Экономика

Салыкты өз убагында төлөй албай, мамлекетке карыз болуп калган ишканалардын жана адамдардын саны 4973 түзөт. Аларга мыйзамга ылайык айып-пул жана пенялар салынган. Аларга салынган айып–пул менен пенялардын жалпы суммасы өсүп отуруп, ал азыр, салыктын өзүн кошуп эсептегенде, 2 млрд. 300 млн. сомго жетти. Финансы министри Болот Абилдаевдин айтымында алар ал акчаны баары бир төлөп бере алышпайт.

«Айып-пулдар эч качан өнбөй турган акчалар. Биз 11 айдын ичинде 851 салык төлөчүүнүн 280 млн. сом мүлкүн каттоого алдырганбыз. Андан тышкары күч менен өндүрүп берсин деп Арбитраждык Сотко 2 млрд. 154 млн. сомдук 378 ишти өткөрүп бергенбиз. Сот аркылуу 91 иш каралган. Анын суммасы 505 млн. сом болгон. Биз бир да тыйын өндүрүп ала алган жокпуз. Анткени бул ишканаларда мындай акча жок» деди Болот Абилдаев.

Өкмөт бул ишканалардын жана адамдардын айып-пулун жана пеняларын кечирүү тууралуу демилге көтөрүп, тиешелүү мыйзам долбоорун даярдаган. Мыйзамда аларды кечүү үчүн атайын шарт коюлат. Тагыраак айтканда, бул үчүн ишканалар жана адамдар салык боюнча карыздарынан кутулушу керек. Мыйзам чыгаруу жыйынынын комитеттеринде жактырылган мыйзам долбооруна ылайык, эгерде алар карызынан 1-январга чейин кутулса, айып-пул 100 % кечилет. Эгерде алар бул мөөнөттө карызынан кутулууга жетише албай, 1-апрелде төгүп берсе, айып-пул 80 % кыскартылат. Ал эми алар анда да үлгүрбөй, карызын 1-июлга чейин жойсо, аталган айып-пулдар 50 % төмөндөтүлөт. Талкуу учурунда депутаттар бул мөөнөт аздык кылат деп, аны бир аз артка жылдыруу тууралуу сунуш айтышты.

Мыйзамды талкуулоодо айып–пулду кечирүүгө эч ким деле каршы болгон жок. Талаш–тартыш «баардыгынын карызын кечирүү керекпи же төлөй ала турган ишканаларды тизмеден алып салуу керекпи?» деген суроонун тегерегинде болду. Депутаттардын бир аз бөлүгү «мыйзам баардыгына тиешелүү болуш керек, ишканалардын баардыгынын карыздарын кечүү керек» деген ойду айтышты. Финансы министри Болот Абилдаев да ошондой позицияда.

«Менин пикирим боюнча, бул мыйзам баардыгына тиешелүү болуш керек. Бул принципти финансы министрлиги да жактайт. Кийин эмне үчүн тигини киргиздиңер, муну киргизбей койдуңар деп финансы министрлигин күнөөлөшпөсүн. Мыйзам баардыгына бирдей болуш керек», деди министр.

Бирок депутаттардын көпчүлүгү буга каршы. Анткени карыздарын кечүүгө сунуш кылган тизмеге 14 банк, 340 чет өлкөлүк ишкана, 635 биргелешкен ишкана, 23 эркин экономикалык зонада катталган ишкана жана 500гө жакын жеке адам бар. Депутат Борис Гогаев бул ишканалар салык төлөөгө жөндөмдүү, ошондуктан атайын комиссия түзүп, аларды тизмеден чыгарыш керек деген пикирди билдирди.

Бюджет боюнча комитеттин төрагасы Марат Султанов болсо «эркин экономикалык зонада катталган ишканалар жана салык боюнча жеңилдик берилген ишканалар бул тизмеден сызылып салыныш керек», деди. Салык, бажы төлөмдөрү боюнча комитеттин башчысы Акылбек Жапаров андан тышкары «банкрот болуп тиешелүү процедурадан өтүп жаткан ишканалар, акциз салыгы салынган товарларды чыгарган ишканалар, чет өлкөлүк ишканалар, 50 % дан ашык чет өлкөлүк капиталга түзүлгөн биргелешкен ишканалар, соода кылгандар жана кызмат көрсөткөндөр» бул тизмеге кирбеш керек» дейт.

Мыйзам чыгаруу жыйыны бул мыйзамды биротоло кабыл ала алган жок. Депутаттар атайын комиссия түзүлүп, ал ишканалардын тизмесин карап чыгуусу керек деген чечимге келишти.

Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Александр Карпасовдун эсеби боюнча, Кыргызстандын бюджети быйылкы жылы бензин контрабандасынан 500 млн. сомдун тегерегинде, авиакеросинге акциз салыгынын төлөнбөгөнүнөн 460 млн. сом жоготту. А.Карпасовдун айтымында, «быйыл Кыргызстанга 100 миң тоннадан көбүрөөк керосин алып келинген. Бирок ар кандай конвенция, эркин экономикалык аймактар аркылуу реэкспорт деген шылтоолор менен бюджетке бир тыйын да төлөнгөн эмес. Бюджет андан 460 млн. сом зыян тарткан. Ал эми бензин контрабандасынан түшпөй калган акчага муну кошкондо, жалпысы бюджетке 1 миллиард сомго жакын акча түшпөй калууда. Өкмөт жана финансы министрлиги бул багытта эмне үчүн күрөш жүргүзбөйт? Бюджеттин киреше бөлүгүн толтурууга эмнеге аракет кылбайт? Мен үчүн түшүнүксүз», дейт Карпасов. Анын маалыматы боюнча Кыргызстанга авиакеросин алып кирүүгө эки фирма укук алган. Алар «Аалам сервиз» жана «Манас интернешл» фирмалары.

Президент Аскар Акаев британиялык «Файненшл таймс» гезитине жай айларынын этегинде берген интервьюсунда күйөө баласы авиакеросин менен менен Кыргызстанда иш жүргүзөөрүн билдирген.

Финансы министри Болот Абильдаев авиакеросинден акциз салыгы алынбаганын Бажы Кодексинин эрежелери менен түшүндүрдү. «Авиакеросинге ( 1 тоннага) 2 миң сом акциздик салык киргизилген. Андан акча түшүш керек эле. Бирок биздин Бажы кодексинин 99 жана 100 пунктунда реэкспорт жөнүндө айтылган. Анда баары так жазылган. Салык төлөөчү же тышкы экономикалык иш жүргүзүүчү субьект биздин чек арадан өз товарынын көлөмүн көрсөтүп алып өткөндө, ал реэкспорт режиминде иштээрин көрсөтсө, анда бардык салыктардардан бошотулат. Ошондуктан быйыл бизге алынып келинген керосин салыктан бошотулган»,-дейт Болот Абильдаев.

Ал эми депутат Александар Карпасов Кыргызстанга авиакеросин алып кирип жаткан эки фирма эч кандай реэкспорт менен алектенбейт, башкача айтканда, бир өлкөнүн аймагы аркылуу авиакеросинди үчүнчү өлкөгө алып чыкпай жатат дейт. «Менин оюмча - реэкспорт деген бул жерге алып келип, андан кийин башка мамлекетке жөнөтүү. Бизде эч жака жөнөтүлбөйт. Ушул жерде учактарга куйулат. Бул реэкспорт эмес», дейт Карпасов.

«Биз мындай деп гана айта алабыз. Биз авиакеросинге акциз киргизгенбиз. Эмне үчүн алынбай жатат? Аны өкмөт сурашыңар керек. Мыйзам боюнча акцизди киргизгенбиз», дейт Мыйзам чыгаруу жыйынынын салык жана бажы төлөмдөрү боюнча комитетинин төрагасы Акылбек Жапаров.

Парламент мыйзам түрүндө авиакеросинге акциз салыгын киргизгенине карабай, андан өкмөттүн салык албай коюшун Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Орозбек Дүйшее коррупция менен түшүндүрөт. «Менчиктештирүүнүн кесепеттери ушул жактан келүүдө. Анын негизинде коррупция келип чыгууда. Эми бул керосинди ташып келип берип аткан ишкананын адресин эч ким толук айтпай жатат. Гезиттерге чыгып жатат. Аны өзүңүздөр билесиздер. Ошондуктан бул коррупциянын бир түрү. Ошонун негизинде биздин Кыргызстанга акча түшпөй калган», дейт Дүйшеев. Ал эми «финансы министрлиги эмне себептен авиакеросинден акциз салыгын жыйнай албайт?», деген суроого Орозбек Дүйшеев «эми коррупцияны түшүнүп атпайсыңарбы.Бирөөнүн кол алдында болгондон кийин коркот, колунан келбейт. Ошон үчүн ала албайт. Ошон үчүн коррупция дейбиз. Мына буга окшогон ишканалар бизде көп»,-деп жооп берди.

Депутат Акылбек Жапаровдун айтымы боюнча, мындай мыйзам бузуулар бүгүн эмес келечекте өз баасын, жазасын алат.