Экономика

Бир кезде Орусиянын эң ачык башкарылган мунай компаниясы катары эсептелген ЮКОСтун талкаланышы, анын башкы кожоюндарынын бири Михаил Ходорковскийдин камалып, соттолушу бул өлкөдөгү бизнеске карата эл аралык ишенимге олуттуу сокку урганы белгилүү. Көпчүлүк Ходорковскийдин сот жараянын саясий жүйөөсү бар иш катары кабыл алган эле. Бул окуя ошондо Орусияда жеке менчикке карата укуктун корголуш деңгээлин көргөзгөндөй болгон.

Бирок эми жагдай акырындап өзгөрө баштагандай. Маселен өткөн айда чет элдик инвестициянын көлөмү рекорддук чекке чыкты. Айрымдар муну Орусия ЮКОСтун ишин артка таштаганын белгиси деп эсептешүүдө. "Brunswick UBS" деп аталган компаниянын Москвадагы кеңсесинин экономисти Ал Бричтин пикиринде, Орусиянын экономикасы азыр жакшы ыргакта:

- Бюджеттеги ашыкча акча быйыл Улуттук дүң өндүрүштүн 5%ынан ашат. Дүйнөнүн бардык өлкөлөрүндө бюджеттик дефицит, бирок Орусия оголе көп ашыкча акчаны башкарууда. Ага катар айлык акы, киреше көтөрүлдү, ички керектөө быйыл 8%га өсүүдө. Бул укмуштуу макроэкономикалык кырдаал. Эгер алар ЮКОСтун ишине барбаганда, экономика мындан да жогоруламак.

Орусияда экономикага болгон ишеним калыбына келе баштаганын бир жүйөөсү президент Владмир Путиндин ишкер чөйрөнү мамлекет эми жеке мүлктөргө тийишпей турганына ынандыруу аракети болушу мүмкүн. Быйыл март айында Путин менчиктештирүү боюнча иштерге укуктук доомат артуунун мөөнөтүн он жылдан 3 жылга түшүрүрүүнү убада кылган эле. Бул теориялык жагын алганда, 90-жылдардын ортосунда менчиктештирүүнүн тууралыгын эми эч ким талашпайт дегенди туюндурат.

Анткен менен күмөнсүнүү да сакталууда. Чет элдик инвестициялар көбөйгөнү менен өнүгүп келе жаткан башка өлкөлөрдүн көрсөткүчүнө салыштырганда төмөн. Жалпы экономикалык өсүштүн деңгээли мурдагыдан басаңдаганын көргөзүүдө. Маселен, биринчи кварталда Улуттук дүң өндүрүш 5,2%га жогорулаган. Бул акыркы үч жыл ичиндеги эң төмөнкү кварталдык көрсөткүч. Ал эми өнөр жайдын өсүшү май айында 1,4% эле болгон. Орус президенти Путин болсо 2012-жылга карата Улуттук дүң өндүрүштү эки эсеге көбөйтүү милдетин койгону белгилүү. Бул үчүн жылына 7-8%дык өсүш талап кылынат. Инфляция быйыл 10%деп мерчемделген эле, бирок жыл аягында 13%га жетээри күтүлүүдө.

Роланд Нэш - Москвадагы "Реннесанс капитал" компаниясынын аналитиги буларга токтолду:

- Орусияга чет элдик инвестиция мурдагыдан көп келип жатканы жакшы жаңылык. Бирок мунун тескери жагы - ички инвестициянын деңгээли төмөндөөдө. Менимче бул жерде чынында жакшы өнүгүп жаткан экономика менен финансылык жакшы алаканын ортосунда баш айландырган бир коркунуч бар. Орусия экономикасы азыр жылына 5%га жогорулоодо, бирок мындан да тез өсүүсү мүмкүн.

Былтыр өлкөдөн капиталдын кетүүсү мурда болуп көрбөгөн чекке чыкан эле. Быйыл экономикалык өнүгүү министри Герман Грефтин айтымында, сыртка кеткен акчанын көлөмү 5-7 миллиард доллардын тегерегинде болот.

Эксперттер белгилеп жатышкандай, бюджетте ашыкча акчанын топтолушуна өбөлгө болгон негизги фактор – эл аралык базардын мунай баасынын кымбаттыгы. Бул Орусияга экономиканы диверсификациялап, ички өндүрүшкө демөөр берген реформаларды жүргүзүүсү үчүн уникалдуу мүмкүнчүлүк тартуулоодо. Бирок жогорудагы жагымдуу жагдай пайдаланылбай калышы ыктымал. Президент Путин мунайдан түшкөн ашыкча акчанын эсебинен Батыштын карызынан кутулууга артыкчылык берип жаткандай.

Табигый кырсыктын коркунучу бар деп табылган жерлерден 1993-жылдан бери мамлекет 5 миңге чукул үй-бүлөнү көчүргөн. Аларга мамлекет алгач «Эл банкы» аркылуу, андан кийин «Дебра» аркылуу үй салып алууга үстөксүз насыя берип турган. Сом күчүндө кезинде ар бир үй-бүлөгө 24 миңден 32 миңге чейин, инфляция күч алганда 200 миң сомдон каражат берген.

Соңку эки жылда мамлекет кооптуу аймактардан көчүрүлө турган үй-бүлөлөргө каражат табууда кыйналып жатат. Анын себеби 1993-жылдан берки кредиттер кайтарылбагандыгында. Өкмөт үйүндөгү бул жыйында өкмөт бул акчаны кечеби же катуурак тартип менен кайтарууга өтөбү, ушул чечим кабыл алынышы керек болчу.

Биринчи вице-премьер-министр Феликс Кулов отургандарга “кредиттерди кайтарып, ал каражатты муктаж адамдарга берелиби?» деп кайрылды. Чиновниктер унчукпай макулдугун билдиришти. Андан кийин кандай маселелер бар?- деди, эч ким унчуккан жок.

Жыйындын катышуучулары ким сүйлөйт дегенсип бирин-бири карап, ойлорун топтогуча ортодо жымжырттык боло түштү, анда Феликс Кулов:

- Акчаны беребиз, суудаларды болсо кайтарабыз, кеңешменин максаты ушул да ээ, каршылыктар жокпу? Эгер проблема жок болсо, анда кеңешме соңуна чыкты,- деди дагы коштошуп, залдан чыгып кетти.

Чукул кырдаалдар министрлигинен, турак-жай мекемелеринен жана Каржы министрлигинен келген кызматкерлер дендароо боло түшүштү. Алар өз ара бирин-бири айыптап, айта турган маселелери ортого салынбай калганына ичтери ачышып калды өңдөнөт.

Чукул кырдаалдар жана экология министринин орун басары Бакирдин Жолчиев бул үч мүнөттүк жыйынды революциядан кийинки бийликтин жаңыча иштөө ыкмасы катары баалады. Анын айтымына караганда, министрлик республика боюнча 15 миңге чукул үй- бүлө жашаган жеринен акыр көчүрүлүшү керек деген аныктама чыгарган. Табигый кырсык коркунучу жакындаган сайын жылына орточо алганда бир жарым миңдей үй-бүлө көчүрүлүп турат. Соңку жылдары бул бүлөлөргө кредит берүү жагы кыйындап баратат. Бакирдин Жолчиевдин айтымында, ушунча жыл бою болгону 146 миң сом кайтарылган.

Ошентип, өкмөт 5 миңге чукул үй-бүлөнүн кредитин кайтармак болду. Министрдин орун басарынын айтымында, 1800 үй-бүлө боюнча материалдар тиешелүү органдарга берилди. Демек, кылмыш иши козголбосо дагы, тиешелүү органдар мыйзам чегинде талап кыла баштайт деген кеп. Министрдин орун басарынын айтымында, мамлекеттин оор экономикалык абалына байланыштуу бул кредиттер кайтарылбаса, жаңы көчүп аткан адамдарга кыйын болуп калат.

Жашаган жеринен көчүүгө аргасыз болгондор бул каражатты 15 жылга үстөксүз алышкан. Айрым байкоочулардын пикиринде, коомчулукта өкмөт бул ссуданы кечип койот деген үмүт бар болчу. Жолчиев мырза «кредитти өндүрүп жатканда ар бир үй-бүлөнүн жашоо- турмушун байкап, ал-акыбалын да эске алабыз» дейт. Феликс Кулов болсо кетип атып «ссудаларды өндүрүү боюнча өкмөттүн токтомун жакында колуңарга тийгизебиз» деди.