Экономика

27- декабрда Мыйзам чыгаруу жыйынын бюджет жана финансы комитети ПРООН менен биргеликте «Кыргыз Республикасынын тышкы карызынын проблемалары» деген семинар өткөрдү. Ага өкмөттүн өкүлдөрү, депутаттар жана бейөкмөт уюмдар катышты. Семинарда Кыргызстандын тышкы карызын азайтуунун стратегиясы жөнүндө сөз болду.

Эгерде Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызын реструктуризация кылбаганда, өлкө өзүн дефолт деп жарыялаганга аргасыз болмок. Семинарда негизги доклад жасаган финансы министри Эмирлан Төрөмырзаевдин айткандарынан ушундай тыянак чыгарса болот.

«Чет өлкөлүк эксперттер, тышкы карыздардын статистикасынын негизинде, тышкы карыз өсүп, экономиканын жана бюджеттин туруктуулугун буза турган чекти аныкташкан. Бул чек – карыздын жалпы көлөмү ички дүң продуктка карата эсептегенде 80 %. Биз андан ашып кеттик. 2000–жылы эле ал 102 % түзгөн. Бир жылда кайрып бере турган карыздын көлөмү экспортко карата эсептегенде 15-20% ашпаш керек болсо, бизде ал 23% түзгөн. Ошол эле көрсөткүч бюджетке карата эсептегенде 15% дан көп болбош керек болсо, ал 37% жеткен. Эмне үчүн тышкы карыз аябай актуалдуу болуп отурат? Анткени анын көлөмү карызды төлөп берүү мүмкүнчүлүгүнө коркунуч туудурган. Өлкөнү банкрот же дефолт деп жарыялай турган кырдаал түзүлгөн», - деди Эмирлан Төрөмырзаев.

Үстүбүздөгү жылдын 7-мартында Париж клубу карызды реструктуризация жасаганга чейин Кыргызстандын мамлекеттик карызы 1 млрд. 690 млн. долларды түзгөн. Семинарда карыз 1995-2000 жылдарда өтө тездик менен өскөндүгү белгиленди. Бул жылдары Кыргызстан орто эсеп менен 200 млн. доллар карыз алып турган. Бул – өлкөнүн бюджетине тете.

Эгерде Париж клубу карызды реструктуризация кылып бербегенде Кыргызстандын төлөм балансынын тартыштыгы 2002 жылы 77 млн. долларды түзүп, 2003-2004 жылдары 88 млн. долларга чейин жетмек.

2002, 2003, 2004 жылдар ичинде Кыргызстан Париж клубунун мүчөлөрүнө 95 млн. доллар кайрып берүүгө тийиш болчу. Алар өз карыздарын артка жылдыргандын натыйжасында аларга эми 5,6 млн. доллар гана төлөп берүүгө мүмкүнчүлүк түзүлөт. Башка береселерин кошуп эсептегенде 2002-жылы 45 млн. доллар, 2003-жылы 37 млн. доллар, 2004-жылы 40 млн. доллар төлөйт. Бул экономикасы өнүкпөй орто жолдо турган Кыргызстан үчүн оңбогондой жеңилдик.

Бирок Париж клубунан кийин кыйынчылыктар артта калды деп айтууга болбойт. Төрөмырзаевдин айтымында, Бүткүл Дүйнөлүк Банктын, Эл аралык Валюта Фондунун жана биздин минфиндин аналитиктери бир эле жыйынтыкка келип жатат. Эгерде Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызынын бир бөлүгүн кечпесе, 2012 жылга чейин ал өсүп-өнүгө албайт.

«Биз сөзсүз Париж клубу мындай кадамга барышы үчүн баардык чараны көрүшүбүз зарыл. Бул бизге тышкы карызды башкаруудан чыкпай тургандай кылып кармап турууга мүмкүнчүлүк берет», - деди Эмирлан Төрөмырзаев.

Муну семинарда экинчи доклад менен чыгып сүйлөгөн «CASE- Кыргызстан» консалтинг фирмасынын директору Роман Могилевский да тастыктады.

«Реструктуризация жөн эле төлөө мөөнөтүн артка жылдыруу. Биз 2004–жылдан ары да карашыбыз керек. Бул жагынан алып караганда карызды кечүү биз үчүн зарыл нерсе», - деди Роман Могилевский.

Париж клубу да Кыргызстандын карызын кечкенге даяр. Бирок ал азырынча кече элек. Канчасы кечилээри да белгисиз. Президент Аскар Акаев Кант шаарында эл менен жолугушуусунда 600 млн. кечет деп айтты. Финансы министри Болот Абилдаев андан мурда өткөргөн маалымат жыйынында 449 млн. доллар кечкени жатат деп айтканы бар. Азырынча карыздын канчасы кечилээри тургай, анын кечилээр–кечилбеси жөнүндө айтуунун өзү эртелик кылат. Анткени бул маселенин чечилиши Эл аралык Валюта Фондунун программасынын аткарылышына жараша болот.

Майлуу–Суу электр-лампа заводу - өлкөдөгү жакшы иштеп жатат деген ишканалардын бири. Анын кубаттуулугу 100% га пайдаланып, продукциясынын 80% и экспортко кетет. Бирок тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин эксперттеринин айтуусу боюнча 2-3 жылдан кийин рынокто атаандаштыктын күчөшүнөн улам заводдун продукциясынын сатылышы тоскоолдуктарга учурайт. Ошондуктан заводду модернизациялоо максатында министрлик анын мамлекеттке тиешелүү 62% акциясын сатыкка чыгарып, тендер жарыялаган. 23-декабрда Орусиянын «Аврора» фирмасынын жетекчилери, 24-декабрда болсо Кыргызстандын тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин жетекчилиги журналисттер үчүн пресс- конференция өткөрүшүп, анда Майлуу- Суу электр-лампа заводунун мамлекетке тиешелүү 62 % акциясын сатуу тууралуу өткөрүлгөн тендердин жыйынтыгы жөнүндө сөз курушту.

Тендерде 3 шарт коюлган. Биринчиси – акциялардын баасы 3,2 млн. доллардан кем эмес болууга тийиш. Экинчиси – сатып алуучу 3 жыл ичинде заводго 15 млн. доллардан кем эмес инвестиция салышы керек. Үчүнчүсү – заводдун экспортун жылыга 3% га көбөйтүшү керек. Тендерге 5 ишканадан арыз түшүп, тендердик комиссия алардын төртөөнө тендерге катышууга уруксат берген. Алар Орусиянын «Аврора» фирмасы жана курамына «Мерката» фирмасы кирген «В.А.В.С.» жоопкерчилиги чектелген коом, курамына «Темирбанк» кирген казакстандык «Фронтиер» аттуу консорциум жана курамына «Альянс-банк» кирген дагы бир казакстандык консерциум эле.

20-декабрда тендердин жыйынтыгы чыгып, тендердик комиссия тендердин жеңүүчүсү катары Орусиянын «В.А.В.С.» компаниясын жарыялаган. «Авроранын» баш директору Михаил Александровдун айтымында, тендердик комиссия ага катышкандардын ичинен эң аз милдеттенме алган компанияны жеңүүчү деп атаган.

«Түшкөн сунуштар төмөнкүдөй болду. Акцияларды сатып алуу үчүн биз 4,1 млн. доллар сунуш кылдык. Алматылык «Темирбанк» баштаган консорциум 3,85 млн. долар, «Альянс-банк» баштаган консорциум болсо 3,35 млн. доллар сунуш кылды. Ал эми «В.А.В.С.» болсо – 3,2 млн. доллар. 6-7 саатка созулган талкуудан кийин министр Садриддин Жиенбеков баштаган тендердик комиссия тендердин жеңүүчүсү деп эң төмөн милдеттенме алган «В.А.В.С.» компаниясын жарыялады», - дейт Михаил Александров.

«Авроранын» жетекчилеринин айтымында «В.А.В.С.» компаниясы тендердин калган 2 шарты боюнча да акыркы орунду алган. Мисалы, инвестициянын көлөмү боюнча алдыга казакстандык 2 инвестор чыккан. «Аврора» болсо үчүнчү болуп, женүүчү деп табылган «В.А.В.С.» акыркы орунда калган. Баарынан кызыгы, Александров мырзанын айтымында, «В.А.В.С.» компаниясынын жетекчилери Интерпол аркылуу издөөдө жүргөн адам экен.

««В.А.В.С.» компаниясынын жетекчиси Столповских мырза Швейцариянын Лугана кантонунун прокурору тарабынан Интерпол аркылуу издөөдө жүрөт. Ишенбесеңер Интернетти ачып карагыла. Кремлдин ремонту, Ельциндин учагы тууралуу ишти уксаңар керек. Ал ошол иштерге катышы бар, таза адам эмес», - дейт Михаил Александров.

Эртеси тышкы соода жана өнөр жай министри Садриддин Жиенбеков баштаган тендердик комиссиянын айрым мүчөлөрү жана «Майлуу-Суу электр-лампа», «Электротехник» заводдорунун директорлору пресс- конференция өткөрүшүп, эмне үчүн «В.А.В.С.» жеңүүчү деп табылганын түшүндүрүштү. Жиенбековдун айтымында, тендердик комиссия тендерде коюлган 3 шарт боюнча балл коюп баалаган. «Аврора» акциянын баасы жана инвестициянын көлөмү боюнча «В.А.В.С» тан алдыга чыккан менен, анын инвестициялык долбоору жетиштүү деңгээлде жазылган эмес.

««Аврора» бир эле барак инвестициялык долбоор тапшырыптыр. Ал эми «В.А.В.С.» болсо долбоорун бир нече баракка кенен чагылдырган», - дейт Жиенбеков.

Бирок бизнес–долбоорду түзүүгө кандайдыр-бир шарт коюлганбы, коюлса канча барак бериш керек болчу жана комиссия мүчөлөрүнүн бизнес-долбоор менен таанышып чыкканга убактысы болдубу, болсо «В.А.В.С»тын бизнес-долбоорунун артыкчылыктары эмнеде деген сыяктуу суроолорго Жиенбеков да, комиссиянын башка мүчөлөрү да так жооп бере алышкан жок. Ал эми «В.А.В.С.» тын жетекчилеринин Интерпол аркылуу издөөдө болушу тууралуу Жиенбеков «ал далилденбеген факт» деп жооп берди.