Экономика

Улуттук банктын отчету эле эмес, банктын ишин текшерген депутаттык комиссиянын сессияда өз маалыматын жарыялоосу да Улуттук банктын жетекчилигинин дарегине карата сындын күчөшүнө түрткү болду. Эл өкүлдөрү негизинен, Улан Сарбановду Улуттук банктын валюта корун натыйжалуу пайдаланбаганы, өз кызматкерлерине айлык акыларды жогору коюп, көп жылдык мөөнөткө үстөк пайызсыз насыяларды бергендиги жана коммерциялык банктардагы коррупция, уурдоочулукка жол берип, аманатчылардын укуктарын коргобогондугу үчүн сынга алышууда.

Мындай учурда 1990-жылдардын орто ченинде жогорку даражалуу кызматкерлер четтен 30 миллион доллардай акчаны өтө жогору үстөк пайызы менен алып, анын уурдалып-тонолуп жок болуп кеткендиги да Улуттук банктын башчысынын башына муш болуп тийе баштады. Депутаттар бул насыяны төлөө жүгү кандайча Улуттук банкка өтүп калгандыгы жана ага ким уруксат бергендигине кызыгышты. Банктын төрагасы Сарбанов «Жибек жолу» долбоору боюнча алынган ал карыз Апас Жумагулов жетектеген өкмөттүн чечими менен Улуттук банкка жүктөлгөнүн билдирип, мындай төлөмдөр жүргүзүлгөнүн кабарлады:

- Биз 3 миллион доллардан ашык үстөк пайыз төлөдүк. Андан кийин 2002-жылдын 31-майында 23 миллион 400 миң доллар төлөнүп, карыздын баары жабылган.

Анын айтымында, «Жибек жолу» долбоорунун мамлекетти сызга отургузушуна байланыштуу убагында кылмыш иш козголуп, бирок жамааттык жоопкерсиздикке жол берилген деп, эч ким жазаланган эмес. Натыйжада насыяны алгандар эмес, анын алынышына кепилдик берген өкмөт үстөк пайызы менен төлөөгө мажбур болгон.

Депутат Александр Савицкий 350 миллион сомдон ашыгыраак сумманы түзгөн аманатчылардын акчасын кайтаруу жагы каралып жатабы деген суроону койду. Улан Сарбановдун айтымында, бул маселени чечүү үчүн мамлекеттик баалуу кагаздарды чыгарып, анын жардамы менен 7 жылдын ичинде төлөп берүү жагы каралып жатат.

Депутат Кыдыкбек Исаевди Улуттук банктын жетекчилигинин валюта корунун натыйжасыз пайдаланылып жатканы өзгөчө нааразы кылып, бул ишке жооп берген Улуттук банктын төрагасынын орун басары Эмил Абдуманаповду кызматтан алууну сунуштады. Улан Сарбанов акча корун пайдаланууда кемчиликтер бар экенин белгилөө менен, бирок аны каалагандай пайдаланууга жол берилбесин, ал каражат Эл аралык валюта корунун да көзөмөлүндө турганын билдирди.

Депутаттар коммерциялык банктардын ишмердүүлүгүнө, алардын кудуретсиздикке учуроолоруна да токтолушту. Эл өкүлдөрүн бир эле Эдуард Пак деген атуулдун «Крамдсбанкты» банкротко учуратып, аманатчыларды сызга отургузуп, андан кийин эле «Рентонгрупп» бирикмесин түзүп, анда да жүздөгөн амантчыларды алдап кетүүсүнө эмне үчүн Улуттук банк жол берди деген суроону беришти.

Маселен, Эл өкүлдөр жыйынынын төрагасынын орун басары Сооронбай Шарипов мындай суроо койду:

- Эдурад Пак «Крамдсбанк», «Рентонгрупптун» уюштуруучусу. Ал Европа өнүктүрүү жана реконструкциялоо банкынын 2 миллион 700 миң доллар насыясын 1993-жылдан бери кайтарбай жүргөнүнө карабай, силер «Рентонгруппту» түзүүсүнө жол берип жатпайсыңарбы. Улуттук банктын ушундай көз жумуп койгону үчүн эл 350 миллион сом акчасын алдырып отурат.

Бирок Улан Сарбанов «Рентонгрупптун» түзүлүүсүнө жол бербөөнү өтүнүп, тийиштүү органдарга кайрылганын жана ага кагаз жүзүндөгү далилдер бар экенин билдирди.

Эл өкүлдөр жыйынынын депутаттары Улуттук банктын ишмердүүлүгүн кескин сынга алган менен анын ишмердүүлүгүн канааттандырарлык эмес деп табуу тууралуу комиссия сунуштаган токтом долбоорун кабыл алган жок. Токтомдун жаңы долбоорун түзүү боюнча иш дүйшөмбү күнү улантылат.

Кытайдын экономикалык өсүүсүн күбөлөгөн көрсөткүчтөр адистерди көңүлкош калтырбайт. Таң калтырат. Алсак, өткөн жылы Батыштын бакубат өлкөлөрүнүн орточо жылдык өсүүсү 3 проценттен ашпады. Кытайда ички дүң продукция 9, 1 процентке өстү. Кара майдын импортоо дээрлик үчтөн бирге көбөйдү. Автомобилдерди жасоо, ишканаларды, аэропортторду куруу болотко болгон керектөөнү күчөтүп, Кытай болотту импорттоо боюнча АКШдан ашып кетти.

Экономикадагы оң жылыштар аскерий чыгымдардын өсүүсү менен коштолууда.

6-март күнү Кытай парламентинин жылдык жыйында финансы министри Цзинь Жэнцин:

- Улуттук коргонууга бөлүнгөн чыгымдар быйыл 21, 830 миллион юанга өсөт. Бул өткөн жылга салыштырганда 11, 6 процентке көп...

Цзиньдин сөзүнчө, үстүбүздөгү жылы ырасмий Бээжин коргонууга бардыгы 25 миллиард доллар жумшайт. Азыр Кытайда 2, 5 миллион аскери бар. Бул дүйнөдөгү эң чоң армия.

Кытайда өндүрүштүн кеңейүүсү электр кубатын пайдаланууну 15 процентке өстүрдү. 2003-жылы Кытайда көмүр казып алуу 100 миллион тоннага өссө да, аздык кылууда.

Эксперттер отун энергиясын керектөө акыркы жылдары “асман тээп” өсүүдө, тартыштык жалгыз Кытайга эмес, башка өлкөлөр үчүн да мүнөздүү дешет

Алдыга көз чаптырсак, 2020-жылы отун энергиясын керектөө Кытайда азыркыга караганда эки эседен ашык өсөт.

Отун-кубатка болгон талапты канааттандыруу максатында Кытай бийликтери келээрки 15 жыл аралыгында бери дегенде 100 жаңы станцияны курууну мерчемдөөдө. План боюнча, алардын 20сы атомдук электр станция болсо, калгандары суу жана көмүр менен иштеген станциялар болуш керек.

Кытай компартиясынын бу планы табият коргоочуларды азырттан этияттантып, коогага салууда. Себеби, “Нью-Йорк Таймс” гезити байкагандай, ырасмий Бээжинде жаратылышка зыяны аз, “таза” долбоорлор дээрлик жок.

Кытайлык көпчүлүк атка минерлер ойлогондой, ГЭСтер электрдин салыштырмалуу таза булагы эсептелсе да, чоң дарыялардын ылабындагы экологиялык балансты бузат деп кооптонушат адистер.

Ансыз да, электр жана жылуулук станцияларынын 70 процентинде көмүрдү пайдалануу жаратылышка жана адамдардын ден соолугуна олуттуу зыян келтирүүдө.

Абаны булгаган өндүрүштүк газдардын көбү көмүрдү жакканда бөлүнөт. Эксперттердин болжолдошунча, Кытай 2020-жылы АКШны кууп өтүп, көмүр кычкылын абага эң көп бөлгөн өлкө болуп калат.

Кытай ошентип отун энергиясын керектөөдө Кошмо Штаттары менен атаандаш болуп калганда эң опурталдуу маселе- жаратылышты коргоо болот. “Ошондо дүйнө дагы бир Кошмо Штаттарына чыдай алабы?” деп кооптонот Америкада катталган Жаратылышты коргоого адистешкен адвокаттар тобунун Бээжин кеңсесинин эксперти Цзянг Цзянью.

Сөз соңунда айтка кетчү нерсе, азыр Кытайда отун энергиясы өтө коромжолдуу пайдаланат. “Кэмбриж энерги консалтинг” фирмасынын эсебине караганда, кытайлык ишканалар Кошмо Штаттардын өнөр жай ишканаларына караганда, электр кубатын 70 процентке көп керектейт.