Республикалык бюджеттин 70% ашуунун салыктар менен бажы төлөмдөрүнөн чогулчу каражат түзөт. Быйылкы жылдын 7 айында салык менен төлөмдөрдөн түшчү акчанын агымы кыйла көбөйүп, өткөн жылга салыштырмалуу ал 4,2% көтөрүлгөнү маалымдалууда. Каржы министрлигинин кабарына караганда, казынага акчанын арбын түшүшүнө салыкчылардын активдүү аракети, биринчи кезекте ири үстөм ишканалардан түшкөн салыктардын арбындыгы өбөлгө түзгөн.
Казынага арбын акча түшүргөн ири ишканалардын катарында «Кумтөр» алтын кени, Канттагы цемент-шифер комбинаты, «Кыргызтелеком», «Бител», «Манас Эл аралык аба майданы», «Бишкек жылуулук тармагы» аталган.
Мындай жагдайды шарттаган себептер деле биртоп. Анын бири катары айрым адистер ири ишканалардын акционерлеринин жыл жыйынтыгын чыгаруусуна байланыштуу түшүндүрүшөт. Ошондон биринчи жарым жылдыкта кыйла көтөрүлө түшкөн көрсөткүчтөрдүн экинчи жарым жылдыкта кыйла басаңдай түшүшү такай кайталанчу көрүнүштөрдөн.
Каржы министрлиги бюджеттин кирешесин арбыткан көрсөткүч ириде ички гранттардын эсебинен жетишилгенин маалым кылды. Себеп дегенде, Кыргызстанда кирешелүү ири ишканалар өтөле аз. Анын үстүнө ири ишканалардын көбү ушу тапта экс-президенттин үй-бүлөсүнө тиешелүү делинген дүйнө-мүлктүн катарына кошулуп, мыйзам сактоо органдарынын тыкыр көзөмөлүндө.
Анткен менен кийинки кездери Кыргызстанда ички дүң продуктунун өнүгүш ырааты кыйла жайлап калганын өкмөттүн өзү да моюнга алып келатат. Эл аралык валюта корунун миссиясы менен жолугуу маалында өкмөт башчынын милдетин аткаруучу Феликс Кулов муну убактылуу көрүнүш катары баалады. Эл аралык валюта корунун миссия жетекчиси Т.Саавалайнен да өнүгүү ыраатынын жайлап калышын утурумдук көрүнүш деп эсептей турганын билдирди. Иши кылып, 7 ай ичинде чогултулган 11 миллиардга бираз жете бербеген акча калган 5 ай ичинде болжолдонгон көрсөткүчкө - 18 миллиард ашуун сомго көтөрүлүшү мүмкүн. Бирок да, кирешеге жаңы өкмөттүн кошумча 5 миллиард сом казынага төгүүнү убада кылган жайы бар.
- Айрым досторум мени куру убадачы дешип, айткандарыма ишенишпейт. Айрым маектеримде мен жыл аягына чейин бюджет планына кошумча 5 миллиард сом жыйнай алабыз дегем. Кудай буюрса, биз аны жыйнайбыз,- дейт вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов.
“Ысыккөл” инвестициялык банкынын президенти Болот Байкожоев антип экономиканы кескин алдыга көтөрүү үчүн тийиштүү шарт түзүлүшү керек деген пикирде:
- А экономикага бүгүнкү күндө бизде кандай шарт түзүлгөн? Ал үчүн бизнесчилер, ишкерлер бүгүнкү бийликке ишениши керек. Бүгүнкү күндө ушул бийликке ишенчилик барбы же жокпу?
Каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаров ички дүң продукту жылына 7 пайыздан кем эмес деңгээлге жеткенде гана Кыргызстан экономикасы мыкты өнүгөт деп эсептейт:
- Эл болсо күтүп атат. Алдыдагы 4 жылда, биринчи президенттик мөөнөттө эле экономикада катуу жылыштар болуш керек деп күтүп атышат. Биз эсептеп көрдүк. Ал үчүн биздин ички дүң продуктубуз орточо эсеп менен жылына кеминде 7,5% менен өсүп турушу керек экен.
Быйылкы жылы бюджетке кошумча 5 миллиард сом чогултуу, кийинки жыл бюджетин эки эсе көтөрүү, улуттук дүң продукттун өнүгүш ыраатын 7,5% чыгаруу - жаңы өкмөттүн ыңкылаптан кийинки сөздөрүндө арбын айтылды. Анын канчасы чынга чыгат, канчасы убада бойдон калат - аны алдыдагы убакыт көрсөтөт.
Казынага арбын акча түшүргөн ири ишканалардын катарында «Кумтөр» алтын кени, Канттагы цемент-шифер комбинаты, «Кыргызтелеком», «Бител», «Манас Эл аралык аба майданы», «Бишкек жылуулук тармагы» аталган.
Мындай жагдайды шарттаган себептер деле биртоп. Анын бири катары айрым адистер ири ишканалардын акционерлеринин жыл жыйынтыгын чыгаруусуна байланыштуу түшүндүрүшөт. Ошондон биринчи жарым жылдыкта кыйла көтөрүлө түшкөн көрсөткүчтөрдүн экинчи жарым жылдыкта кыйла басаңдай түшүшү такай кайталанчу көрүнүштөрдөн.
Каржы министрлиги бюджеттин кирешесин арбыткан көрсөткүч ириде ички гранттардын эсебинен жетишилгенин маалым кылды. Себеп дегенде, Кыргызстанда кирешелүү ири ишканалар өтөле аз. Анын үстүнө ири ишканалардын көбү ушу тапта экс-президенттин үй-бүлөсүнө тиешелүү делинген дүйнө-мүлктүн катарына кошулуп, мыйзам сактоо органдарынын тыкыр көзөмөлүндө.
Анткен менен кийинки кездери Кыргызстанда ички дүң продуктунун өнүгүш ырааты кыйла жайлап калганын өкмөттүн өзү да моюнга алып келатат. Эл аралык валюта корунун миссиясы менен жолугуу маалында өкмөт башчынын милдетин аткаруучу Феликс Кулов муну убактылуу көрүнүш катары баалады. Эл аралык валюта корунун миссия жетекчиси Т.Саавалайнен да өнүгүү ыраатынын жайлап калышын утурумдук көрүнүш деп эсептей турганын билдирди. Иши кылып, 7 ай ичинде чогултулган 11 миллиардга бираз жете бербеген акча калган 5 ай ичинде болжолдонгон көрсөткүчкө - 18 миллиард ашуун сомго көтөрүлүшү мүмкүн. Бирок да, кирешеге жаңы өкмөттүн кошумча 5 миллиард сом казынага төгүүнү убада кылган жайы бар.
- Айрым досторум мени куру убадачы дешип, айткандарыма ишенишпейт. Айрым маектеримде мен жыл аягына чейин бюджет планына кошумча 5 миллиард сом жыйнай алабыз дегем. Кудай буюрса, биз аны жыйнайбыз,- дейт вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов.
“Ысыккөл” инвестициялык банкынын президенти Болот Байкожоев антип экономиканы кескин алдыга көтөрүү үчүн тийиштүү шарт түзүлүшү керек деген пикирде:
- А экономикага бүгүнкү күндө бизде кандай шарт түзүлгөн? Ал үчүн бизнесчилер, ишкерлер бүгүнкү бийликке ишениши керек. Бүгүнкү күндө ушул бийликке ишенчилик барбы же жокпу?
Каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаров ички дүң продукту жылына 7 пайыздан кем эмес деңгээлге жеткенде гана Кыргызстан экономикасы мыкты өнүгөт деп эсептейт:
- Эл болсо күтүп атат. Алдыдагы 4 жылда, биринчи президенттик мөөнөттө эле экономикада катуу жылыштар болуш керек деп күтүп атышат. Биз эсептеп көрдүк. Ал үчүн биздин ички дүң продуктубуз орточо эсеп менен жылына кеминде 7,5% менен өсүп турушу керек экен.
Быйылкы жылы бюджетке кошумча 5 миллиард сом чогултуу, кийинки жыл бюджетин эки эсе көтөрүү, улуттук дүң продукттун өнүгүш ыраатын 7,5% чыгаруу - жаңы өкмөттүн ыңкылаптан кийинки сөздөрүндө арбын айтылды. Анын канчасы чынга чыгат, канчасы убада бойдон калат - аны алдыдагы убакыт көрсөтөт.
