Экономика

Адистердин тили менен айтканда, тунук мунайдын – бензин менен дизелдик күйүүчү майдын баасы сентябрь айында А – 76 бензиндин баасы 17 сом 30 тыйынга, АИ – 95 бензиндин баасы 21 сомго чыга турганын эмитен эле айта башташты. Антишке дүйнөдө бензин баасынын оңбогондой көтөрүлүп кеткени, Орусия менен Казакстандын мунай иштетчү заводдорунун продукциясынын кымбаттап кетиши менен түшүндүрүшүүдө.

«Мунай мырза» жоопкерчилиги чектелген коомдун башкы директору Улан Базаркулов өзгөчө дизелдик күйүүчү майдын баасы кымбаттайт, деп маалымдады:

- Дизелдик күйүүчү май кымбаттайт. Солярка - биздин эң оору жерибиз. Мына акыркы партияны 430 доллардан алдык.

Кыргызстан нефтетрейдерлер ассоциациясынын президенти Базарбай Мамбетовдун айтымында, Кыргызстан үчүн ушу тапта Орусия, Казакстандагы мунай иштетчү заводдор менен байланышты бекемдеп, аны өкмөттүк деңгээлге чыгаруу маанилүү.

- Эң негизги маселе, мына ушул мунай продуктылары боюнча Казакстан, анан Орусия менен жакшы мамиле түзүш да. Алардын мунай иштеткен заводдору менен көп жылдан бери иштейбиз. Ошолор менен биздин тыгыз байланыш күчөш керек. Ошону биз мамлекет аралык маселеге көтөрүп чыгып, байланышты күчөтүп, туруктуу көлөмдөгү бензин, дизелдик күйүүчү майды алып камсыздандырышыбыз керек.

Кыргызстандын бажы кызматынын маалыматы боюнча, өткөн жылы 382 миңге жакын тонна күйүүчү май ташылып келинген. Бир жыл мурда ачык ташылып келинген күйүүчү майдын көлөмү 250 миңдин тегерегинде болчу. Өлкө керектөөчү күйүүчү майдын калганын аткезчилик менен алынып келинген бензин, дизел күйүүчү майы түзөт.

2004-жылы Кыргызстандын бюджетине күйүүчү май ташып келүүчүлөр 1 миллиард 290 миллионго жакын сом акчаны салык катары төлөшкөн.

Нефтетрейдерлер ассоциациясынын маалымдашынча, күйүүчү май аткезчилигинен Кыргызстан күн сайын 1 миллион сом акча алалбай калууда. Аткезчилер АИ – 80 бензиндин 1 литрин 13 сомдон, дизелдик күйүүчү майдын 1 литрин 15 сомдон сатышууда. Ачык иштеген операторлор алар менен азырынча атаандаш боло алышпайт.

- Биздин түштүктө аткезчилик менен күйүүчү май ташуу аябай өнүккөн да. Ал жерде, мен так билбейм, бирок жарымынан көбү контрабанда,- дейт Базарбай Мамбетов.

Казакстан менен Өзбекстандан агылып келип жаткан күйүүчү майлардын жолун тосуу амалында Кыргызстан нефтетрейдерлер ассоциациясы жаңы өкмөткө жергиликтүү салык өлчөмүн азайтуу, аткезчилерди кармаган мыйзам коргоо орган кызматкерине ташылып келаткан күйүүчү майдын 40 пайызын калтыруу, жашырын кабарды жеткирген адамга да ошончо эле өлчөмдө материалдык колдоо көрсөтүү, калган 20 пайызын мамлекеттин эсебине чегерүү сунушун билдирип, күйүүчү майды республикага темир жол аркылуу гана ташып кирүү зарылдыгын белгилешүүдө.

Базарбай Мамбетов буга чейин айрым компаниялар күйүүчү май ташып келүүдө өкмөт тарабынан жеңилдикке ээ болуп, бирөөлөрү эркин экономикалык аймак аркылуу иш жүргүзүп, салыктан качып келсе, эми андай жеңилдиктер бир да ишкерге берилбейт, деп билдирди. Нефтетрейдерлер ассоциациясы мамлекеттик стратегиялык резерв фондун түзүү, ага 20 миң тонна бензин, ошончо эле өлчөмдө дизелдик күйүүчү майды сактап туруу зарылдыгын айтышууда.

Стратегиялык запасты түзүү зарылдыгын Кыргызстан Орусия менен Казакстандагы мунай иштетчү заводдордун күйүүчү майды чыгарбай коюшкан чагында жонтериси менен сезип келатат. Үмүт арткан эки заводдун – Канттагы жана Жалалабаддагы мунай иштетчү ишканалардын да чама-чаркы чакталуу. Өзбекстандан жашыруун ташылган күйүүчү майдын баасы Жалалабаддагы мунай иштетчү заводду оор экономикалык абалга капталтты. Канттагы чакан заводдун 50 тонна күйүүчү майы өтөле аз. Ошондон нефтетрейдерлер ассоциациясы чийки мунай сатып алып, аны Казакстандын Шымкент мунай иштетчү заводуна ташып келип, ошол жерден иштетүүгө кызыкдар. Азырынча ага жаңы өкмөт өз мамилесин билдире элек.

Чехиянын Млада Болеслав шаарында жасалган “Шкода” автомобили бүгүн дүйнөнүн жетимиштен ашык өлкөсүндө сатылат. Быйыл 31-майда Прагадан 50 чакырымдай күн чыгыштагы Колин шаарында дагы бир автозавод пайда болду.

Жапониянын “Тойота” жана Франциянын “Пежо Ситроен” корпорациясы жаңы заводдо 100 чакырымына 5 литрге жетпеген бензин жечү чакан автомобилдерди жасайт. Колиндеги автозавод күнүнө 22 саат, аптасына алты күн иштейт. Ишкана келээрки жылы толук кубаттуулугуна жеткенден кийин, жылына 300 миң автомобил чыгара баштайт.

Чехияга коңшу мурдакы коммунисттик өлкөлөрдө да автомобил өндүрүшү ылдам өнүгүүдө.

Алсак, Словакияда “Фолксваген”, “Порше”, “Ауди”, “Рено”, “Киа” чогултулса, Мажарстанда “Ауди”, “Сузуки”, ал эми Польшада “Фиат”, “Опел” жана “Фолксваген” жана башка жеңил автомобилдери чыгат.

Автомобил өндүрүшү пост-коммунисттик өлкөлөрдөгү өндүрүштүн структурасын да өзгөрттү.

Бүгүн Европадагы эң эски автоөндүрүшчүлөрдүн бири Чехияда автоөндүрүш өнөр жай тармагынын 20 пайызын түзөт. Автоөндүрүштүн дүркүрөп өсүүсү өлкө ичиндеги кан жолдордун кеңейүүсү жана сапатынын жакшыруусу менен коштолууда. Ошондой эле автомобилге керектүү жабдууларды, тетиктерди жасоочу өндүрүш да кеңейүүдө. Бул, арийне, элдин турмуш деңгээлине да оң таасир этүүдө.

Мисалы, Братиславанын ныптасындагы “Фолксваген” жасоочу заводдун жанында керемет бир жаңы конуш пайда болду. Жергиликтүү эл “Голливуд бөксөсү” деп ат берген бул көк-жашыл мааледе германиялык автозаводдун менежерлери жашайт.

Ишканада орточо айлык акы 400 – 800 доллардын тегерегинде. Жылына 300 миң машине чыгарган бул ишкана үчүн “Фолксваген” 1, 8 миллиард доллардык капиталдык салым киргизген.

Чыгыш Европа өлкөлөрү Батыштык өндүрүшчүлөрдү арзан жумушчу күчүнө катар инвестиция үчүн өтө ыңгайлуу шарты менен, ийкемдүү кесиптик кошуундары менен өзүнө тартат.

“Бизнез уик” журналы байкагандай, 1990-жылдардын баш чениндеги биринчи инвестициялык улуу толкун маалында куру жалак калган Словакия эми сырткы капиталды кызыктыруу үчүн корпоративдик салыктарды төмөндөтүп, жолдорду оңдоого даяр экенин көрсөтүүдө.

Албетте, арзан жумушчу күчү да тышкы инвесторлор үчүн маанилүү. Германияда “Фолксваген” заводундагы аптасына 28 саат иштеген бир жумушчунун бир сааттык эмгеги 50 доллар турса, мындай эмгек Словакияда 40 сааттык жумуш аптасында болгону 6 доллар турат. Мындан улам, германиялык концерн Словакияда жылына 1, 8 миллиард доллар үнөмдөйт.

Непада өндүрүштү кеңейтүү зарыл болсо, Словакияда ал үчүн 1-2 күн керек болот. Германияда жумуш жадыбалын (графигин) өзгөртүү үчүн кесиптик кошуундардын макулдугун алуу зарыл. Алар менен сүйлөшүүгө кеминде жарым жыл кетет.

Француздар менен немистер жылына 1440 саат иштешсе, чехтер, словактар жана поляктар жылына дээрлик 2000 саат иштешет.

Ушундай жагдайлардан улам, франциялык, германиялык жана италиялык автоөндүрүшчүлөр өндүрүштү Чыгыш Европаны көздөй жылдырууда.