Экономика

Кулаган бийликтин кыргыз экономикасына алып келген чоң зыяны - кирешелүү делген тармактардын текши баарын колго алып, бийликтин бир кишинин колуна топтолгону болду. Өлкөнүн экономикасы реалдуу сектордун өнүгүшүнө, бюджеттин толукталышына иштебей, президенттин үй-бүлөсү менен жакындарынын байышына гана кызмат кылып калганы 3-июнда өткөн Коопсуздук кеңешинде белгиленди.

Бүтүндөй өлкөнүн болгон байлыгынын кыйласын бир колго топтоонун натыйжасы кандай болорун кыргызстандыктар өз жонтериси менен сезишип, андан кутулуунун айла-амалын издешүүдө. Вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов А.Акаев өлкө экономикасын кантип саналуу адамдардын кызыкчылыгына иштетүүнүн өзүнчө бир системасын ойлоп тапкан деген пикирде:

- Ишине караганда, мүмкүн катуу сөз болор, кылмышкер. Кылмышкер системасын курган киши өзү. Акыл, күч-кубатын – бүт баарын ошого жумшаган. Элди тоноп, сыз жерге отургузуп, көзүнөн кан агызып, бул кандай максат менен кылган, мен билбейм.

Өкмөттүк комиссиянын экс-президент менен анын жакын адамдарынын дүйнө-мүлкүнө айланчыктап алышынын артында азыркы бийлик өкүлдөрүнүн кызыкчылыгы башбактап турганын парламенттик жыйында депутат Өмүрбек Бабанов билдирди:

- Юридикалык тиешеси жок, бирок финансылык жагын текшерип жатышат. Бир жылдык эмес, компания 10 жыл иштесе ошол он жылын текшерип атат. Президенттин үй-бүлөсүнө тиешеси жок компаниялар. Бирок ал компанияларда ошол комиссиянын мүчөлөрүнүн кызыкчылыгы бар экен. Ошону текшерип атат.

Данияр Үсөнов өкмөт быйыл бюджеттен тышкары 5 миллиард сом чогултуу мүмкүнчүлүгү бардыгын, эгер аракет оңунан чыгып калса буга чейин чечилбей, создуктурулуп келген бир топ социалдык маселелер чечилерин маалымдады.

Өкмөт айыл чарба өндүрүшчүлөрүнөн кошумча нарк салыгын албай, тек киреше салыгын 10 пайыз деңгээлинде калтырууну каалайт. Кыйладан бери өкмөт менен парламент ортосунда ары-сүр бери-сүр болуп келаткан мүлк салыгын киргизиштен мурун үч маселенин башын ачып алууну көздөөдө.

Биринчиден, ишканалардын көптөн бери мойнунда артылып келаткан карызын биротоло кечүү, 2006-жылдан тарта салык амнистиясын жарыялоо, капиталды ачыкка чыгаруу маселеси чечилген соң мүлк салыгын киргизип, кирешеден алынчу салыкты эки эсе кыскартуу, кошумча нарк салыгын азайтуу, жеке ишканалардын салык төлөөсүн жөнөкөйлөтүлгөн системасына өтүүсүн камсыз кылуу милдеттери турат.

Данияр Үсөновдун маалымдашынча, Кыргызстан бюджетинин 80 пайызга жакынын 200 ири компаниядан алынчу салык түзөт. Алар менен өкмөт келишим түзүп, салык чогултуунун жол-жобосун ачык талкуулап алууну көздөөдө. Буга кошумча, банк реформасын тереңдетүү милдети турат. Эгерде бул иш жүзөгө ашса ушу тапта элдин колунда деп эсептелген 10 миллиард сом өлкөнүн экономикасы үчүн ички инвестиция катары кызмат кылар эле.

Ушу тапта өкмөт электрэнергетика тармагындагы техникалык жоготууларды 10 пайыз кыскартууну, алкоголь өндүрүшүнөн салык чогултууну жакшыртууну, сырттан жеке инвестицияны тартууну колго алууда. Жаңы өкмөт башчысы Москвага иш сапары менен болгон маалында орусиялык «Русский Аллюминий» компаниясынын жетекчилиги менен жолугуп кайткан. Максат - «Камбарата – 1», «Камбарата – 2» ГЭСтерин бүткөрүү, аллюминий заводун куруунун жолун издөө.

Өкмөттүн аракет-кыймылдары эларалык финансы уюмдарына көз каранды. Азырынча, Эларалык валюта кору, Дүйнөлүк банк сындуу ири уюмдар жаңы өкмөттүн экономикалык иш-аракетине баа бере элек.

24-марттагы ыңкылаптан кийинки талап-тоноолор жана 10-июлга белгиленген президенттик шайлоо ишкерлерди аярлатып турганы белгилүү. Бирок жаңы өкмөт инвесторлордун көңүлүн алууга дилгир экендигин көрсөтүүдө. Ыңкылаптан кийинки алгачкы инвестициялык иш чарага өтө атакатуу компаниялардан Россиялык «Русал», “Базовый элемент”, ал эми Израилден айыл чарба продукцияларын кайра иштетүүгө ык койгон “Феноман” компаниясынын өкүлдөрү келди. Алар менен форумдун алгачкы күнү президенттин милдетин аткаруучу Курманбек Бакиев баш болгон өкмөт мүчөлөрү жолугушуп, Кыргызстандагы саясий-экономикалык абал, инвестициялык кырдаал тууралуу маалымат берди. Андан сырткары ар бир министрликте өз багытына жараша ишкерлер менен тегерек үстөлдөр өткөрүлдү. Мына ушул эки күндүк жакындан таанышуунун жыйынтыгы 9-июнда кечке жуук вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөновдун катышуусу менен чыгарылды.
Адегенде Кыргызстандын министрлери жолугушуулар жыйынтыгы тууралуу маалымат берди. Андан кийин бир катар ишкерлер алган таасирлери менен бөлүштү.

100 миллион доллары жүгүртүүдө турган “Балтик интернешнл банктын” кожоюну Валерий Белоконь мындай пикирин билдирди:

- Улуттук банкта жакшы жолугушууларды өткөрдүк. Мыйзамдар, кадрдык потенциал өтө мыкты экен. Мен Бишкектеги эркин экономикалык аймакта да болдум. Ал жерге инвестиция салууга шашылыш керек, мырза ишкерлер. Шарты сонун экен. Мен, өкмөткө чет өлкөлүк ишкерлер кирген Ишкерлер кеңешин түзүүнү сунуштаймын.

Израилден келген ишкер Дамиан Кудрявцев буларды билдирди:

- Биздин компаниянын форумдан чыгарган башкы бүтүмү-системалык иликтөөнү жүргүзүү керектигин аныктоосу болду. Форум өтө чукул уюштурулгандыктан Англия, Германия, Россиядагы инвестициялык компаниялар келүүгө үлгүрбөй, биз үчүн муну-муну билип келгиле деп, бизге тапшырды. Өнөр жайына инвестиция жасаган биздин компания үчүн Кыргызстандын Борбор Азиянын чок ортосунда турганы жана мына ошол потенциалдын ушул кезге чейин пайдаланылбай жатканы түшүнүксүз болуп турат. Биз булардын баарын терең иликтейбиз.

Форум соңунда айкын болгондой, “Русал” компаниясы электр энергиясын өндүрүүгө кызыкса, Salford. Gruzia компаниясынын өкүлү Ираклий Рухадзе телекоммуникация тармагына кызыгуусун билдирип, “Кыргызтелекомду” менчиктештирүүнүн жол-жобосун кененирээк алууга кызыкты. Израилдик “Феноман” компаниясы болсо пахта, айыл чарба продукцияларын кайра иштетүүгө кызыгууда. Дагы бир Израил компаниясы асфаль-бетон чыгаруучу завод, жол куруу бизнесине кызыгуусун билдирүүдө.

Ишкерлерден кийин Данияр Үсөнов сөз сүйлөп, буларга токтолду:

- Жаңы өкмөт чыныгы ачык, базар экономикасы, либералдуу мыйзамдары бар өлкөнү курууну батыл жүргүзөт. Банк системасы ачык, ал эми менчик кол тийгис болот. Салык саясатындагы өзгөрүүлөр эми эле башталууда. Ал эми келерки жылдан баштап, жаңы салык кодекси ишке кирет. Ишканалардын карыздары жоюлуп, алар ишкерлерге таза берилет. Биз ишкерлерди күтөбүз. Күтүп эле калбай аларды тартууга аракетти күчөтөбүз.