Борбор Азия

Pасмий Ташкент Казакстандагы каракалпак бирикмесинин жетекчиси Ниетбай Оразбаевге издөө салды. Анда Оразбаев "Өзбекстандын конституциялык түзүлүшүн бузууга аракет кылган" деп айыпталууда. Human Rights Watch укук коргоо уюму казак бийлигин каракалпак активисттерин Ташкентке өткөрүп бербөөгө чакырды.

13-октябрда Казакстандын Маңгыстау облусундагы "Аллаяр жолы – Актау" этно-маданий биримдигинин төрагасы Ниетбай Оразбаевге эл аралык издөө жарыяланганын каракалпак диаспорасынын өкүлү Акылбай Муратбай Твиттерге жазды.

Анын айтымында, Оразбаев "Өзбекстандын конституциялык түзүлүшүн бузууга аракет кылган" деп айыпталууда.

"Өзбекстандын өтүнүчү менен Казакстандын Ички иштер министрлиги Оразбаевди издөөдөгү адамдардын тизмесине киргизди. Мындан улам анын Казакстанда эркин жүрүүсү татаалдашып баратат", – деп жазды Муратбай.

53 жаштагы Казакстандын жараны Ниетбай Оразбаев Өзбекстандын бул аракетин быйыл июль айынын башында Каракалпакстанда болгон окуялар менен байланыштырууда.

Ал “Власть” басылмасына берген маегинде, 6-октябрда Каракалпакстандын Хожели шаарынын ички иштер бөлүмүнөн ага издөө жарыяланганы тууралуу маалымат түшкөнүн айткан.

"Ошол күнү казакстандык полиция кызматкерлери менин жумушума келип, издөө базасынан чыккан кагаз көрсөтүштү. Анда мени сөзсүз түрдө камоо керек экени жазылган. Кечинде жумуштан кийин ички иштер бөлүмүнө бардым. Ошол учурда алар мага Хожели сотунун чечимин көрсөтүштү. Ал кагазда "июль окуясында “Аллаяр жолу” этно-маданий бирикмесинин төрагасы бийликке каршы үгүт иштерин жүргүзгөн" деп жазылган. Ошондой эле "кылмыштуу топтун мүчөлөрү" делген каракалпакстандык активисттер Даулетмурат Тажимуратов, Азамат Турданов жана мен такыр тааныбаган дагы бир адам менен байланышта болгонум айтылат. Биринчи экөөнү интернеттен гана көргөм. Полиция бөлүмүнө кол коюп, чыгып кеттим",- деп билдирген Ниетбай Оразбаев.

"Власть" сайтынын маалыматына караганда, Оразбаев Нукустагы окуялардын алдында видеокайрылуу жасап, Каракалпакстанга референдум жолу менен Өзбекстандын курамынан чыгууга укук берген Өзбекстандын Конституциясындагы 74-беренени өзгөртүүгө каршы экенин айткан.

Каракалпакстандык активист "пикир айтуу кылмыш эмес" экенин белгилейт.

"Бизде эч кандай ураан, экстремизмге байланыштуу сөздөр болгон эмес. Бул беренелер коомдук талкууга коюлган. Ар ким өзүнүн жарандык позициясын билдирүүгө укуктуу. Мен мындан кылмышты көргөн жокмун".

Казакстандын Ички иштер министрлиги Оразбаевдин маселеси боюнча азырынча жооп бере элек. Ички иштер министрлигинин издөө базасында анын фамилиясы жок.

Ал арада Эл аралык Human Rights Watch укук коргоо уюму казак бийлигин каракалпак активисттерин Өзбекстанга өткөрүп бербөөгө чакырды.

Уюм 15-октябрда билдирүү жарыялап, Өзбекстанда каракалпак активисттери саясий куугунтукка жана кыйноого кабылышы мүмкүн экенин эскертти.

"Өзбек бийлиги Каракалпакстанда июль айында болгон нааразылык акцияларын басуу максатында активисттерди куугунтуктап жатат. Эгер алар күч менен Өзбекстанга кайтарылса, активисттер кыйноого жана саясий куугунтукка кабылышы мүмкүн. Мындай кырдаалда аларды экстрадициялоо Казакстанда эл аралык укуктун бузулушуна алып келери шексиз, ошондуктан казак бийлиги активисттерди бошотушу керек"- дейт Human Rights Watch уюмунун Борбор Азия боюнча изилдөөчүсү Мира Ритман.

Уюмдун маалыматына караганда, 13-сентябрдан 5-октябрга чейин Казакстандын полициясы Өзбекстандын бийлиги тарабынан эл аралык издөөгө алынган төрт каракалпак активистин кармалган. 47 жаштагы блогер-диссидент Кошкарбай Торемуратов менен 53 жаштагы оппозиционер Жангелди Жаксымбетовду 13-сентябрда полиция кызматкерлери үйүнөн кармап кетишкен. 55 жаштагы кардиолог Раиса Кудайбергенованы 16-сентябрда жумушунан, активист Зиуар Мирманбетованы болсо 4-октябрда үйүнөн алып кетишкен.

Аларга коюлган айыптар расмий жарыялана элек. Процессуалдык документтерди көргөн Алматыдагы каракалпак диаспорасынын өкүлү Акылбек Муратбай, кармалгандар "мамлекетке каршы кылмыш жасаган" деп шектелип, издөөдө жүргөнүн билдирген.

Быйыл 1-2-июль күндөрү Каракалпакстандын борбору Нукуста жергиликтүү тургундар Өзбекстандын Конституциясынан жумурияттын суверендүүлүгү тууралуу беренени алууну караган сунушка каршы чыгышкан. Митингдер күч менен басылганда кан төгүлгөн. Өзбек бийлиги 18 киши (14 жөн-жай киши, 4 тартип коргоочу) каза тапканын, 516сы кармалганын билдирген.

4-июлда өзбек парламенти Каракалпакстандын макамын өзгөртүүсүз калтыруу чечимин кабыл алган. Башкы прокуратура бир нече кылмыш ишин козгогон. Европа Биримдиги, АКШ, Бириккен Улуттар Уюму (БУУ), бир катар укук коргоочу уюмдар Ташкентти Каракалпакстандагы окуяларды ачык-айкын иликтөөгө чакырган.

"Озоди" радиосу Орусиянын Белгород облусундагы аскердик полигондордун биринде болгон атышууда атып өлтүрүлгөн тажикстандык жарандын тек-жайын аныктады. Буга чейин Орусиянын Коргоо министрлиги 15-октябрда пост-советтик өлкөнүн эки жараны уюштурган "теракттан" 11 адам набыт болуп, 15и жаракат алганын билдирген.

"Эхсон террорчу эмес"

Маалыматтарга караганда, атышууда окко учкандардын бири 24 жаштагы Эхсон Аминзода Москвадагы ресторандардын биринде иштечү жана анын Украинадагы согушка барууга кыпындай да ниети болгон эмес. Анын жакындарынын айтымында, Эхсон 10-октябрда Москвадагы "Люблино" метросунан жоголуп кеткен. Ошол бойдон дайынсыз эле. 16-октябрда орус бийлиги анын өлүмү тууралуу кабарлады.

Эхсондун атасы Тожиддин Аминзода Хатлон облустук администрациясында кызматкер. Ал "Озоди" радиосуна уулунун өлүмү тууралуу маалыматты ырастап, бирок өзүн жаман сезгендиктен бул темага сүйлөшө албастыгын билдирди.

Маркумдун агасы Фируз Аминзоданын айтымында, Эхсондун Москвага барганына жети гана ай болгон.

"Инимдин орус жарандыгы жок болчу, ал патент менен иштеп келген. Мени аскердик прокуратурага чакыртышты. Ал кантип Белгород облусундагы полигонго барып калганын билбейм. Иним террорчу эмес, катардагы күнүмдүк жашоосу үчүн акча таап жүргөн эмгек мигранты болчу",-дейт ал.

Анын айтымында, 10-октябрда Эхсон жумуштан кийин чалып, досторуна барарын айткан. Ошол бойдон байланышкан эмес.

Дагы караңыз

Мобилизация: полигондогу атышуу ондон ашык кишинин өмүрүн алды

Эхсондун ысымын атагысы келбеген досторунун бири "Озоди" радиосуна айтып бергенине караганда, анын Украинадагы согушка катышууга эч кандай каалоосу жок болчу. Ал акча таап, мекенине барып үйлөнүүнү көздөп жүргөн.

"Биз баарыбыз нес болуп калдык. Эхсонду издеп жаттык эле, досторунун биринде же Тажикстанга кетип калдыбы деп ойлодук. Ал радикал эмес болчу, башка жаштардан айырмаланчу эмес. Эгер ал исламчыл радикал болсо, биздин ресторанда иштемек эмес",-дейт досу.

Белгород: аскердик полигондогу атышуу

15-октябрдын кечинде Орусиянын Коргоо министрлиги Батыш аскердик аймагынын полигонунда пост-советтик өлкөнүн эки жараны "теракт" уюштурганын билдирген.

"Өз ыктыяры менен атайын операцияга (Украинадагы) катышууну көздөгөндөр ок атуу боюнча машыгуудан өтүп жаткан маалда террорчулар бөлүктүн ички курамына ок атышты. Атышуунун жыйынтыгында 11 адам мерт кетти. Дагы 15 киши ар кандай деңгээлдеги жарааттары менен медициналык мекемеге жеткирилди. Эки террорчу да жеринде жок кылынды",-деп жазылат министрлик тараткан билдирүүдө. Мекеме кантип чет өлкөлүк куралчан эки адам полигондун ичине барып калганын түшүндүргөн эмес.

Белгород облусунун губернатору Вячеслав Гудков каза болгондордун арасында аймак тургундары жок экенин айткан:

"Аскердик бөлүктөрдүн биринде теракт катталды. Көп аскердик кызматкерлер каза болуп, жаракат алышты. Жарадарларга жардам көрсөтүлүүдө. Каза болгондордун жакындарына көңүл айтам. Алардын арасында Белгород облусунун тургундары жок".

Украинанын президентинин кеңешчиси Алексей Арестович полигондо согушка катышууу үчүн даярдыктан өтүп жаткандарды тажикстандык ыктыярчылар аткылаганын, буга диний негиздеги пикир келишпестик себеп болгонун жазган.

Тажикстан бийлиги Белгород облусундагы окуяга жарандарынын тиешеси бар-жогун аныктап жатканын билдирди. Тышкы иштер министрлигинин маалыматына караганда, бул маселе менен азыр Дүйшөмбүнүн Москвадагы элчилиги алектенүүдө.

Аскердик полигондогу атышуу тууралуу алгач Телеграмдагы каналдар жазып чыкты. Алардын бири SOTA Телеграм-каналы окуя Солоти айылындагы полигондо болгонун кабарлады. Маалыматка караганда, ал жакта Брянск облусунан мобилизацияга тартылып, бирок Украинага барып согушуудан баш тартып жаткан 100дөй аскер болгон.

Мобилизацияга тартылган мигранттар

Тажик жарандарынын Украинадагы согушка даярданып жаткан аскерлердин арасына кантип барып калганы азырынча беймаалым. Анткен менен Орусияда мигранттарды согушка келишимдик негизде азгыруу болуп жатканы тууралуу маалыматтар буга чейин да чыккан. Ошондой эле орус жарандыгын алган кыргызстандыктарга да аскерге чакыруу келип, мобилизацияга тартылып жаткандар бар экени белгилүү болгон. Алардын бири "Азаттыкка" кайрылып, өз окуясын айтып берген эле.

Орусияда жарым-жартылай делген мобилизация 21-сентябрда башталган. Анын алкагында бийлик 300 миңдей жаранды тартууну көздөп жатканын билдирген. Согушка каршы Орусиянын ар кайсы шаарларында демонстрациялар болуп, кээ бир аймактарда аскердик комиссариаттарды өрттөө аракеттери катталды. Мобилизациядан качкан жүз миңдеген орусиялыктар четке, анын ичинде Борбор Азия өлкөлөрүнө агылды.

Буга чейин мобилизацияга тартылгандардан он чакты адам Украинада өлгөнү расмий кабарланган. Айрымдар украин күчтөрүнө атайылап туткунга түшүп берип жатканы тууралуу дагы маалыматтар тараган.

Путин 14-октябрда Астанада өткөн маалымат жыйында мобилизация эки жумадан кийин жыйынтыкталарын, жалпысынан ага 220 миң адам тартылганын билдирген.