаны көздөй жылдырууда.

Республикалык бюджеттин 70% ашуунун салыктар менен бажы төлөмдөрүнөн чогулчу каражат түзөт. Быйылкы жылдын 7 айында салык менен төлөмдөрдөн түшчү акчанын агымы кыйла көбөйүп, өткөн жылга салыштырмалуу ал 4,2% көтөрүлгөнү маалымдалууда. Каржы министрлигинин кабарына караганда, казынага акчанын арбын түшүшүнө салыкчылардын активдүү аракети, биринчи кезекте ири үстөм ишканалардан түшкөн салыктардын арбындыгы өбөлгө түзгөн.

Казынага арбын акча түшүргөн ири ишканалардын катарында «Кумтөр» алтын кени, Канттагы цемент-шифер комбинаты, «Кыргызтелеком», «Бител», «Манас Эл аралык аба майданы», «Бишкек жылуулук тармагы» аталган.

Мындай жагдайды шарттаган себептер деле биртоп. Анын бири катары айрым адистер ири ишканалардын акционерлеринин жыл жыйынтыгын чыгаруусуна байланыштуу түшүндүрүшөт. Ошондон биринчи жарым жылдыкта кыйла көтөрүлө түшкөн көрсөткүчтөрдүн экинчи жарым жылдыкта кыйла басаңдай түшүшү такай кайталанчу көрүнүштөрдөн.

Каржы министрлиги бюджеттин кирешесин арбыткан көрсөткүч ириде ички гранттардын эсебинен жетишилгенин маалым кылды. Себеп дегенде, Кыргызстанда кирешелүү ири ишканалар өтөле аз. Анын үстүнө ири ишканалардын көбү ушу тапта экс-президенттин үй-бүлөсүнө тиешелүү делинген дүйнө-мүлктүн катарына кошулуп, мыйзам сактоо органдарынын тыкыр көзөмөлүндө.

Анткен менен кийинки кездери Кыргызстанда ички дүң продуктунун өнүгүш ырааты кыйла жайлап калганын өкмөттүн өзү да моюнга алып келатат. Эл аралык валюта корунун миссиясы менен жолугуу маалында өкмөт башчынын милдетин аткаруучу Феликс Кулов муну убактылуу көрүнүш катары баалады. Эл аралык валюта корунун миссия жетекчиси Т.Саавалайнен да өнүгүү ыраатынын жайлап калышын утурумдук көрүнүш деп эсептей турганын билдирди. Иши кылып, 7 ай ичинде чогултулган 11 миллиардга бираз жете бербеген акча калган 5 ай ичинде болжолдонгон көрсөткүчкө - 18 миллиард ашуун сомго көтөрүлүшү мүмкүн. Бирок да, кирешеге жаңы өкмөттүн кошумча 5 миллиард сом казынага төгүүнү убада кылган жайы бар.

- Айрым досторум мени куру убадачы дешип, айткандарыма ишенишпейт. Айрым маектеримде мен жыл аягына чейин бюджет планына кошумча 5 миллиард сом жыйнай алабыз дегем. Кудай буюрса, биз аны жыйнайбыз,- дейт вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов.

“Ысыккөл” инвестициялык банкынын президенти Болот Байкожоев антип экономиканы кескин алдыга көтөрүү үчүн тийиштүү шарт түзүлүшү керек деген пикирде:

- А экономикага бүгүнкү күндө бизде кандай шарт түзүлгөн? Ал үчүн бизнесчилер, ишкерлер бүгүнкү бийликке ишениши керек. Бүгүнкү күндө ушул бийликке ишенчилик барбы же жокпу?

Каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаров ички дүң продукту жылына 7 пайыздан кем эмес деңгээлге жеткенде гана Кыргызстан экономикасы мыкты өнүгөт деп эсептейт:

- Эл болсо күтүп атат. Алдыдагы 4 жылда, биринчи президенттик мөөнөттө эле экономикада катуу жылыштар болуш керек деп күтүп атышат. Биз эсептеп көрдүк. Ал үчүн биздин ички дүң продуктубуз орточо эсеп менен жылына кеминде 7,5% менен өсүп турушу керек экен.

Быйылкы жылы бюджетке кошумча 5 миллиард сом чогултуу, кийинки жыл бюджетин эки эсе көтөрүү, улуттук дүң продукттун өнүгүш ыраатын 7,5% чыгаруу - жаңы өкмөттүн ыңкылаптан кийинки сөздөрүндө арбын айтылды. Анын канчасы чынга чыгат, канчасы убада бойдон калат - аны алдыдагы убакыт көрсөтөт.