Экономика

Кыргызстан эгемен мамлекет болгондон тартып авиация тармагынын абалы начарлай баштады. Совет бийлигинен кийин «Кыргызстан аба жолдору» авиакомпаниясынын менчигине өткөн учактар эскирди. Кошумча тетиктер жана күйүүчү-майлоочу май чет өлкөдөн ташылып келгендиктен, алардын баасы көтөрүлүп, буга жараша белет баасы да кымбаттады. Натыйжада калктын басымдуу бөлүгүнүн учак менен жол жүрүүгө алы келбей, алыскы Баткен, Нарын, Ысыккөлгө аба аркылуу жүргүнчүлөр ташылбай калганына көп болду. Баткен аймагынан Жогорку Кеңешке шайланган депутат Ташболот Балтабаевдин айтымында, республиканын эң алыскы облустарынын бири болгон Баткенге учактардын каттабай калганына 2 жыл толду. Балтабаев «жакын арада Бишкек-Баткен авиакаттамынын кайра калыбына келишине көзүм жетпейт» дейт:

- Мына эки жылдан бери Баткенге учак каттабай калды. Мен бул маселени тынымсыз көтөрүп келатам. Транспорт жана байланыш министрлиги «биз губернатордун суранычы менен Баткен аба майданын облустук бийликке өткөрүп бердик» дейт. Мен буга таңгалдым, анткени, жазарга кагаз таппай отурган облустук бийлик кантип учак учурат – буга акылым жетпейт!

Бийлик өкүлдөрү «кыргыз авиациясында көйгөйлөр болгону менен, соңку жылдарда жакшы жылыштар бар» деген пикирлерин айтышууда. Кыргыз Республикасынын Транспорт жана коммуникация министрлигинин алдындагы Авиация департаментинин башчысы Тимур Муратовдун пикиринде, токтоп калган ички авиакаттамдар кайра калыбына келе баштаганын билдирди.

- Жабылып калган көп ички каттамдар ачылган жана ачылып жатат. Мисалы, Ысыккөлдөгү «Тамчы» аба майданы быйыл ачылды. Ал эми Нарын шаарындагы аба майданы, буюрса, эки-үч күндүн аралыгында ачылып калат.

«Тамчыдагы» аба майданы быйыл 9-августта ачылган жана келерки жылдын апрель айына карата ал «Боинг» үлгүсүндөгү учактарды кабыл алууга даярдалууда.

7-октябрда Кыргызстандагы атуулдук авиациянын 70 жылдык салтанатында премьер-министр Николай Танаев авиация тармагынын бир катар көйгөйлөрү бар экендигин белгилеп, учактарды жаңылоо иши башкы маселе экендигин айтты:

- Бир катар маселелерди чечүү милдети турат. Алардын бири – эскирген учактарды жаңыларына алмаштыруу жана жүргүнчүлөргө кызмат көрсөтүү ишин жакшыртуу.

«Кыргызстан аба жолдору» акционердик коомунун вице-президенти Шакир Жангазиевдин айтымында, Совет өкмөтү кулагандан кийин Кыргызстандын менчигине 100дөн ашуун учактар өткөн. Бирок ушу тапта алардын 10дон ашыгы гана абага көтөрүлөт дейт Шакир Жангазиев:

- «Кыргызстан аба жолдорунда» жалпы учактардын саны 100дөн ашчу. Азыркы талапка жооп берген ондон ашуун учак азыр кызматка жарап жатат. Эгер кошумча дагы учак керек болсо, токтоп тургандарын оңдоп, учурса болот. Бирок ага каражат керек.

Айтмакчы, 2001-жылы «Кыргызстан аба жолдору» акционердик коому менчиктештирилип, натыйжада ««Манас» аба майданы», «Кыргызавианавигация» жана «Кыргызстан аба жолдору» деген үч компания пайда болгон. Шакир Жангазиевдин айтымында, «Кыргызстан аба жолдору» өткөн жылды 20 млн. сом таза киреше менен жыйынтыктаган. Бирок быйыл андай киреше жок. Шакир Жангазиев:

- Биринчи жарым жылдыкта Ирактагы согуштун таасиринен жана Кытайдан чыккан өпкө кагыны оорусунун кесепетинен улам чыгымдарыбыз жабылбай калды, киреше алган жокпуз.

«Кыргызстан аба жолдору» учактардын эскилигинен жана күйүүчү майдын кымбаттыгынан жапа чегип жатса, өз алдынча бөлүнүп алган «Манас» аба майданынын мойнунда миллиондогон долларлык карыздар бар. Анткени Кыргызстан Жапониянын Эл аралык кызматташтык банкынан «Манас» аба майданын оңдоп чыгууга 30 жылдык мөөнөт менен 55 млн. доллар алган. Карызды «Манас» аба майданы өз күчү менен төлөй алабы же республикалык бюджетти жардамга чакырабы – бул азырынча белгисиз.

Эл өкүлдөр жыйыны 7-октябрда тышкы карыз боюнча талкууну баштады. Депутаттар Кыргызстандын чет мамлекеттерге жана финансылык уюмдарга болгон карыздары жөнүндө финансы министринин орун басары Эмирлан Төрөмырзаевдин маалыматын угушту. Анын маалыматына караганда, келерки жылдын бюджетинде 3 млрд. сом тышкы карызды төлөөгө сарпталмакчы. Ал эми финансы министри Болот Абилдаевдин айтымында, чет мамлекеттерге чоң-чоң карыздарды кайтарып берчү оор жылдар жакындап келатат. Бирок финансы министри «Кыргызстандын жүгүн Париж клубу жеңилдетет» деген үмүттө.
Болот Абилдаев:

- Эмдиги жыл - биз үчүн абдан маанилүү жыл. Париж клубуна барабыз. Келерки жылдары чет мамлекеттерге төлөнчү оор карыздар бар. Булар - мөөнөтү кыска жана үстөгү чоң карыздар. Эл аралык Валюта Фонду (ЭВФ) менен түзүлгөн программанын бир жылы калды. Биз андагы талаптарды аткарганга аябай эле аракет кылып атабыз. Париж клубу карыз боюнча жүгүбүздү жеңилдетип берет деп ишенем.

Кыргыз өкмөтү эки жылдан бери ЭВФ менен кол коюлган меморандумда айтылган шарттарды аткарып келет. Премьер-министр Николай Танаев Эл өкүлдөр жыйынынын бюджет боюнча комитетине келгенде “эптеп эми бир жыл чымырканып иштешибиз керек” деген. “ЭВФтин талаптарын эми бир жыл карманып койсок “өх” деп кененирээк дем алганга мүмкүнчүлүк алабыз”, - деди өкмөт башчысы. Эгер ЭВФ Кыргызстандын экономикалык көрсөткүчтөрүнө муюса, мамлекеттик бюджет жана социалдык камсыздандыруу боюнча анын дооматтарына жараша аракет көрүлүп атканына ынанса, Париж клубуна маселе коюлат. Париж клубу Кыргызстандын 457 млн. долларлык карызын реструктуризация кылып бериши керек. Бирок, депутат Марат Султанов айткандай, бул «карызды кечүү» деген сөз эмес:

- Орусия, Түркия, Өзбекстан, Германия жана Франция өңдүү мамлекеттердин алдындагы карыздар реструктуризацияланышы керек. Бирок бул «карыз жоюлат» деген сөз эмес. Карызды кечүү тууралуу сөз кылганга али эрте.

Айрым байкоочулардын баамында, ЭВФ Кыргызстанга көп жагынан нааразы. Кыргызстандын жетекчилиги эки жыл тартиптүү болгону үчүн эле фонддун пикири өзгөрүп кеткен жок. Эл өкүлдөр жыйынынын депутаты Жаныш Рүстенбеков эмдиги жылы Париж клубунда Кыргызстандын тышкы карызы боюнча маселе оңунан чечилээрине ишенбейт:

- Эл аралык Валюта Фонду биздин бийликти коррупциялык иштер үчүн күнөөлөп келатат. Алардын айтымында, жанагынча каражатты сырттан карызга алганыбыз менен, талап-тоноп жоготконбуз. ЭВФтин чоңу Тапио Саавалайнен менен жолугуп сүйлөшкөм. Ал мага “өзүңөр күнөөлүүсүңөр” деп ачык эле айтты. «Карызга келген акча уурдалган, бирок аны “жеп” койгон кишилер жазаланган эмес», - деп айтты. Мындай айып тагып аткандан кийин, Кыргызстандын карызын азайтып берээрине көзүм жетпейт.

Ал эми карыз боюнча акыбалды коңшу Казакстан менен салыштырганда асман менен жердей айырма көзгө урунат. Быйыл Казакстандын жетекчилиги өлкө тышкы карыздардан толук кутулганын жар салды. Айрым депутаттардын пикиринде, буга Кыргызстан суктанып гана тим болот. Аларга теңелгенге азырынча Кыргызстандын дарманы жок. Эл өкүлдөр жыйынынын депутаты Бакирдин Жолчуев ушундай оюн айтты. Ал Шанхай Кызматташтык Уюмунун жакында эле Кытайда болгон отурумун эскерди. Анда Казакстандын премьер-министри Казакстан тышкы карыз дегенди быйылтан баштап унутканын ырасмий билдирген. «Кыргызстанда болсо тышкы карыздардан кутулууга шарт жок», - деп үшкүрдү депутат.

Эл өкүлдөр жыйынында карыздарды кайтаруу боюнча талкуу 8-октябрда да уланат. Бирок, албетте, ал деле акыбалды оңдоп ийбейт. Болгону депутаттарда ошончо каражат кумга сиңгендей болуп каякка кеткени тууралуу өкмөттүн оозунан аз да болсо сөз чыгабы деген үмүт бар. Жаныш Рүстенбеков белгилегендей, Кыргызстан баары бир карыз алмайын жашай албайт, бирок Кыргызстандын шору - карызга келген каражат өз максатында жумшалбаганында.