Экономика

4-октябрда «Дордой» базарындагы ишкерлерден алынган маалыматка караганда, соодагерлер дүйшөмбүдөн тартып дагы бир ирет иш таштоого чыгышы мүмкүн. «Дордой» базарында иштегендер өкмөттүн ар бир контейнерге кассалык аппарат коюу боюнча чечимине каршы экенин айтышууда. Өзүн Жүрсүн деп тааныштырган маектешибиздин айтымында:

- Базарга касса аппаратынын кереги жок, андан көрө, патенттин баасын көтөрүп коюшса эле маселе чечилмек.

Анын сөзүн эки-жигит минтип улады:

- Өзүбүз бир аз пайда менен отурсак, касса аппараты кирсе баа көтөрүлөт. Жумушсуздар көбөйөт. Андан көрө ишти жыйнаштырып, чет өлкөгө кетип калган оң. Биз аренда акысын төлөйбүзбү же улам көбөйүп аткан салыкты төлөйбүзбү?!

«Кассалык аппарат кирет экен» дегенде эле ишкерлер өкмөттүн мындай чечимине нааразылыктарын билдиришкен. 29-сентябрдан тартып Бишкектин «Дордой», «Берекет», «Ортосай» базарларында иш таштоо болуп, жумуш 3 күнгө токтогон. Эми алар дүйшөмбүдөн – 6-октябрдан тартып дагы бир ирет иш таштоого чыгышы күтүлүүдө. «Контейнерде соода жасоо шахтада иштегендей эле кеп» дешет базарда иштегендер. «Себеби, кышында бутуңдан сыз, жайында төбөңдөн күн өтүп, нөшөрлөгөн жаанга, шамалга карабай, ден-соолукка кайыл болуп турасың» дешет алар. Анын үстүнө базарда соода кылгандар өкмөттүн жардамысыз өздөрүнө-өздөрү иш ордун таап алышкан.

Бирок, бийлик өкүлдөрү «Дордой» баштаган ири соода-комплекстеринде миллиондогон каражаттардан эч бир салык алынбай жатат, кассалык аппараттын кириши менен көмүскө экономикага чоң сокку урулат эле» деген ойлорун айтышууда. Алардын бири Каржы министринин орун басары, Киреше боюнча комитеттин төрагасы Аскарбек Шадиев:

- Мен ойлойм, орто жана чакан бизнестегилер өтө аз салык төгүп жатышат. Анткени, орто жана чакан бизнес ички дүң продуктынын 40-45% берип жатат дегенибиз менен, алар биздин эсепте 10 эсе аз салык төгүп жатышат.

Аскарбек Шадиевдин айтымында, кассалык аппаратты киргизүүнүн дагы бир себеби - кардарлардын укугун коргоо. Себеби, соодагерлер кардардын колуна товар сатканы тууралуу эч кандай документ беришпейт, ошол себептен саткан товарынын сапатына да жоопкер эмес деп түшүндүрөт орун басар министр:.

- Кардарлар товар сатып алып жатканда колдоруна эч кандай чек алышпайт. Үйүнө барып, товары сапатсыз экенин көрүшкөндөн кийин кайра базарга алып барышса, аны сатуучу кайра албайт.

Бишкек шаардык кеңешинин депутаты Юсупхан Юсупханов «эгер кассалык аппарат киргизилсе, анда салыкты патент системасы менен алууну токтотуу керек» деген оюн айтат:

- Кассалык аппарат башында мамлекеттик ишканаларга мамлекеттик көзөмөл салуучу милдетти аткарып келген. Азыркы шартта мамлекет базарда иштеген адамдардын ишмердүүлүгүнө жоопкер эмес. Бул жерде менимче, кассалык аппарат киреше алып келүүчү жана кирешенин көлөмүн аныктоочу жабдуу катары керек эмес. Кассалык аппарат - кардар менен сатуучунун ортосундагы мамилеге укуктук негиз берүүчү курал катары кызмат кылышы зарыл.

Эсиңиздерге сала кетели, базарда иштегендер патент системасы менен мамлекетке салык төгүп келатышат. Патенттин баасы контейнердин кайсы базарда жана базардын кайсы жеринде жайгашканына жараша аныкталат.

Юсупхан Юсупхановдун айтымында, кассалык аппарат киргизиш үчүн ар бир контейнерге бирден салык кызматкерин бекитип бериш керек. Салык кызматкери эртең менен кассалык аппаратка мөөр басып, кечинде иш бүткөндө сатуучу менен бирге аны ачып, түшкөн пайданы эсептеп, андан мамлекетке тиешелүү салыгын алып калуу керек. Айрым маалыматтарга караганда, өкмөт базарлардагы пайданын 4-6% салык катары алууга ниеттенүүдө.

Ишкерлер болсо «биз товарыбыздын дээрлик көпчүлүгүн акчасын албай туруп насыяга сатууга беребиз, ал товар өтүп калса акчасын алып келип беришет, өтпөй калган учурда товардын өзүн алып келишет, анан кассалык аппарат менен кантип иштейбиз» деген нааразылыктарын айтышууда.

Лев Васильевдин айтымында, өлкөнүн энергетика тармагында кризис деп айтпаса да, өтө оор дегидей кырдаал түзүлдү. Ага айкын мисал - электр энергиясын иштеп чыгуучу станцияларда быйыл 73 млн. сомдук гана ремонт иштери жүргүзүлүп, план болгону 20% гана аткарылган. Кырдаалдын оорлугун Бишкек ТЭЦиндеги абалдан да билсе болот. Ушул тапта ТЭЦ өз жумушчуларынын маянасына 33 млн. сом, Соцфондго 12 млн. сом, ремонт иштери үчүн 172 млн. сом бересе. Кырдаалдын курчушуна кардарлардан акчанын толук өлчөмдө түшпөй жатканы себеп болууда. Өлкөнүн электр энергетика тармагындагы ишканалардын аласасы быйылкы жылдын 1-августуна карата 2 млрд. 622 млн. сомго барабар болуп, жыл башына караганда 16% өскөн. «Жылуулукту, электр энергиясын пайдаланышканы менен, акчасын төлөбөй жатышат», - дейт Лев Васильев.

- Быйылкы жылдын 7 айында 2000-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырганда аласанын көлөмү 72% өскөн, - дейт Лев Васильев. - Электр энергиясын бөлүштүрүп-сатуучу компаниялар «Электрстанциялар» акционердик коомуна өз карыздарын барган сайын начар төлөп жатышат. «Электрстанциялар» акционердик коомунун ушул таптагы аласасы - 1 млрд. 622 млн. сом.

Лев Васильевдин айтымында, акчанын тартыштыгынан Бишкек ТЭЦи кышка толук даяр болгон жок:

- Бүгүнкү күндө биздин кампада 255 872 тонна гана көмүр бар. Анын 225 214 тоннасы Карагандыныкы, 4200 тоннасы кыргыз көмүрү.

Кыштан кыйналбай чыгыш үчүн кеминде 500 миң тонна көмүр керек. «Эмне себептен Кыргызстандын көмүрү аз ташылып, аз жагылып жатат?» - деген журналисттердин суроосуна Лев Васильев: «Каракечеден ташылуучу көмүр кымбат болуп жатат», - деген жооп узатты. Анын айтымында, Каракечеде бир тонна көмүр 362 сом турат, бирок ал Бишкек ТЭЦине жеткенде жол киреси менен кошо 1040 сомго чыгып кетип жатат. Себеби, Каракечеден Балыкчыга чейин бир тонна көмүрдү ташып келүүгө автомашинанын кызматына 500 сом чыгымдалат. «Ошондуктан Каракечеден 200 миң тонна көмүр алып келиш үчүн 100 млн. сом нак акча керек, андай каражат бизде жок», - дейт Лев Васильев. Антсе да маалымат жыйынында өкмөт аралык келишимге ылайык ТЭЦ Казакстандын көмүрүн 16-21 доллардан сатып алып жатканы да белгилүү болду.

Өлкөнүн энергетика тармагындагы абалдын оорлошуна быйылкы жылдын жаан-чачындуу болуп, жай айларында коңшулаш Өзбекстан менен Казакстан Токтогул ГЭСинен сууну, демек электр энергиясын аз сатып алганы да терс таасир тийгизген. Кыргызстан өкмөт аралык келишимге ылайык мурда болжолдонгон 2 млрд. к/Втт. саат электр энергиясынын ордуна 1,5 млрд. к/Втт. саат гана электр энергиясын саткан. Ошондон улам Казакстан менен түзүлгөн өкмөт аралык келишимге ылайык 600 миң тоннанын ордуна 168 миң тонна гана көмүр ташылып келди, деп билдирди Лев Васильев:

- Кыштан кыйналбай чыгып кетиш үчүн Бишкек ТЭЦине 500 миң тонна көмүр, 290 млн. куб метр газ керек.

Быйыл Өзбекстан Бишкек ТЭЦине газ берүүнү апрель айында эле токтоткон. Андан бери ТЭЦ «Кыргызгазга» берилген газдын эсебинен иштеп келатат. Анысы аз келгенсип, Өзбекстан менен Кыргызстандын ортосунда газ боюнча келишимге ушул күнгө чейин кол коюлган жок. Айтор, Бишкек быйылкы кыштан үшүбөй чыгат деп эч ким кепил боло албайт.