Экономика

Москвада өткөн аукциондун жыйынтыгына ылайык Орусиянын мунай өндүрүүчү эң ири сегиз ишканасынын бири болгон «Славнефть» компаниясынын 75% акциясы үчүн жергиликтүү «Сибнефть» жана «ТНК» компаниялары биргелешип бир миллиард сегиз жүз алтымыш миллион доллар төлөй турган болду. Ал эми аукциондо жалпысынан жети ишкана атаандашкан эле. Чукотканын губернатору Роман Абрамовичтин көзөмөлүндөгү «Сибнефть» жана Тюмень мунай компаниясы, «ТНК»нын же аукциондо алардын кызыкчылыгын коргогон «Инвест-Ойл» ишканасынын «Славнефть» акцияларына ээ болоору күн мурунтан эле билинген. Себеби, өлкөнүн «ЮКОС», «ЛУКОЙЛ» өңдүү мунай-гиганттары аукционго катышпай турганын жарыялаган. Ал эми аукцион өтөөрдөн бир күн мурда оюндан Кытайдын мунай корпорациясы, «СНРС» ыгып кетти. Мунун бир себеби катары байкоочулар кытайлык ишкананын Орусиянын мунай рыногуна келүүсүнө карата жергиликтүү саясатчылар менен коомчулукта нааразылык күчтүү болгонун аташууда. Андыктан, аукциондо «Сбнефть»менен «ТНК»га теңтайлаш келчи ишкана жок эле. Алар компаниянын 75 % акциясы үчүн орус өкмөтү сураган каражаттан 160 миллион доллар көп беришти. Өкмөт акциялардын баштапкы баасын 1,7 миллиард доллар деп белгилеген. Мурдараак ал акцияларды 2,5 миллиард доллардан ашуун каражатка сатып алууга даяр экенин «Роснефть» компаниясы жарыялаган эле. Бирок, сот чечимине ылайык аталган ишкананын аукционго катышуусуна мүмкүндүк берилген жок.

Ошентип, «Славнефть» Орусиянын жеке менчикке өткөн акыркы ири мунай ишканасы болуп калды. Ал күнүнө 300 миң баррелге жакын мунай өндүрөт. Ага караштуу мунай кендеринин аныкталган кору 2,5 миллиард баррелге барабар .Эми орус өкмөтү аны сатуудан түшкөн каражатты, келерки жылы өлкөнүн тышкы карыздарын төлөөдө пайдаланууга ниеттенүүдө. Муну өлкөнүн каржы министри Алексей Кудрин да ырастады. Маалыматтарга караганда, Орусия келерки жылы тышкы карыздарынын 17 миллиардын кайтарыш керек. Адистердин ырастоосунда, соңку аукцион Орусиянын менчиктештирүү тарыхындагы эң чоң соода. Президент Ельциндин тушунда мамлекеттик мүлктүн майлуу жерлери олигархтарга ит бекерге сатылганы белгилүү.

Анткен менен аукциондун жыйынтыктары боюнча адистер жана орус саясатчылары арасында түрдүү пикирлер айтылып жатат. Маселен, аукционду утуп алган «ТНК» компаниясынын башчысы Виктор Вексельберг: «бул сооданы ишенимдүү түрдө ири окуя деп атаса болот. Орусиянын мунай компаниялары өз ара кызматташтыкка даяр. Мындай жагдай инвесторлордун кызыгуусун жаратып, айкындыкты жана эл аралык рыноктогу абройду көтөрөт», - деп билдирди. Бирок, ошол эле учурда жергиликтүү эксперттер арасында «Славнефть» боюнча аукциондун жыйынтыгы чет элдик инвесторлорду кабатырлантат деген пикирлер да жок эмес. Жогорудагыдай ырстоолордун авторлору мунун бир жүйөөсү катары аукцион алгач убада кылынгандай ачык өтпөй, жыйынтыктары күн мурунтан эле билингенин жана мамлекеттин казынасына түшчү акча аз болуп калганын белгилешүүдө. Ушундай эле пикирлерди орус парламентинин айрым депутаттары да айтышты. Мамлекеттик Думанын бюджет комитетинин төрага орун басары, өлкөнүн мурдагы каржы министри Михаил Задорнов «Интерфакс» агенттигине берген маегинде белгилегендей, «бул соодада аукциондо жеңип чыккан компаниялар утту, ал эми мамлекет утулду». Себеби, «Славнефтти» азыркыдагыдан көбүрөөк акчага сатуу мүмкүн эле. Баа жогору болоору күтүлгөнүн «Интерфакс» агенттигине берген маегинде президент Путиндин кеңешчиси Андрей Илларионов да белгиледи. Мурдараак Орусиянын Эсептөө палатасы «Славнефть» компаниясынын мамлекеттик пакеттеги акцияларын 3 миллиард долларга баалаган.

Парламенттик угууга республиканын тышкы соода жана өнөр жай министри Садриддин Жээнбеков, Мамлекеттик мүлктү башкаруу жана сырттан инвестиция тартуу боюнча комитеттин башчысы Равшан Жээнбеков жана аталган көмүр кенинде иш жүргүзгөн ишканалардын жектекчилери катышты. Адегенде жыйындын катышуучуларына жакында Кара-Кече көмүр кенине барып келген депутаттык комиссиянын маалыматы угулду. Депутаттык комиссиянын башчысы Орозбек Дүйшеевдин айтымында, учурда аталган көмүр кениде коопсуздук чаралары сакталбай, айлана-чөйрөгө жеткиликтүү көңүл бурулбай, көмүр казып алуудагы технологиялык ыкмаларды бузуу менен көмүр казуу улантылып жатат. Ошондой эле, бирдиктүү бир тартиптин жоктугунан көмүр казып алууда баш-аламандык орун алып, жең ичинен пайда көрүү адатка айланган. Мындай маалыматын бекемдөө үчүн жыйындын катышуучуларына депутатык комиссия тартып келген кино тасма көрсөтүлдү.

Жогорудагыдай маалыматтан соң, депутаттык комиссиянын башчысы Орозбек Дүйшеев жыйындын башкы максаты, Кара-Кечедеги тартип бузууларды токтотуп, көмүр кениндеги башкаруу ыкмасын жана ишти уюштуруу боюнча депуттардын сунуш пикирлерин өкмөткө жөнөтүү экендигин жарыя кылды.

«Урматтуу жыйындын катышуучулары! Ишкананын абалы жогоруда айтылды. Ошондуктан биз Кара-Кече көмүр кениндеги башкаруу ыкмасын толук өзгөртүүнү өкмөткө сунуштообуз керек», -деди Орозбек Дүйшеев.

Ал эми парламенттик угууда маалымат берген республиканын мамлекеттик мүлктү башкаруу жана тыштан инвестицияларды тартуу боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы Равшан Жээнбековдун белгилөөсүндө, буга чейин республикада 2002-жылдан 2005- жылга чейин көмүр казып алуунун мамлекеттик программасы бекитилген. Программада жылына бир миллион тоннага чейин көмүр казып алууга жетишүү пландаштырылган. Бүгүнкү күндө мындай план иш жүзүндө аткарылбай жаткандыгынын себебин Равшан Жээнбеков: «Бул аябай эле ишке ашпай турган программа. Анткени мамлекеттик программаны аткаруу үчүн 18 миллион доллар керек. Экинчиден, биз мамлекеттин колдоосу менен инфраструктураны өнүктүрүшүбүз керек. Анткени кайсыл гана инвестор келбесин бизге жол куруп бербейт» деп түшүндүрдү.

Ошондой эле Равшан Жээнбеков Кара-Кече көмүр кенинин натыйжалуу иштетүү республиканын көмүргө болгон муктаждыгын толук канааттандырат эле деген пикирде. «Кара-Кечедеги”азыркы күндө изилденген көмүрдүн запасы 2 миллиард тоннага чейин жетет. Ал эми Кыргызстанда жылына 3-4 миллион тонна көмүр пайдаланылат. Керектүү көмүрдү биз Кара-Кече көмүр кенинен эле алсак болот. Бирок, тилекке каршы, темир жолдун жоктугунан муну пайдаланбай жатабыз»-дейт Равшан Жээнбеков.

Ал эми жыйынга катышкан Кара-Кече көмүр кениндеги айдоочулардын “Эр айдоочу” коомдук бирикмесинин башчысы Качкын Булатовдун маалыматына караганда, учурда аталган көмүр кенинде баш аламандык, өзүм билемдик, жең-ичинен уурдоо орун алган. «Чын-чынына келгенде учурда Кара-Кечеден жылдын бир мезгилинде эле эмес, жайы-кышы дебей көмүр ташылып жатат. Анын ичинде накта акчага сатылган акчалар жеке чөнтөккө кетет. Маселен, бир күндө 250 авто-унаага көмүр жүктөлсө анын ичинде 50 машине мамлекеттин эсебине катталат, калганы жең ичинен сатылат. Муну баары далилденген, мен айтуудан коркпойм», - дейт Качкын Булатов.

Качкын Булатовдун маалыматында бул кылмыш иштерге республикадагы жогорку бийлик жетекчилери жана тартип коргоо кызматкерлери аралашкан. «Бул кылмыш иштерге милиция кызматкерлери, бийлик адамдары аралашкан. Алар өз кызыкчылыгы үчүн иштеп жатышат», - дейт “Эр айдоочу” коомдук бирикмесинин башчысы.

Ошентип, шаршемби күнкү жыйындын соңуда Кара-Кече көмүр кениндеги баш-аламандыкты токтотуп, келечекте натыйжалуу көмүр казуу боюнча бирдиктүү бир план иштеп чыгуу Кыргыз өкмөтүнө сунушталды.