Экономика

Коомдук угуунун башталышында Өнөр жай жана ишкерлик боюнча комитеттин төрагасы Жаныш Рустанбеков өлкөнүн отун-кубат тармагынын абалы боюнча кыскача маалымат берип, анда тармак системалык кризистик абалда деп баалады. Рустанбеков өз сөзүндө «электр тармагын бытыранды кылып менчиктештирүү ушундай абалга алып келди» деген пикирин билдирди.

Коомдук талкуунун жүрүшүндө коомчулуктун өкүлдөрү негизинен жер-жерлерде электр энергиясынын өчүрүлүшү, калктан мыйзамсыз акча жыйналышы жөнүндө маалыматтарды беришти. Маселен, Нарын шаарынын тургуну Айнура Темирова мындай маалыматты ортого салды:

- Менин атам-энем Атбашы районунда Атбашы айылында турушат. Алар пайдаланган электр кубаты үчүн акыны дайыма өз убагында төлөп турушат. Ошого карабастан Атбашыда электр дайыма өчүрүлөт. Ар бир үйбүлөдөн төлөгөн-төлөбөгөнүнө карабай 200 сомдон жыйнап жатышат. Аны төлөбөсөң өчүрүп коет. Айылдарда алты-сегиз сааттан электр өчүрүлөт.

Бул пикирге президенттин электр тармагы боюнча атайын өкүлү Жантөрө Сатыбалдиев мындай жооп берди:

- 200 сомдон жыйноо фактысы болсо – ал текшерилиш керек. Мен айтып койоюн, бардыгы төлөп жатат деп сиздер айтып жатасыздар, биздеги маалыматтар тескерисинче. Маселен, 1-февралга карата Нарын облусу боюнча карыздардын суммасы 223 миллион сом болду. Бүгүнкү барган электр энергиясынын 20% үчүн гана акча төлөнүп жатат. Бул жагын да ойлонуп коюшубуз керек.

Президенттин өкүлү өлкөнүн энергетика тармагын сактап калуу үчүн баары пайдаланган электр кубаты үчүн өз убагында төлөшү керек деп билдирди.

Коомчулуктун бир катар өкүлдөрүн электр кубатын керектөөчүлөр менен энергетиктердин ортосунда түзүлө турган келишим кызыктырды. Энергетика боюнча агенттиктин төрагасынын орун басары Акылбек Түмөнбаев андай келишимдин долбоору керектөөчүлөрдүн талабы менен толукталып, иштелип жатканын билдирди.

Ал эми «Электр станциялар» акционердик коомунун башкы директору Зарылбек Дордоев энергетика тармагын башкаруу системасында мүчүлүштүктөр арбын деген оюн ортого салды:

- Энергетика тармагын башкаруу боюнча азыркы структура тап-такыр канааттандырарлык эмес. Мен «Электр станциялар» ишканасынын жетекчиси катары айтсам, биз бир нече органга баш ийебиз. Маселен, энергетика боюнча мамлекеттик агенттикке, экономика министрлигине, энергетика тармагын тейлеген вице-премьер-министрге, мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетине, президенттин энергетика боюнча атайын өкүлүнө. Кээде ушулардын баарынын суроо-талаптарына жооп жазып эле убара болуп отурабыз. Ошондуктан айтаарым, энергетика тармагын башкаруу системасын өзгөртүп, аны бир органга баш ийүүсүн камсыз кылуу керек.

Дордоевдин айтымында, эгерде энергетика компаниялары аласаларды топтой албаса Дүйнөлүк банк электр кубатына бааларды көтөрүү талабын койо баштайт. Ал эми Жантөрө Сатыбалдиев учурда акча топтоо жагы өткөн жылга салыштырмалуу дурус жагына оогонун белгиледи. Маселен, өткөн февраль айында 81 миллион сом нак акча жыйналса, быйылкы жылы февралда 141 миллион сом топтолду. Натыйжада дебитордук карыздын көлөмү 2.5 миллиард сомдон 1 миллиард 800 миллион сомго төмөндөгөн. Бирок кредитордук карыздын көлөмү 3 миллиард сомдун тегеринде калууда.

Мына ушундай талкуулардын жыйынтыгында резолюция кабыл алынды. Анда өлкөнүн энергетика тармагын көз карандысыз экспертизадан өткөрүү үчүн Орусиядан адистерди чакыруу, энергетика тармагына байланыштуу, анын ичинде «Токтогул каскадындагы электр станцияларынын жана жогорку чыңалуудагы электр линияларынын өзгөчө статусу тууралуу» мыйзамга тез арада өзгөртүү жана кошумчаларды киргизүү парламентке сунушталды. Эми дагы он күндөн кийин бул маселе боюнча парламенттик талкуу өткөрүлмөкчү.

Консультативдик кеңеш жыйыны жабык эшик артында өтүп, анда каралган маселелер тууралуу кыскача маалымдама таркатылат. Чет өлкөлүк инвестициялар боюнча консультативдик кеңеш президент А.Акаевдин жарлыгы менен 2001-жылдын 22-августунда түзүлгөн. Четтен инвестиция тартуу, ага мыйзамдык-укуктук негиз түзүү милдетин аркалаган кеңешти президент өзү башкарат. Ага премьер-министр баш болуп, президенттин чет өлкөлүк инвестиция тартуу боюнча атайын өкүлү, АКШнын Кыргызстандагы элчиси, “Кумтөр оперейтинг компани” менен “Реемтсма-Кыргызстан” компанияларынын жетекчилери мүчө болуп киришкен.

Консультативдик кеңеш түзүлөөрдөн мурда - 2000-жылдын соңунда эларалык ишкерлик кеңеш түзүлгөн. Эки кеңештин максат-мүдөөсү түпкүлүгүндө бирдей эле - ишкерликке жол ачуу, тыштан инвестицияны арбын тартып, экономиканы алдыга сүрөө аракети. Бул максатта жаңы кеңеш түзүлгөндөн бери инвестициялык матрица иштелип анын аткарылышы тыкыр көзөмөлгө алынып келатат. Ушу тапта андай матрицалардын төртүнчүсү иштөөдө. Өткөн жылдын башында 4-инвестициялык матрицага кол коюлуп ишке киргизилген.

Өкмөт башчы Николай Танаев сырттан инвестиция тартуу ириде аткаруу бийлигинин ишинин натыйжасын аныктайт деген пикирде:

- Жаңы мыйзамды сунуш кылаарда же мыйзамга өзгөртүү киргизээрде силер чет элдик инвесторлор, донор уюмдар менен кеңешип, аларга иштин чоо-жайын түшүндүрүшүңөр керек. Алар биз кабыл алып аткан мыйзамдар алдын-ала белгилүү болсун деген талапты коюшат. Биз бул ишти жакшы аткара албай жатабыз.

Тыштан инвестиция тартуу боюнча консультативдик кеңеш иштегенден бери бир катар мыйзамдарга өзгөртүүлөр киргизилди. Четтен инвесторлорду тартуу боюнча кыйла иштер жасалды. Аны вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаев момундайча түшүндүрөт:

- Биринчи маселе премьер-министрдин отчету. Экинчи маселе боюнча менин маалыматым угулат. Анда келечектүү долбоорлор, маркетинг уюштуруу боюнча кеп болот. Эки жарым жыл ичинде 76 мыйзам кабыл алдык. Анын 45и ушу тапта иштеп атат.

Өткөн жылкы 3-Ысыккөл инвестициялык саммитинде экономикалык турмуштун баки-жогун жөндөө аракетинен качуу, ишкерликке экономикалык эркиндик берүү, дегеле жөндөп-тескөө иштерин ачык өткөрүү зарылдыгы көп айтылды. Экономикалык эркиндик мыйзамдык негизде гана чектелээри, даярдалып аткан мыйзамдык, жөнгө салуу документтери чет элдик ири инвесторлор, эларалык уюмдар менен макулдашылгандан кийин ишке киргизилиши туура болору белгиленди. Аны өкмөт жыйынында премьер-министр Николай Танаевдин ырастаган жайы бар:

- Мен сиздер жакшы түшүнсүн деп дагы бир жолу айтып койоюн. Биз аз-аздан жылып отуруп ушу деңгээлге жеттик. Тигил же бул тармакты инвестициялоо боюнча сунуштар түшүүдө. Биз ар бир компания менен ишти ийне-жибине дейре иликтеп чыгуу аракетин көрүүдөбүз. Тоо-кен өндүрүшү, энергетика боюнча көптөгөн сунуштар түшүүдө. Айыл чарба продуктысын иштетүү боюнча сунуштар бар. Бул министрликтер менен ведомстуктардын жагымдуу инвестициялык маанай түзүү аракетинин жемиши.

Кыргыз өкмөтү өзгөчө үмүт арткан тышкы инвестициянын кайрымжысын экономикалык турмуш көрсөтөт. Тышкы карызы ички дүң продуктунун бир жылдык көлөмүнөн ашып кеткен өлкө үчүн экономиканы алдыга сүрөөнүн бир үмүтү ушунда.