Экономика

Өкмөтбек Алмакүчүковдун маалыматы боюнча, азырынча бул - ал жетектеген комитеттин эле пикири болуп, өкмөттүн тиешелүү токтому чыга элек. Бирок декабрдын аягында же январдын башында өтө турган өкмөттүн алдындагы туризм боюнча координациялык кеңештин отурумунда бул маселе каралмакчы.

- Бул нормалдуу эле практика, - дейт Өкмөтбек Алмакүчүков - Орусия федерациясы, Казакстан деле ошондой саясат жүргүзүп жатышат. АКШ, Евробиримдик баштаган өлкөлөрдө деле миграциялык баракчалар бар. Анын жардамы менен тигил же бул өлкөгө келген туристтердин саны такталат. Биз башка жол көрбөй турабыз. Мен өкмөт мүчөсү катары миграциялык баракчалардын киргизилишин талап кылам.

Мындай чечимге келүүгө Улуттук статистикалык комитеттин өлкөгө келген туристтердин санын жана туризм тармагында өндүрүлгөн продукцияны так аныктай албаганы түрткү болгон. Улуттук статистикалык комитет быйыл өлкөгө 825 миң турист келди деп эсептейт. Ал эми Казакстандын чегара кызматынын маалыматы боюнча быйыл Кыргызстанды көздөй 3 миллионго жакын адам өткөн. Анын 1,5 миллиону чет өлкөлүк адамдар болгон. Өкмөтбек Алмакүчүков «Казакстандын чегара кызматынын маалыматы чындыкка жакын» дейт. Анткени Казакстанда миграциялык баракча иштейт, андыктан, алар туристтердин санын тагыраак аныктай алышат.

Биздин Улуттук статистикалык комитет каттодон өтүп, үзгүлтүксүз статистикалык отчет берген пансионат, эс алуу үйү өңдүү стационардык мекелерге келген гана туристтердин санын так аныктай алат. Ал эми өз алдынча келип, жеке адамдардын үйлөрүнө эс алгандардын санын так билалбайт. Алардын саны кошумча изилдөөлөрдүн жардамы менен, болжолдуу гана аныкталат.

Инвесторлордун жолундагы тоскоолдуктарды алып салуу тууралуу көп айтылып келет. Инвесторлор миграциялык баракчалардын киргилишин кандай кабыл алат болду экен? Биз бул тууралуу сурап президенттин чет өлкөлүк инвестицияларды тартуу боюнча атайын өкүлүнүн катчылыгына кайрылганыбызда, анын кызматкерлери аталган комитеттин сунушу менен тааныштыгы бар экендигин билдиришти:

- Миграциялык баракчалар адамдын келген-кеткенине эч кандай тоскоолдук кылбай, жалаң гана каттоо функциясын аткарышы зарыл.Ошондой болсо, мен ал инвесторлорго тоскоол болбойт деп ишенем, –деди катчылыктын талдоочусу Алмазбек Жакыпов.

Миграциялык баракчаларга туристтик операторлордун ассоцациясы да негизинен каршы эмес. Ал жердегилер «кайсы өлкөдөн канча адам кайсы мезгилде келгени жөнүндө маалымат биздин ишке да керек» дешти.

- Мындай маалымат мамлекет үчүн керек, - дейт аталган ассоцациянын төрагасы Мирали Мухамедзиев. - Аны аткарса болот. Ал кызык жана маанилүү маалымат берет. Бир эле нерсе - аша чаап кетүүдөн гана сактаныш керек. Эл миграциялык баракчаларды ала албай, аларды милиция кармап кыйналбаса эле болду.

Мирали Мухамедзиев миграциялык баракчалар көп эле өлкөлөрдө бар экенин, айрым өлкөлөрдө, мисалы, Евробиримдикке кирген өлкөлөрдө маалымат жыйноочу функцияны гана аткарып, туристтерге эч кандай тоскоолдук кылбаганын, кээ бир өлкөлөрдө болсо миграциялык баракчалар укук коргоо органдарынын кызматкерлери тарабынан өз кызыкчылыгына пайдаланылып, ар кандай нааразычылыктарды жаратып жатканын белгилейт. «Кеп анын кандай түрдө киргизилишинде»,- деп кошумчалады Мирали Мухамедзиев.

Энергетика боюнча мамлекеттик агенттиктин деректири Уларбек Матеев азыр карызды кыскартуу үчүн акы төлөбөгөн кардарлардын электр энергиясы өчүрүлүп, электр эсептегичтерин көзөмөлдөөчүлөрдү тартипке салуу иштери жүрүп жатканын белгиледи. «Бирок, карыздын көлөмү дагы эле азайбай жатат», - дейт Уларбек Матеев:

- Дебитордук карыз азыр 400 млн. сомго кыскарды. Бирок, ага карабастан, анын көлөмү жогору бойдон калууда. Ал бүгүнкү күндө 2 млдр. 129 млн. сомго барабар.

Уларбек Матеевдин маалыматы боюнча учурда «Түндүкэлектронун» аласасы 733 млн. сом, «Ошэлектронуку» 717 млн сом, «Чыгышэлектронуку» 554 млн сом, ал эми «Жалалабадэлектронун» аласасы 124 млн. сом.

Азыр айрым кардарлар электр энергиясы үчүн акчаны өз убагында төлөп жатканына карабай, айыл толугу менен өчүрүлгөн учурлар көп. Мунун себептерин Уларбек Матеев мындайча түшүндүрдү:

- Ар бир үйдү өз-өзүнчө өчүрүүгө мүмкүнчүлүк бар. Бирок, ага көп каражат жана техникалык жабдуулар талап кылынат. Ал үчүн ар бир үйгө машине, техника алып барыш керек болот. Ошондуктан, азыр айрым айылдар текши өчүрүлүүдө. Менимче, дагы бир аз убакыт өткөндөн кийин мындай көрүнүш токтойт.

Ал эми Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Тайырбек Сарпашев электрди жалпы өчүрүүгө мыйзам жол бербейт дейт:

- «Электр энергиясы жөнүндө» мыйзамда массалык түрдө өчүрүүгө тыюу салынган. Ошондуктан, эгерде кардардын электр энергиясы ал дайыма өз маалында төлөгөндүгүнө карабастан өчүрүлүп жатса, анда алардын сотко кайрылууга укугу бар.

«Электрстанциялары» акционердик коомунун башчысы Сагынбек Дордоев белгилегендей, электр тармагындагы карыздар өндүрүлсө, калкты газ менен камсыз кылуу маселеси да чечилмекчи. Жыйналган акча коңшу Өзбекстанга газ үчүн болгон карызды төлөөгө жумшалмак:

- Базар мамилесинин эрежеси пайдаланган кызмат үчүн убагында акы төлөөнү талап кылат. Ошондуктан, калк жылуу суу үчүн, электр энергиясы үчүн акыларын өз убагында төлөшү керек. Менимче, Өзбекстандын нак акча төлөгүлө деген талабы да туура. Эгерде энергетика тармагындагы карыздар кайтарылса, анын бир бөлүгүн биз Өзбекстанга газ үчүн төлөп, газ маселеси да чечилмек.

Сагынбек Дордоевдин айтымында, өндүрүлгөн акчалар электр зымдарын, трансформаторлорду алмаштырууга жана жаңы подстанцияларды курууга жумшалмакчы.

Депутат Тайырбек Сарпашевдин болжолунда, жаңы жылдан тартып газдын берилиши үзгүлтүккө учурашы ыктымал. Бул өз кезегинде жаңы маселелерди туудурушу мүмкүн. Анткени, эгерде калк электр энергиясын мурдагыга караганда көп пайдалана баштаса, электр зымдары аны көтөрө албайт. Андан кийин ири өлчөмдөгү акчаны талап кылган иш-чараларды жүргүзүү керек болот.

Айрым адистер абалды турукташтыруу үчүн өлкөнүн энергетика тармагын менчиктештирүү зарыл дешет. Бирок, буга каршы болгондор да бар. 2000-жылы кабыл алынган ««Кыргызэнерго» акционердик коомун мамлекеттин менчигинен ажыратуу жана менчиктеширүү» программасында бөлүштүрүүчү компаниялардын менчиктештирилиши каралган. Бирок, бул үчүн Жогорку Кеңештин кош палатасынын макулдугу керек.