Экономика

Салык төлөөчүлөрдүн эларалык ассоциациясынын президенти Бьерн Вальберг коррупциянын жолун бууштун ыңгайлуу жолу салык өлчөмүн азайтып, ишкерликке мамлекеттик көзөмөлдү жоюу зарыл деп эсептейт.

- Уруксат берүүнүн өзү туура эмес, себеби ал артынан коррупцияны ээрчите келет.

Коррупцияны жайылтып аткандарды Манастын арбагы менен коркуткан экс-президент А.Акаевдин тушунда деле коррупцияга карата оголе көп сындар айтылчу, мамлекеттик ишке таза колдуу адамдардын келиши туура экендиги белгиленчү.

Анткен менен коррупция Акүйдүн 7-кабатында чайлап-коолап өнүгүп, андан жерге түшүп өлкөгө жайылып кеткенин экс-президентке тиешелүү дүйнө-мүлктү аныктоого киришкен өкмөттүк комиссиянын жетекчиси вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов жакында журналисттер алдында жарыялады.

- Баарын кучагына алан мамлекеттик коррупция 7-кабатка чыкпай эле андан алдын-ала так эсептелип чыккан схема боюнча жерге түшүп, кайсы бир өлчөмдө мамлекеттик чиновниктердин философиясына айланып кеткен. Бул калктын эле кайнаган шору болду. Ошондон солго солонгон мамлекеттик каражаттарды, бюджет акчаларын кайтарып алуу, адилеттиктин орношу үчүн гана эмес, мамлекет менен коомдун, мамлекет менен ишкерликтин алака-катышын түп-тамырынан өзгөртүү философиясына айланышы керек.


Данияр Үсөнов элине, Мекенине кызмат кылгысы келгендер буга чейин атейин маани бербей келаткан маселени кайрадан аңдап чыгышы зарыл деген пикирде. Ансыз, коомду ичтен ириткен социалдык илдеттен кутулуш мүмкүн эмес.

Жаңы өкмөттүн мамлекеттик кызматтагы алмай-бермейди токтотуу, коррупциянын тизгинин тартуу аракети калк арасында жактырууга ээ болуп жатканын биртоп аймактарды кыдырып келгенден кийин өкмөт башчы да билдирди. Белгилүү ишкер Табылды Эгембердиев Кыргызстан коррупцияга белчесинен батып, «балык башынан сасыйттын» тууралыгын жон терисинде байкаган өлкө дейт.

- Мен баягы Акыйкат башкаруу, коррупцияга каршы күрөштүн улуттук кеңешинин мүчөсү эмес белем. Бир күнү жыйынга келатсам алдыман А.Иордан жолугуп калды. «Каякка баратасың?» дейт. «Ай, быякта коррупционерлер чогулуп коррупцияга каршы күрөшөбүз деп чогулуп аткан экен. Мени да кошуп коюшуптур, ошоякка баратам», десем күлөт. Жүрөгү түшүп калды, качкан бойдон кетти. Азыркы бийлик мурунку талаанын отоо чөптөрүн терип атат. Мурунку бийликтеги коррупциянын тамырын жулуп атат. Азыркы бийликтин да отоо чөптөрү чыгат, каалайбы-каалабайбы баары бир чыгат. Себеп дегенде, коррупцияга каршы күрөш жалгыз эле өкмөттүн колундагы иш эмес, аны менен жалпы эл күрөшүүсү керек.

Т.Эгембердиев коррупциянын тизгинин тартуунун ыңтайлуу жолу - маалымдоо каражаттарынын эркиндиги, колу туткак чиновниктерди коомчулук алдында ашкерелеп туруу керек деген ойдо.

«Трибуна» гезитинин башкы редактору Ырысбек Өмүрзаковдун ырасташынча, учурда жарыяланып аткан өнөктүктөн жарытылуу майнап чыгары күмөн.

- Укук коргоо органдарынын бөлүмдөрүндөгү көпчүлүк кызматкерлер коррупционерлер, кызматынан пайдалангандар. Демек, укук коргоо органдарынын 90 –98% кызматкерлери коррупционерлер, эми деле ошолор эле иштеп атышат. Эмне үчүн дегенде, бир гана башы алынды да коррупциянын калган органдары иштеп атпайбы. Бир башын алса экинчи башы өсүп чыга берет.

Жеке бийликтен кутулган өлкөлөрдүн түгөл баарында жаңы бийликтин өтүмдүү аракети коррупцияга каршы күрөштөн башталат. Ким билет, Кыргызстан экономикалык жагынан кабелтең, табигый байлыгы, тапкан кирешеси бир үй-бүлө менен анын жакындарынан тышкары калктын кыйла катмарына жетерлик болгондо мурунку башкаруучулардын жеп-ичмейлигинин натыйжасы азыркыдай адырайып көрүнбөс беле. Данияр Үсөновдун айтымында, «үй-бүлө менен анын жакындары» жалаң акча табуунун гана азгырыгына алданып, пайда чыгарыш үчүн эч нерседен тартынбай, жийиркенбей калган. Ушул ыңгайдан алганда, экс-президенттин «таза колдор, таза Кыргызстан» программасы анын элине шылдыңы катары кабылданары турулуу иш.

Былтыр 1-майда Евробиримдикке мүчө өлкөлөрдүн саны онго көбөйдү. Бул күнү мурдакы советтик республикалар -Эстония, Латвия, Литва, мурдакы коммунисттик блоктун мүчөлөрү Мажаристан, Польша, Чехия менен Словакия, мурдакы бейтарап Югославиянын курамынан чыккан Словения, ошондой эле Кипрдин грек бөлүгү жана Жер Ортолук деңизинде жайгашкан Мальта мамлекети Евробиримдикке ырасмий түрдө кабыл алынды. Саясый окуя Европанын тарыхындагы бурулуш катары бааланып, чоң шаан-шөкөттөр менен өттү.

Бир жыл ичинде Европа биримдигинде алгылыктуу өзгөрүүлөр болду. Лондондо чыгуучу таасирлүү “Экономист” жумалыгы белгилегендей, биримдиктин бийлик институттары көптөгөн кооптонууларга карабастан жаңы шартта ийгиликтүү иштеп кетти. Уюмга жаңы кошулган он өлкөнүн экономикасы жалпы евромейкиндикке салыштымалуу 2- 4,5 эсе ылдам өстү. Бир жыл мурда алардын өнөр жайы жана айыл чарба тармагы рынок шартындагы атаандаштыкка чыдабай бүлүнөт деген тынчсыздануулар айтылып жаткан.

Чек аранын ачылышы, сыртка товар сатуудагы жеңилдиктер, тышкы инвестиция өнөр жай ишканаларынын мүмкүнчүлүгүн кеңейтти. Эстония, Литва, Латвиянын 6-8, 5 проценттик жылдык өсүүсү жана жумушсуздуктун кыскарышы биринчи кезекте тышкы капиталга байланыштуу болду. Польшада акыркы эки жылда инвестиция 4 миллиард доллардан 10 миллиард долларга чейин көбөйдү. Чехияда автоөндүрүш кеңейди.

Чыгыш европалык жарандар ата журту Европа союзуна кошулганын өз жон териси менен сезиштиби? Прагалык инженер Петр Живний:

-Мен үчүн көп нерселер өзгөргөн жок. Тейлөө кызматтарында баа жогорулады. Мисалы, Евробримдик менен тең болсун үчүн кошумча салык көбөйтүлдү. Экинчи жактан, жарандар Чехия-Евробиримдик ортосунда эркин каттап калышты. Мен үчүн жашоо сапаты көп деле өзгөргөн жок.

Визаң болсо Чехиядан “Шенген” келишимине мүчө өлкөлөргө паспортко мөөр бастырбай эле өтүүгө болоруна өткө жылы өзүм күбө болгом. Андан улам, эки-жыл мурдакыдай кезек күтүп турган унаа жок. Ырас, жүк тарткан машинелер дале кылдат текшерүүдөн өтүшөт.

Мажаристан Евробиримдикке кошулгандан кийин өлкөдө кандай өзгөрүүлөрүлөр болду? Будапештин тургуну Мариана Ковалик:

-Турмуш мурдакыдан бир аз жакшырды. Бирок, кыштак жеринде дале кыйынчылык бар. Көптөгөн адамдардын жумушу жок. Аз сандагы адамдар байып, көпчүлүк элде акчасы аз бойдон калууда. Батыштык фирмалар көбөйүшүүдө. Мажар ишканалары катуу атаандашдыкты баштан кечирип жатат. Чоң дүкөндөр үстөмдүк кылып, майда дүкөндөргө оор болууда.

Евробиримдик берген жөлөкпул жана азык-түлүккө болгон талап Чыгыш Европанын айыл чарбасын алга сүрөп кетти. Бирок, дыйкан чарбалар товардын өздүк наркын төмөндөтүүгө жана эмгек өндүрүмдүүлүгүн жогорулатууга өзгөчө көп көңүл бурууга мажбур болушууда.

Батыш Европанын жумуш рыногу да азырынча Чыгыш европалыктар үчүн толук ачык эмес. Британия, Ирландия жана Швеция гана алты жылдык мөөнөтсүз эле жумушчуларды кабыл алууда.

Мындай көрүнүштөргө карабай, Болгария менен Румыния 2007-жылы Евробиримдикке өтөбүз деген үмүттө. Андан кийинки кезекте Хорватия менен Түркия турат.