Экономика

АКШ президентинин өкүлү Ари Флейшер өткөн жума күнү финансы министри Поль О Нил менен Ак Үйдүн экономика боюнча кеңешчиси Лоуренс Линсейдин кызматтан кетүүсүнө байланыштуу жасаган билдирүүсүндө, аларга алкыш айтуу менен бирге, ноябрь айында жумушсуздук акыркы сегиз жылдагы өтө бийик деңгээлге чыгып кеткенин баса көрсөттү. Бирок, О Нил менен Линсейдин кызматтан кетүүсүнө жумушсуздук себеп болгон жок, деп түшүндүрдү Флейшер. Анын айтымында, «Президент экономикага башка адамдарга же эксперттерге караганда да чоң маани берет, Президент экономиканы кубаттандырууга багытталган пландары менен саясатты келечекте Конгресс менен чогуу жүргүзүүнү көздөйт».

Талдоочулардын пикиринче, Жорж Буштун экономиканы тейлеген жардамчыларын алмаштыруусу үч себепке байланыштуу.

1-ден, кенже Буш атасы- президент Буштун катасын кайталабайын деген максат койгон өңдүү, ал үчүн экономика тышкы саясат сыңары эле маанилүү экенин коомчулукка даңаза кылмакчы.

2-ден, О Нил көп маселелерде, анын ичинде импорттук болотко кошумча салык киргизүүдө Ак Үй менен макул эмес болчу жана президенттин экономика саясатынын нускалоочусу катары өзүн көрсөтө алган эмес. Жорж Вашингтон атындагы университеттин профессору Роберт Данн бул тууралуу «Бул азамат айрым жөнсүз комментарийлерди жасады. Ал өтө эле орой жана түз адам. Финансы министри үчүн мындай мүнөздүн кереги жок. Финансы министри өтө этият адам болгону жөндүү. Ал эгер кайсы бир маселеге макул болбосо, анысын коомчулук билбеши шарт» деп түшүндүрдү.

Вашингтондогу Брукингс институнунун экономисти Барри Босуорт да бул пикирди жактап, «О Нилдин кызматтан кетиши же кетирилүүсү саясый талашка байланыштуу деп шекшиймин мен. Ал жоопкерчилик сезими менен бюджеттин тартыштыгы өсүп бараткан шартта салыкты кыскартууну мурдакыдай жактай албады», дейт.

Жорж Буш 2001- жылдын январь айында президент катары ант бергенде айткан убадасында туруп, өкмөттүк карыздын өсүп баратканына карабай, салыктарды кыскартмакчы. Ошон үчүн, Бушка, «Вашингтон Пост» гезити баамдагандай, финансы саясаты боюнча аны менен талашып- тартышкан адамдын кереги жок.

Бир жылдары Ак Үйдө иштеп кеткен жана соңку жылдары көп тармактуу унаа жана темир жолдор корпорациясын жетектеген Жон Сноунун финансы министри болуп дайындалуусунан кимдер утту?

Арийне, биринчи кезекте, салыктарды кыскартуу идеясынын демилгечиси, Ак Үйдүн Экономикалык масилетчилер кеңешинин төрагасы Жленн Хаббард.

«Жон Сноунун министрликке көрсөтүлүшү АКШнын экономикасы үчүн да чоң утуш», дейт эксперттер. Анткени, президент Буш соңку 12 айда орточо 3 процентке өскөн экономиканы келерки жылда 5 процентке чыгарам деген ойдо.

Ж. Сноу өз вазийпасы жөнүндө дүйшөмбү күнү «бардык талантымды, бийлигимди, кубатымды жана жөндөмүмдү экономикалык өсүүнү чыңдоо жана бүтүндөй Америкадагы миллиондогон ишкерлер, майда ишканалар менен ширкеттер, орто жана ири бизнес менен инвесторлор өсүп гүлдөшү үчүн ыңгайлуу чөйрөнү түзүү үчүн жумшайм», деп билдирди.

Ж. Сноу финансы министринин кызматына киришкенден мурда Сенатта бекитилиши абзел.

Вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин маалыматына караганда, жакында АКШдан делегация келип, Кыргызстанда калай заводун куруу маселеси боюнча сүйлөшүүлөрдү өткөрөт. Оторбаев бул долбоор канчалык денгээлде реалдуу экенин так айткан жок. Бирок ал ишке ашып калса, завод Кыргызстанда эң чоң ишкана болуп, анын экономикасына зор салым кошоорун белгиледи. Мисалы, «Кумтөр» алтын комбинатын куруу үчүн 400 млн. доллар кеткени белгилүү. Ал эми калай заводун куруу үчүн 2 млрд доллар талап кылынат экен.

Америкалалыктар Кыргызстанда калай заводун курат экен деген маалымат алгач АКШнын финансы министри Джон О Нил июль айында Кыргызстанга келгенде пайда болгон. Бирок анда ал жөнүндө кеңири сөз айтылган эмес.

Биздин иликктөөлөргө караганда, Кыргызстанда калай чыгарууда колдонула турган 90 млн. тонна боксит жана нефелин сиенит кенинин запасы бар. Кендердин көпчүлүгү өлкөнүн түштүгүндө жайгашкан. Кендердин ичинде эң келечектүү деп эсептелген «Сандык» боксит кени Жумгал районунда. Геология боюнча агенствонун маалыматына караганда, анда болгону 4 млн. тонна руда бар. Агентство Кыргызстанда жайгашкан кендерди өздөштүрүү өтө кыйын деп эсептейт. Анткени бүткүл дүйнөлүк практикада кендин составында калай оксиди 40-60 % дан кем эмес болгондо гана өздөштүрүүгө жарактуу деп табылып, иштетиле баштайт. Ал эми кремний болсо, 2-7 % дан ашпаш керек. Кыргызстандагы кендердин бири дагы бул талаптарга жооп бербейт. Кыргызстандын боксит жана нефелин сиенит кендерин өздөштүрүүгө Орусиянын «Русский алюминий» корпорациясы да кызыгып, Бишкекке келип кеткен. Орусиялыктар Камбар-Ата кенин ишке киргизип, калай заводун куруу мүмкүнчүлүгүн караштырган. Баардыгын изилдеп көрүп, Кыргызстандагы калай заводун куруу пайдасыз деген жыйынтыкка келген деген маалымат бар. Бирок Жоомарт Оторбаев калай өндүрүшү үчүн чийки затка караганда электр энергиясы маанилүү экенин, ошондуктан чийки затты алыстан ташып келип деле заводду иштетсе боло тургандыгын белгиледи.

Жакында Орусиянын Ишкерлик боюнча акедемиясынын Вице-президенти Евгений Борисенко Кыргызстандын президенти Аскар Акаевге кат жазып, анда Кыргызстанда калай заводун курса болорун, ан үчүн биринчи кезекте бизнес-план даярдоо керектигин, эгерде Кыргыз өкмөтү 700-750 миң доллар төлөп берсе , Академия ал жумушту өз мойнуна алаарын жана инвестор табууга да жардамдашарын айткан.

Бул маселени иликтей келгенде кептин баары инвестицияга барып такала тургандыгы анык болду. Жогоруда заводду куруу үчүн 2 млрд. доллар керек экени айтылды. Бул эң аз дегенде. Мисалы « Кен-Тоо» бизнес-план даярдоочу фирманын маалыматы боюнча ага 11 млрд. доллар керек. Ал өтө эле жанылышып, завод курууга 2 млрд. доллар керек болгон күндө да, анча акчаны саясий стабилдүүлүгү олку-солку, кен байлыкка жарды Кыргызстанга бирөө чечкиндүү инвестиция кылышы күмөн. Ошондуктан геология боюнча агентство жана финансы министлиги «Борисенко адегенде инвестор тапсын, эгерде ал инвестор таба алса, бизнес–планды ага жасатууга убада берели» деген позицияда. Ал эми америкалык делегация тууралуу болсо так кесе айтуу азырынча эрте.