Экономика

Майлуу–Суу электр-лампа заводу - өлкөдөгү жакшы иштеп жатат деген ишканалардын бири. Анын кубаттуулугу 100% га пайдаланып, продукциясынын 80% и экспортко кетет. Бирок тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин эксперттеринин айтуусу боюнча 2-3 жылдан кийин рынокто атаандаштыктын күчөшүнөн улам заводдун продукциясынын сатылышы тоскоолдуктарга учурайт. Ошондуктан заводду модернизациялоо максатында министрлик анын мамлекеттке тиешелүү 62% акциясын сатыкка чыгарып, тендер жарыялаган. 23-декабрда Орусиянын «Аврора» фирмасынын жетекчилери, 24-декабрда болсо Кыргызстандын тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин жетекчилиги журналисттер үчүн пресс- конференция өткөрүшүп, анда Майлуу- Суу электр-лампа заводунун мамлекетке тиешелүү 62 % акциясын сатуу тууралуу өткөрүлгөн тендердин жыйынтыгы жөнүндө сөз курушту.

Тендерде 3 шарт коюлган. Биринчиси – акциялардын баасы 3,2 млн. доллардан кем эмес болууга тийиш. Экинчиси – сатып алуучу 3 жыл ичинде заводго 15 млн. доллардан кем эмес инвестиция салышы керек. Үчүнчүсү – заводдун экспортун жылыга 3% га көбөйтүшү керек. Тендерге 5 ишканадан арыз түшүп, тендердик комиссия алардын төртөөнө тендерге катышууга уруксат берген. Алар Орусиянын «Аврора» фирмасы жана курамына «Мерката» фирмасы кирген «В.А.В.С.» жоопкерчилиги чектелген коом, курамына «Темирбанк» кирген казакстандык «Фронтиер» аттуу консорциум жана курамына «Альянс-банк» кирген дагы бир казакстандык консерциум эле.

20-декабрда тендердин жыйынтыгы чыгып, тендердик комиссия тендердин жеңүүчүсү катары Орусиянын «В.А.В.С.» компаниясын жарыялаган. «Авроранын» баш директору Михаил Александровдун айтымында, тендердик комиссия ага катышкандардын ичинен эң аз милдеттенме алган компанияны жеңүүчү деп атаган.

«Түшкөн сунуштар төмөнкүдөй болду. Акцияларды сатып алуу үчүн биз 4,1 млн. доллар сунуш кылдык. Алматылык «Темирбанк» баштаган консорциум 3,85 млн. долар, «Альянс-банк» баштаган консорциум болсо 3,35 млн. доллар сунуш кылды. Ал эми «В.А.В.С.» болсо – 3,2 млн. доллар. 6-7 саатка созулган талкуудан кийин министр Садриддин Жиенбеков баштаган тендердик комиссия тендердин жеңүүчүсү деп эң төмөн милдеттенме алган «В.А.В.С.» компаниясын жарыялады», - дейт Михаил Александров.

«Авроранын» жетекчилеринин айтымында «В.А.В.С.» компаниясы тендердин калган 2 шарты боюнча да акыркы орунду алган. Мисалы, инвестициянын көлөмү боюнча алдыга казакстандык 2 инвестор чыккан. «Аврора» болсо үчүнчү болуп, женүүчү деп табылган «В.А.В.С.» акыркы орунда калган. Баарынан кызыгы, Александров мырзанын айтымында, «В.А.В.С.» компаниясынын жетекчилери Интерпол аркылуу издөөдө жүргөн адам экен.

««В.А.В.С.» компаниясынын жетекчиси Столповских мырза Швейцариянын Лугана кантонунун прокурору тарабынан Интерпол аркылуу издөөдө жүрөт. Ишенбесеңер Интернетти ачып карагыла. Кремлдин ремонту, Ельциндин учагы тууралуу ишти уксаңар керек. Ал ошол иштерге катышы бар, таза адам эмес», - дейт Михаил Александров.

Эртеси тышкы соода жана өнөр жай министри Садриддин Жиенбеков баштаган тендердик комиссиянын айрым мүчөлөрү жана «Майлуу-Суу электр-лампа», «Электротехник» заводдорунун директорлору пресс- конференция өткөрүшүп, эмне үчүн «В.А.В.С.» жеңүүчү деп табылганын түшүндүрүштү. Жиенбековдун айтымында, тендердик комиссия тендерде коюлган 3 шарт боюнча балл коюп баалаган. «Аврора» акциянын баасы жана инвестициянын көлөмү боюнча «В.А.В.С» тан алдыга чыккан менен, анын инвестициялык долбоору жетиштүү деңгээлде жазылган эмес.

««Аврора» бир эле барак инвестициялык долбоор тапшырыптыр. Ал эми «В.А.В.С.» болсо долбоорун бир нече баракка кенен чагылдырган», - дейт Жиенбеков.

Бирок бизнес–долбоорду түзүүгө кандайдыр-бир шарт коюлганбы, коюлса канча барак бериш керек болчу жана комиссия мүчөлөрүнүн бизнес-долбоор менен таанышып чыкканга убактысы болдубу, болсо «В.А.В.С»тын бизнес-долбоорунун артыкчылыктары эмнеде деген сыяктуу суроолорго Жиенбеков да, комиссиянын башка мүчөлөрү да так жооп бере алышкан жок. Ал эми «В.А.В.С.» тын жетекчилеринин Интерпол аркылуу издөөдө болушу тууралуу Жиенбеков «ал далилденбеген факт» деп жооп берди.

Москвада өткөн аукциондун жыйынтыгына ылайык Орусиянын мунай өндүрүүчү эң ири сегиз ишканасынын бири болгон «Славнефть» компаниясынын 75% акциясы үчүн жергиликтүү «Сибнефть» жана «ТНК» компаниялары биргелешип бир миллиард сегиз жүз алтымыш миллион доллар төлөй турган болду. Ал эми аукциондо жалпысынан жети ишкана атаандашкан эле. Чукотканын губернатору Роман Абрамовичтин көзөмөлүндөгү «Сибнефть» жана Тюмень мунай компаниясы, «ТНК»нын же аукциондо алардын кызыкчылыгын коргогон «Инвест-Ойл» ишканасынын «Славнефть» акцияларына ээ болоору күн мурунтан эле билинген. Себеби, өлкөнүн «ЮКОС», «ЛУКОЙЛ» өңдүү мунай-гиганттары аукционго катышпай турганын жарыялаган. Ал эми аукцион өтөөрдөн бир күн мурда оюндан Кытайдын мунай корпорациясы, «СНРС» ыгып кетти. Мунун бир себеби катары байкоочулар кытайлык ишкананын Орусиянын мунай рыногуна келүүсүнө карата жергиликтүү саясатчылар менен коомчулукта нааразылык күчтүү болгонун аташууда. Андыктан, аукциондо «Сбнефть»менен «ТНК»га теңтайлаш келчи ишкана жок эле. Алар компаниянын 75 % акциясы үчүн орус өкмөтү сураган каражаттан 160 миллион доллар көп беришти. Өкмөт акциялардын баштапкы баасын 1,7 миллиард доллар деп белгилеген. Мурдараак ал акцияларды 2,5 миллиард доллардан ашуун каражатка сатып алууга даяр экенин «Роснефть» компаниясы жарыялаган эле. Бирок, сот чечимине ылайык аталган ишкананын аукционго катышуусуна мүмкүндүк берилген жок.

Ошентип, «Славнефть» Орусиянын жеке менчикке өткөн акыркы ири мунай ишканасы болуп калды. Ал күнүнө 300 миң баррелге жакын мунай өндүрөт. Ага караштуу мунай кендеринин аныкталган кору 2,5 миллиард баррелге барабар .Эми орус өкмөтү аны сатуудан түшкөн каражатты, келерки жылы өлкөнүн тышкы карыздарын төлөөдө пайдаланууга ниеттенүүдө. Муну өлкөнүн каржы министри Алексей Кудрин да ырастады. Маалыматтарга караганда, Орусия келерки жылы тышкы карыздарынын 17 миллиардын кайтарыш керек. Адистердин ырастоосунда, соңку аукцион Орусиянын менчиктештирүү тарыхындагы эң чоң соода. Президент Ельциндин тушунда мамлекеттик мүлктүн майлуу жерлери олигархтарга ит бекерге сатылганы белгилүү.

Анткен менен аукциондун жыйынтыктары боюнча адистер жана орус саясатчылары арасында түрдүү пикирлер айтылып жатат. Маселен, аукционду утуп алган «ТНК» компаниясынын башчысы Виктор Вексельберг: «бул сооданы ишенимдүү түрдө ири окуя деп атаса болот. Орусиянын мунай компаниялары өз ара кызматташтыкка даяр. Мындай жагдай инвесторлордун кызыгуусун жаратып, айкындыкты жана эл аралык рыноктогу абройду көтөрөт», - деп билдирди. Бирок, ошол эле учурда жергиликтүү эксперттер арасында «Славнефть» боюнча аукциондун жыйынтыгы чет элдик инвесторлорду кабатырлантат деген пикирлер да жок эмес. Жогорудагыдай ырстоолордун авторлору мунун бир жүйөөсү катары аукцион алгач убада кылынгандай ачык өтпөй, жыйынтыктары күн мурунтан эле билингенин жана мамлекеттин казынасына түшчү акча аз болуп калганын белгилешүүдө. Ушундай эле пикирлерди орус парламентинин айрым депутаттары да айтышты. Мамлекеттик Думанын бюджет комитетинин төрага орун басары, өлкөнүн мурдагы каржы министри Михаил Задорнов «Интерфакс» агенттигине берген маегинде белгилегендей, «бул соодада аукциондо жеңип чыккан компаниялар утту, ал эми мамлекет утулду». Себеби, «Славнефтти» азыркыдагыдан көбүрөөк акчага сатуу мүмкүн эле. Баа жогору болоору күтүлгөнүн «Интерфакс» агенттигине берген маегинде президент Путиндин кеңешчиси Андрей Илларионов да белгиледи. Мурдараак Орусиянын Эсептөө палатасы «Славнефть» компаниясынын мамлекеттик пакеттеги акцияларын 3 миллиард долларга баалаган.