Экономика

Кытайдын Шаанси провинциясындагы Юнин шаары өлкөнүн экономикасынын дүркүрөп өсүп жатканынын жакшы мисалдарынын бири. Ири табыгый байлыктарга ээ бул аймак Кытайдын Кувейти болуу максатын көздөйт. Айрыкча анын 8 чарчы километр жерди ээлеген көмүр казып, иштетүүгө адистешкен Жинжи деген индустриалдык борборуна көп көңүл бурулууда.

Ошентип, көмүр дагы жылдар бою Кытайдын энергияга болгон керектөөсүн канагаттандыруунун маанилүү булагы болуп кала бермекчи. Ошону менен бирге эле Кытай мунай жана табыгый газга болгон муктаждыгын канагаттандыруу үчүн Каспий деңизиндеги, Россия, Чыгыш Африка, Ирак, Ирак жана Ливиядагы булактарды пайдаланууга аракеттенип жатат. Кытай өзүндөгү мунай кендерин изилдөөгө да көп көңүл бурууда.

Бул жөнүндө өкмөттүн ээлигиндеги Петрол-Чайна деген табыгый газ иштетүүчү заводдун директору Жиң Женьвень мындай дейт:

-Энергияга болгон суроо-талап барган сайын өсүүдө, бул табыгый газдын булактарын иликтеп жаткан бизди да катуу кысмакка алып жатат. Биз иштеп жаткан кендерди натыйжалуу пайдаланууга көңүл буруу менен бирге газдын жаңы запастарын да изилдеп жатабыз.

Бирок Улуттук Өнүгүү жана Реформа комиссиясынын кызматкери Цяо Жиароң энергиянын улуттук жана чет элдик энергия булактарын көбөйтүү маселенин өзөгүн түзбөсүн, негизги маселе азыр энергияны коромжуга учуратпастан, сарамжалдуу пайдалануу экенин баса белгиледи:

- Эгерде биз азыркы багытта кете берсек, 2020-жылы улуттук дүң өнүдүрүштү төрт эсеге көбөйтүү максатын ишке ашыруу өтө кыйын болуп калат. Энергияга болгон суроо-талапты канагаттандыруу үчүн биз көмүрдүн, табыгый газ менен мунайдын жана өзүнөн өзү көбөйүп, калыбына келип турган атомдук энергия сыяктуу кубаттык корун түзүүбүз керек. Биз энергияны пайдалануунун натыйжалуулугун арттырып, жоготууларды кыскартуубуз абзел.

Цяо бул билдирүүсүн өткөн дүйшөмбү күнү Бээжинде 12-жылдык программанын башталуусуна байланыштуу өткөрүлгөн жыйында жасады. Анын айтымында, өлкө боюнча энергияны үнөмдөп, сарамжалдуу пайдалануу үчүн чара көрүү абзел. Кытайда энергияны пайдалануунун натыйжалуулугу өнүккөн өлкөлөрдүкүнөн 10 пайызга төмөн. Эксперттердин маалыматы боюнча, Кытай энергиянын АКШдан кийинки эле эң чоң керектөөчүсү.

Кулаган бийликтин кыргыз экономикасына алып келген чоң зыяны - кирешелүү делген тармактардын текши баарын колго алып, бийликтин бир кишинин колуна топтолгону болду. Өлкөнүн экономикасы реалдуу сектордун өнүгүшүнө, бюджеттин толукталышына иштебей, президенттин үй-бүлөсү менен жакындарынын байышына гана кызмат кылып калганы 3-июнда өткөн Коопсуздук кеңешинде белгиленди.

Бүтүндөй өлкөнүн болгон байлыгынын кыйласын бир колго топтоонун натыйжасы кандай болорун кыргызстандыктар өз жонтериси менен сезишип, андан кутулуунун айла-амалын издешүүдө. Вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов А.Акаев өлкө экономикасын кантип саналуу адамдардын кызыкчылыгына иштетүүнүн өзүнчө бир системасын ойлоп тапкан деген пикирде:

- Ишине караганда, мүмкүн катуу сөз болор, кылмышкер. Кылмышкер системасын курган киши өзү. Акыл, күч-кубатын – бүт баарын ошого жумшаган. Элди тоноп, сыз жерге отургузуп, көзүнөн кан агызып, бул кандай максат менен кылган, мен билбейм.

Өкмөттүк комиссиянын экс-президент менен анын жакын адамдарынын дүйнө-мүлкүнө айланчыктап алышынын артында азыркы бийлик өкүлдөрүнүн кызыкчылыгы башбактап турганын парламенттик жыйында депутат Өмүрбек Бабанов билдирди:

- Юридикалык тиешеси жок, бирок финансылык жагын текшерип жатышат. Бир жылдык эмес, компания 10 жыл иштесе ошол он жылын текшерип атат. Президенттин үй-бүлөсүнө тиешеси жок компаниялар. Бирок ал компанияларда ошол комиссиянын мүчөлөрүнүн кызыкчылыгы бар экен. Ошону текшерип атат.

Данияр Үсөнов өкмөт быйыл бюджеттен тышкары 5 миллиард сом чогултуу мүмкүнчүлүгү бардыгын, эгер аракет оңунан чыгып калса буга чейин чечилбей, создуктурулуп келген бир топ социалдык маселелер чечилерин маалымдады.

Өкмөт айыл чарба өндүрүшчүлөрүнөн кошумча нарк салыгын албай, тек киреше салыгын 10 пайыз деңгээлинде калтырууну каалайт. Кыйладан бери өкмөт менен парламент ортосунда ары-сүр бери-сүр болуп келаткан мүлк салыгын киргизиштен мурун үч маселенин башын ачып алууну көздөөдө.

Биринчиден, ишканалардын көптөн бери мойнунда артылып келаткан карызын биротоло кечүү, 2006-жылдан тарта салык амнистиясын жарыялоо, капиталды ачыкка чыгаруу маселеси чечилген соң мүлк салыгын киргизип, кирешеден алынчу салыкты эки эсе кыскартуу, кошумча нарк салыгын азайтуу, жеке ишканалардын салык төлөөсүн жөнөкөйлөтүлгөн системасына өтүүсүн камсыз кылуу милдеттери турат.

Данияр Үсөновдун маалымдашынча, Кыргызстан бюджетинин 80 пайызга жакынын 200 ири компаниядан алынчу салык түзөт. Алар менен өкмөт келишим түзүп, салык чогултуунун жол-жобосун ачык талкуулап алууну көздөөдө. Буга кошумча, банк реформасын тереңдетүү милдети турат. Эгерде бул иш жүзөгө ашса ушу тапта элдин колунда деп эсептелген 10 миллиард сом өлкөнүн экономикасы үчүн ички инвестиция катары кызмат кылар эле.

Ушу тапта өкмөт электрэнергетика тармагындагы техникалык жоготууларды 10 пайыз кыскартууну, алкоголь өндүрүшүнөн салык чогултууну жакшыртууну, сырттан жеке инвестицияны тартууну колго алууда. Жаңы өкмөт башчысы Москвага иш сапары менен болгон маалында орусиялык «Русский Аллюминий» компаниясынын жетекчилиги менен жолугуп кайткан. Максат - «Камбарата – 1», «Камбарата – 2» ГЭСтерин бүткөрүү, аллюминий заводун куруунун жолун издөө.

Өкмөттүн аракет-кыймылдары эларалык финансы уюмдарына көз каранды. Азырынча, Эларалык валюта кору, Дүйнөлүк банк сындуу ири уюмдар жаңы өкмөттүн экономикалык иш-аракетине баа бере элек.