Жоголгон заттардын күчү жана коркунучу туурасында аскерий эксперт Токтогул Какчекеев “Азаттыкка” айтып берди.
Токтогул Какчекеев: От өтүүчү шнур деп жанагы бикфордоф шнурду айтат. Ал эми капсюл- детонатор дегенди жанагы жардыргыч заттардын арасына коюп, ал детонация берет. Анан ошондо жардыргыч заттар жарылат. Жардыргыч заттар детонаторсуз жарылбайт.
"Азаттык": Капсюл-детонатор жөнөкөй детонатордон эмнеси менен айырмаланат?
Токтогул Какчекеев: Капсюл-детонатор деген от алдыруучу детонатор болот. Пистон- капсюл деген бар. Мисалы мылтык атканда мылтыктын огунун артында турбайбы пистон-капсюл. Ошого тийгенде ал жалын чыгарат да дарыны өрттөп, анан мылтык атылып кетет. Мына ушул принципте эле жардыргычтар болот. Адегенде жанагы толовый шашка деген болот. Жүз граммдык, эки жүз граммдык толуол, тринитрог деген зат болот. Ошого детонатор-капсюл коюлат да анан жардырат. Ал эми жөнөкөй детонаторго бикфордоф шнуру коюлуп жардырат. Ошондо мисалы 1 см. ошондой жип 1 секундда күйөт, 10 см. 10 секундда күйөт. Бикфордоф шнуру же жип деген бул - суу өтпөгөн өзүнчө түтүкчө болот. Анын ичинде жай күйгөн дары болот. Анан ошону өрттөгөндө өрт акырын барып жарылып кетет. Мисалы тоо-кендерин жардырганда аманид деген өндүрүш жардыргычтары болот. Ошолорду мүшөктөп алып келип, анан сиз айткан детонаторду коёт. Детонаторду ошол шнур менен, же электрдик жардыруучу машинка менен жардырса болот.
“Азаттык”: Мына азыр 240 капсюл-детонатор, 80 жөнөкөй детонатор, 400 метр сиз айткан бикфордоф жиби жоголгону айтылды. Бул түзүлүштөрдүн күчү кандай болушу мүмкүн?
Токтогул Какчекеев: Өтө чоң коркунуч келтирет. Мисалы бир эле детонатор менен бир тонна жарылуучу затты жардырса болот. Анан ошол детонаторго радиожардыргычты койсо, убакыт-сааты келгенде ошо менен жарылуу болот. Өтө чоң коркунуч. Же болбосо, ал жерде электр саат жардыруучу түзүлүштү, же жардыруучу машинка менен жардырса болот. Мисалга, ошол аманидди Токтогул ГЭСинин плотинасынан же темир жолдун көпүрөсүнөн жардырат. Жанагы партизандар жөнүндөгү кинолорду көрсөңүздөр керек. Мына дал ошондой пайдаланса болот.
“Азаттык”: Бул куралдардын жоголушуна кандай баа берсе болот, шалаакылыктын кесепетинен болду деп айтууга болобу?
Токтогул Какчекеев: Шалаакылыктан курал жоголбойт. Бул коркунучтуу курал шайманы болот да. Ошондуктан бул атайын складда бөлөкчө коюлат.
“Азаттык”: Анда кандайча жоголуп кетти?
Токтогул Какчекеев: Ал жерде эми мындай. Курал-жарак боюнча ал жерде арттех куралданууну ээлеген киши болот. Же болбосо бул арттех куралдануу сапердик взвод, ротанын карамагында болот. Анын үстүндө полктун инженери, бригаданын, батальондун инженери болот. Ошолор тейлейт. Көбүнчө буларды командирлердин, орун басарлардын буйругу менен сатышат. Кампа башчысы менен сатса болот. Азыр курал-жарактарды сата беришет.
“Азаттык”: Бирок сатканда, курал кандай кишилердин колуна түшүп калат? Бул жагы эске алынабы?
Токтогул Какчекеев: Керектеген кишилердин колуна түшөт. Мисалы браконьерлер балыкты жардырып алабыз деп алышат. Жеке жол куруучу компаниялар алышат.
“Азаттык”: Муну менен Бишкекте дагы акыркы убактардагыдай жардыруулар болуп кетүү коркунучу жаралат деп кооптонууга негиз барбы?
Токтогул Какчекеев: Бар. Бишкек гана эмес, самолет, машине, каалаган нерсени жардырса болот. Өтө коркунучтуу курал.
“Азаттык”: Токмоктогу аскер бөлүгүндө жакынкы күндөрдө президент болуп кайткан эле. Эгер сиз айткандай детонаторлор сатылган болсо, аны сатууга кандай кызыкчылык болду?
Токтогул Какчекеев: Ал чоң акча турат. Мисалы, террористтер келгенде жергиликтүү элдин арасына кирет. Эми Кыргызстанда бардыгы сатылып калбадыбы. Сатылбаган киши жок бүгүнкү күндө. Алар максатына жетиш үчүн таанышышат, атуулдукту алууга аракет кылышат, үй сатып алышат. Акырындап олтуруп жанагы кампа башчылар менен дос болушат.
“Азаттык”: Бул жоголгон куралдар бүгүнкү шартта кимдин колуна түшүп калышы ыктымал. Кимдер сатып алышы мүмкүн?
Токтогул Какчекеев: Террористтер, сепаратисстер, радикал сепаратисттер.
“Азаттык”: Рахмат маегинизге.
Токтогул Какчекеев: От өтүүчү шнур деп жанагы бикфордоф шнурду айтат. Ал эми капсюл- детонатор дегенди жанагы жардыргыч заттардын арасына коюп, ал детонация берет. Анан ошондо жардыргыч заттар жарылат. Жардыргыч заттар детонаторсуз жарылбайт.
"Азаттык": Капсюл-детонатор жөнөкөй детонатордон эмнеси менен айырмаланат?
Токтогул Какчекеев: Капсюл-детонатор деген от алдыруучу детонатор болот. Пистон- капсюл деген бар. Мисалы мылтык атканда мылтыктын огунун артында турбайбы пистон-капсюл. Ошого тийгенде ал жалын чыгарат да дарыны өрттөп, анан мылтык атылып кетет. Мына ушул принципте эле жардыргычтар болот. Адегенде жанагы толовый шашка деген болот. Жүз граммдык, эки жүз граммдык толуол, тринитрог деген зат болот. Ошого детонатор-капсюл коюлат да анан жардырат. Ал эми жөнөкөй детонаторго бикфордоф шнуру коюлуп жардырат. Ошондо мисалы 1 см. ошондой жип 1 секундда күйөт, 10 см. 10 секундда күйөт. Бикфордоф шнуру же жип деген бул - суу өтпөгөн өзүнчө түтүкчө болот. Анын ичинде жай күйгөн дары болот. Анан ошону өрттөгөндө өрт акырын барып жарылып кетет. Мисалы тоо-кендерин жардырганда аманид деген өндүрүш жардыргычтары болот. Ошолорду мүшөктөп алып келип, анан сиз айткан детонаторду коёт. Детонаторду ошол шнур менен, же электрдик жардыруучу машинка менен жардырса болот.
“Азаттык”: Мына азыр 240 капсюл-детонатор, 80 жөнөкөй детонатор, 400 метр сиз айткан бикфордоф жиби жоголгону айтылды. Бул түзүлүштөрдүн күчү кандай болушу мүмкүн?
Токтогул Какчекеев: Өтө чоң коркунуч келтирет. Мисалы бир эле детонатор менен бир тонна жарылуучу затты жардырса болот. Анан ошол детонаторго радиожардыргычты койсо, убакыт-сааты келгенде ошо менен жарылуу болот. Өтө чоң коркунуч. Же болбосо, ал жерде электр саат жардыруучу түзүлүштү, же жардыруучу машинка менен жардырса болот. Мисалга, ошол аманидди Токтогул ГЭСинин плотинасынан же темир жолдун көпүрөсүнөн жардырат. Жанагы партизандар жөнүндөгү кинолорду көрсөңүздөр керек. Мына дал ошондой пайдаланса болот.
“Азаттык”: Бул куралдардын жоголушуна кандай баа берсе болот, шалаакылыктын кесепетинен болду деп айтууга болобу?
Токтогул Какчекеев: Шалаакылыктан курал жоголбойт. Бул коркунучтуу курал шайманы болот да. Ошондуктан бул атайын складда бөлөкчө коюлат.
“Азаттык”: Анда кандайча жоголуп кетти?
Токтогул Какчекеев: Ал жерде эми мындай. Курал-жарак боюнча ал жерде арттех куралданууну ээлеген киши болот. Же болбосо бул арттех куралдануу сапердик взвод, ротанын карамагында болот. Анын үстүндө полктун инженери, бригаданын, батальондун инженери болот. Ошолор тейлейт. Көбүнчө буларды командирлердин, орун басарлардын буйругу менен сатышат. Кампа башчысы менен сатса болот. Азыр курал-жарактарды сата беришет.
“Азаттык”: Бирок сатканда, курал кандай кишилердин колуна түшүп калат? Бул жагы эске алынабы?
Токтогул Какчекеев: Керектеген кишилердин колуна түшөт. Мисалы браконьерлер балыкты жардырып алабыз деп алышат. Жеке жол куруучу компаниялар алышат.
“Азаттык”: Муну менен Бишкекте дагы акыркы убактардагыдай жардыруулар болуп кетүү коркунучу жаралат деп кооптонууга негиз барбы?
Токтогул Какчекеев: Бар. Бишкек гана эмес, самолет, машине, каалаган нерсени жардырса болот. Өтө коркунучтуу курал.
“Азаттык”: Токмоктогу аскер бөлүгүндө жакынкы күндөрдө президент болуп кайткан эле. Эгер сиз айткандай детонаторлор сатылган болсо, аны сатууга кандай кызыкчылык болду?
Токтогул Какчекеев: Ал чоң акча турат. Мисалы, террористтер келгенде жергиликтүү элдин арасына кирет. Эми Кыргызстанда бардыгы сатылып калбадыбы. Сатылбаган киши жок бүгүнкү күндө. Алар максатына жетиш үчүн таанышышат, атуулдукту алууга аракет кылышат, үй сатып алышат. Акырындап олтуруп жанагы кампа башчылар менен дос болушат.
“Азаттык”: Бул жоголгон куралдар бүгүнкү шартта кимдин колуна түшүп калышы ыктымал. Кимдер сатып алышы мүмкүн?
Токтогул Какчекеев: Террористтер, сепаратисстер, радикал сепаратисттер.
“Азаттык”: Рахмат маегинизге.
