Экономика

Жакында Евробиримдиктин учурдагы төрагасы, Люксембургдун өкмөт башчысы Жан-Клод Юнке эгерде 2007-2013-жылдардын бюджети боюнча тараптар бир пикирге келе албаса, союз саясый кризиске кабылаарын эскертти.

Дүйшөмбү күнү Германиянын канцлери Герхард Шрөдер Британ премьер-министри Тони Блэр менен Берлинде өткөн кездешүүдөн кийин Евробиримдикке “оң жышаан” керек экенине көңул бурду:


- Экинчи жактан, Европанын өнүгүүсүнүн белгиси Брюсселде үстүбүздөгү аптада болчу саммиттен башат алат деген ишенимде болгубуз келет. Анын белгиси бирөө гана - бизге баарынан мурда 2007- 2013-жылдарды финансылоодо мунаса керек.

Жалпы европалык интеграциянын колдоочулары бюджет маселеси чечилсе, Конституция боюнча референдумдун Франция менен Нидерландияда ойрон болгонуна карабай, саясый жараяндар акырындап алга жүрө берет деген ишеничте. Алардын айтышынча, талашка чекит коюлса, марттан бери кунун 10 пайызга жакын жоготкон евроакча үчүн да чоң жардам болмок.

Канцлер Шрөдер шейшемби күнү Германия мунасага барууга даяр экенине ишаара кылды:


- Бюджет тартиби улуттук өкмөттөрдүн эмес жалпы европалык маселе. Биздин пикирибизче, бюджет Европанын ички дүң продукциясынын бир пайызын түзүш керек, бирок биз Европанын кызыкчылыгына келгенде ийкемдүү болгонубуз жөндүү. Бардык башка өнөктөштүрүбүздөн да ушундай эле ийкемдүүлүктү күтөбүз.

Германия Евробюджеттин эң чоң каржылоочусу. Ырасмий Берлин 2007-2013-жылдардын боюджети биримдикке мүчө өлкөлөрдүн дүң кирешесинин бир пайызы болсун деген көз карашта. Биримдиктин аткому - Еврокомиссиянын планында орток бюджет улуттук дүң кирешенин 1, 14 пайызынан кем болбош керек.

Британия өз дыйкан чарбалары үчүн акыркы 20 жылда Евробюджеттен алып келаткан 5 миллиард евро “жөлөк пул” боюнча да күчтүү талаш жүрүүдө. Биримдиктин 24 мүчөсү Британия азыр уюмдун эң бай өлкөсү болгондуктан, ага “жөлөк пул” берилбесин деп жатышат.

Премьер-министр Тони Блэр жакындан бери Лондон талапка макул дегендей кылууда. Бирок 2002-жылкы келишимге ылайык, Франция менен Германия жок дегенде 2013-жылга чейин дыйкан чарбаларын акчалай каржылоосун кыскартсын деп жатат.

Блэр дүйшөмбү күнү Берлинде жасаган билдирүүсүндө мындай деди:


-Албетте, ар бир адам бул иште адилеттик болуусун каалайт жана Европанын финансылоо калыс чечилсин дейт. Себеби, мен азыр же эки жыл мурда айткандай, Европанын алдында 21 кылымдын башындагы чоң маселе турат. Ал “Келечекте Европаны каржылоонун туура жолу кандай жана бул жыйын алдында кандай милдеттер турат?” деген суроо.

Бирок көпчүлүк талдоочулардын айтымында, Блэрдин шаршемби күнү Парижде президент Жак Ширак менен болчу сүйлөшүүсү ийгиликтүү бүтөөрү күмөндүү.

Евробиримдикте жарды региондорго субсидия берүү боюнча да жалпы пикир жок. Анын эски мүчөлөрү - Испания, Португалия, Греция - уюмга жаңы кошулган Чыгыш Европа өлкөлөрүнө ички дүң продукциянын 3, 9 пайызын же андан азыраак өлчөмдө субсидия берүүгө макул эмес.

Кыргызстанды ашып барса үч жылда Швейцарияга айлантып ийүү тилегин 15 жыл кайталап келген А. Акаевдин тушунда алынган 2 миллиардга жакын доллар карыз акчаны кайтаруу кыйладан бери өкмөттүн башоорусуна айланып келатат.

Өнүккөн жети өлкөнүн каржы министрлеринин өткөн апта соңунда Лондондо өткөн жыйынында колдоого алынган кедей өлкөлөрдүн карызын толугу менен кечип ийүү планына 37 мамлекет киргизилген.

Бирок да бул жөрөлгө Дүйнөлүк банк менен Эларалык валюта корунун бүтүмү боюнча ишке ашырылмакчы. Эларалык финансы уюмдары кедей өлкөнүн карызын кечип ийиштен мурун ал жердеги экономикалык реформалардын жүрүшү, башкаруунун натыйжалуулугу, коррупцияга каршы кандай күрөш жүргүзүлүп жатканына талдоо жүргүзөт.


Улуу Британиянын каржы министри Гордон Браундун өнүгүп келаткан өлкөлөргө жардам көрсөтүүчү Эларалык каржылоо фондун түзүү идеясы АКШ тарабынан колдоо тапкан жок. Эгер ал ишке аша турган болсо кедей өлкөлөрдүн бутуна туруп кетишине 100 миллиардга жакын доллар акча жардам катары бөлүнмөк.

Ушул жылдын 11-мартында Париж клубуна кирген өлкөлөр Кыргызстандын тышкы карыздарынын биртобун кечип, кыйласын кайтарып берүүнү кийинкиге жылдырууга макул болушкан. Андан аз илгери - 23-февралда Эларалык валюта фонду Кыргызстандагы жакырчылыкты азайтуу, экономикалык өнүгүүгө көмөктөшүү багытындагы программаны жактырган.

Бирок алдагыдай программалар кыргыз өкмөтүнүн колу-жолун байлап, өз алдынча аракет жасашына мүмкүндүк бербей жатканын вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов мындайча чечмелейт:

- Тышкы карыздар. Программалар ушундай түзүлүп калыптыр, МВФсиз эч нерсени көтөрө албайбыз, эч нерсени азайта албайбыз, өзгөртө да албайбыз. Өкмөт барбы-жокпу, эларалык макулдашууларды түз аткарсак да эч нерсе кыла албайбыз. Ушундай ахывалга келип калганбыз.

Данияр Үсөновдун ырасташынча, Кыргызстандын тышкы мамлекеттик карызын эч ким кечкен жери жок. Өкмөт 1-июлга чейин макроэкономикалык көрсөткүчтөр, салыктардын чогултулушу боюнча программада белгиленген шарттарды аткарышы абзел. Ага кошумча, 30-сентябрга чейин кредит берген өлкөлөр менен кош тараптуу макулдашууларды түзүүгө жетишүүсү керек. Андай өлкөлөрдүн саны 21.

Улуттук статистика комитетинин төрага орунбасары Иманкадыр Рысалиев негизги маселе карыздын кечилишинде эмес, эгер өлкөдө саясий туруктуулук менен экономикалык өнүгүү камсыз кылынбаса, эртең эле ал кайрадан карызга белчесинен батып калары бышык деген ойдо.

- Канча карызды жоебузбу-жойбойбузбу, бизде саясий туруктуулук болбосо, экономикабыз өнүкпөсө, кайта эле карызга малынып отурабыз.

Парламент депутаты Марат Султановдун ырасташынча, ушу тапта Кыргызстандын тыш карызы улуттук дүң продуктусуна карата 60 пайызды түзөт. Анткен менен мамлекет салык жыйноо, жыйымдарды чогултуу жагынан дагыле аксап келатат.

- 60 пайыздын тегерегиндеги деңгээл бай өлкөлөрдө деле бар. Бул анча деле коркунучтуу деңгээл эмес. Бизде бир чатак жер бар. Бизде ички дүң продуктка салыштырмалуу киреше жагын чогултуу жагы абдан төмөн болуп жатат. Мисалы, чет өлкөлөр кирешени 25 – 40 пайызга чейин чогултушат. Биз болсо ашып кетсе 15 пайыз чогултуп атабыз. Калганын четтен келген кредиттер менен жаап келатабыз. Ошону менен ал 20 пайыздын тегерегинде болуп жатат. Башкача айтканда, дүйнөлүк стандарттан эки эсе аз болуп жатат.

Эмдиги айдын башында Шотландияда жыйналчу байманалуу өлкөлөрдүн каржы министрлеринин жыйынында Британия өкмөтү сунуштап жаткан план жактырылып кала турган болсо Кыргызстан кадыресе экономикалык жеңилдикке ээ болмок. Ал үчүн эларалык финансы уюмдарынын айткан-дегенин так аткарышы абзел.