Борбор Азия

Федералдык коопсуздук кызматынын (ФКК) маалыматына ылайык, 2019-жылдын биринчи жарымында Орусияга 15 миллиондон ашуун чет өлкөлүк кирсе, алардын дээрлик 2,4 миллиону иш издеп келген.

Өзбекстандан 918 миң, Тажикстандан 524 миң, Кыргызстандан 265 миң, Украинадан 164,6 миң жана Казакстандан 105,3 миң адам чек арадан өткөн.

Ички иштер министрлигинин (ИИМ) маалыматы боюнча Орусияда былтыр 15 миллион чет өлкөлүк мигрант жашап иштеген. Анын ичинде Өзбекстандан 4 миллион, Тажикстандан 2 миллиондон ашыгыраак, Украинадан 1,8 миллион, Кытайдан 1,5 миллион жана Кыргызстандан 900 миң адамдын тегерегинде киши келген.

Эсептеги айырмачылык

Анткен менен мигранттарды кабыл алган Орусия менен донор өлкөлөрдө мигранттардын эсеби боюнча айырмачылыктар кездешет. Мисалы, орус өкмөтү быйыл алты айда 450 миң тажикстандык мигрантты кабыл алганын кабарласа, тажик өкмөтүнүн статистикасы боюнча Орусияга 300 миңге жетпеген жаран ишке кеткен.

Байкоочулар муну расмий Дүйшөмбүнүн мигранттардын бюджетке кошкон салымын азайтып көрсөтүү аракети, ал эми Москванын чөлкөмгө таасирин күчөтүү аракети менен түшүндүрүшөт. Быйыл апрелде орус-тажик президенттери жолукканда Владимир Путин 1 миллион 200 миң тажик жараны Орусияда иштей турганын, алардын которгон акчасы үй-бүлөлөрүнө «чоң жардам» болуп жатканын баса белгилеп өткөн. Ал эми Эмомали Рахмон муну четке кагып, Орусияда иш издеген жарандарынын саны эки эсе азайганын айткан.

Дагы караңыз

Кымбатчылык мигранттын чөнтөгүн какты

Кыргызстандай эле мигранттардын которгон акчасы Тажикстанда да бюджеттин 35-37 пайызын жабат. Былтыр Орусиядагы тажикстандыктар мекенине 2,5 млрд. доллар которушкан.

Ал арада Тажикстанда банктар сомониге карата рублдин курсун атайылап түшүрүп кармап жатканы айтылууда. Орусиядан акча которгон мигранттар үй-бүлөлөрү аз акча алып калып жатканын «Азаттыктын» тажик кызматына бир нече ирет кабарлашкан. Мисалы, августтун башында Орусиядан 10 миң рубль которгон тажикстандыктардын туугандары 1500 сомонинин ордуна 40-50 сомониге азыраак акча алышкан. Белгилей кетсек, Тажикстанда 50 сомониге бир килограмм уй этин сатып алууга болот.

Тажикстандык экономисттер өкмөт рубль менен акча которууну көзөмөлдөп, рублдин курсун өлкөдө атайылап кармап жатканын белгилешет.

«Мусулман майрамынын алдында рубль менен акча салгандар көбөйөт. Майрамга Орусиядан келген мигранттар рублдерин улуттук акчага которот. Дүйнөлүк рынокто рублдин түшүшү, рубль менен которулган акчаны көзөмөлдөө аракеттери орус акчасын сомониге карата алсыратууда», дейт экономист Ораш Ходжамуродов.

Ал эми кыргызстандык экономист Азамат Аттокуров мындай аракеттер башка кошуналарда да байкалып жатканын белгиледи:

​«Тажикстанда чет жактан доллар менен которулган акчны көбөйтүш үчүн атайын рублдин курсун кармап жатышат. Өзбекстанда да ушуга окшош. Өкмөт мигранттардан долларды күтүүдө. Мамлекетке бул валюта кирешелүү. Бардык кошуналарда инфляция болот. Валюталык резервдин, экспорттун азайышы, импорттун көбөйүшү күтүлөт. Кыргызстанда салыштырмалуу абал туруктуу. Бизде валюталык баланс бар».

Мигранттардын акчасы азайды

Орусияда тажикстандык мигранттардын жүз миңдеп көбөйүп баратканына карабай которгон акчасы азайганы байкалат. Орусиянын Борбордук банкынын маалыматы боюнча былтыр биринчи кварталда Тажикстанга 487 миллион доллар которулса, быйыл 462 миллион доллар болгон.

Мигранттарды эсептөөдө кыргыз-орус өкмөттөрүнүн ортосунда да айырмачылыктар бар. Федералдык органдарын эсеби боюнча Орусияда иштеген кыргызстандыктар 900 миңге чамалап барат. Ал эми кыргыз өкмөтү чет өлкөлөрдө жалпысынан 700 миңдей жаран иштп жатканын кабарлап келет.

Ал эми акча которуу жагына келгенде Улуттук банк быйыл июлда Орусиядан 191,6 миллион доллар которулганын, мурунку жылга салыштырмалуу 64.9 миллионго аз жөнөтүлгөнүн кабарлады.

Айрым экономисттер муну Орусиянын Борбордук банкы Вьетнамга, Казакстанга жана Кыргызстанга акча которууга 100 миң рублдик чектөө киргизип койгонуна байланыштырышууда.

Дагы караңыз

Мигранттардын пенсиясы импорттолот

Ал эми Азамат Аттокуров дүйнөлүк рынокто рублдин түшүшү, Батыштын санкцияларынын узартылышы Орусияда экономикалык абалды оорлотуп, мигранттардын тапкандарына мындан ары да терс таасирин тийгизерин белгиледи:

​«Орусияда калктын төлөө дарамети азайып, чет жакка капиталды чыгарып кеткендер көбөйөт. Экономика стагнацияга кабылат. Жыл аягына чейин бир доллар 70 рублга чейин көтөрүлөт. Ооба, Орусиядагы мигранттарыбыз көбөйгөндүктөн гана акча которуу көбөйүп жатат. Бул жакшы көрсөткүч эмес. Бул биздин өлкөдө жумуш орундары түзүлбөй, өндүрүш иштебей турганын гана көрсөтөт. Акча экспорттон эмес, мигранттардын эсебинен келип жатканы начар нерсе».

Миграция агымдарын иликтеген адистер менен эксперттер федералдык органдардын эсебиндеги айырмачылыктарды окуу, туризм жана кызматтык сапар максатында чек арадан өткөндөр, миграцияда жарандыгын алмаштыргандар, миграциялык документтерин жаңыртуу максатында чек арага кирип-чыгуу менен түшүндүрүшөт. Ошол эле кезде жалпысынан Орусияга КМШ өлкөлөрүнөн келген мигранттардын агымы көбөйүп баратканын белгилешет. Алар өлкөдө экономикалык абалдын начарлашы менен социалдык нааразылык да күчөшү мүмкүн экенин эскертип жатышат.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Узун көйнөк кийген, жоолукчан, арык чырай келин Актөбөдөгү «Шанс» реабилитациялык борборунун бөлүмүнө жума сайын келет. Башында оор турмуш шарттарына кабылган балдарга баш калкалоочу жай катары курулган борбор эми Сириядан кайтарылгандарга социалдык-психологиялык жардам көрсөтүп, укуктарын коргоп келет.

Борбордун адистери бул келинге да документ алууга көмөк көрсөтүшүүдө. Келиндин документтери Сирияда талкаланган үйүнүн урандылардын алдында калган экен. Беш жаштагы уулу менен үч жаштагы кызынын да туулгандыгы тууралуу күбөлүктөрү жок.

Келин эки баласы менен «Жусан» операциясынын алкагында быйыл майда Сириядан Казакстанга кайтарылган.

«Азыр ата-энемдин үйүндө турам, - дейт ал. - Эртең менен эрте кетип, кеч кайткан күндөрүм болот. Анда балдарымды атам менен байкелерим карайт. «Шанс» борборуна жума сайын келем. Теологдор менен жолугушам, маалымат борборуна барам. Акимиат менен мечиттеги иш-чараларга катышам. Азыр кийим тигүүчүлүк курста окуп жатам».

Эми болушунча коомго аралашып, жай турмушун куруп кетүүгө аракет кылган келин Сирияга кеткенче бул шаарда коллежде окуган. Ал кезде селки дизайнер болууну каалаган. Капыстан эле Интернеттен бирөө менен таанышып, анан аны ээрчип Сирияга кеткен экен.

«Балдарымдын атасы Жезказгандан, - деди маектешибиз. - Ал Египетке диний билим алууга кетип, ал жактан Сирияга барган. 2013-жылы мен 18 жашка толдум. Ошондо паспорт алып, Бишкек аркылуу Түркияга, кийин Сириянын Алеппо шаарына учтум. Ал жакта биз никеге турдук. Күйөөм 2016-жылы ноябрда Раккада каза болду. Ал 22 жашта болчу. Оор жаракат алып, төрт күн эс-учуна келе албай ооруканада жатты. Кийин менен жесирлердин үйүндө жашап жүрдүм».

Келиндин айтымында, ал жакта согуш талаасында каза болгондордун жесирлерине айына 50 доллар, балдарына 35 доллардан беришчү. Үй-бүлөлөрдү азык-түлүк, кийим-кече менен камсыздашчу. 2018-жылдын башында мындай жардам күтүүсүз токтотулуп, келин эки баласы менен кыйын абалда калат.

Дагы караңыз

Сириянын алты эрге тийгизген азгырыгы

Караганда облусунун Жезказган шаарында жашаган кайын энеси уулу каза болгондон кийин келини менен неберелерин мекенине кайтарууга аракет кылып, Казакстандагы органдарга кат жазып кайрыла баштаган. Анда Сириянын түндүк-чыгышындагы Багуз айылында жүргөн келини менен байланышып, ага балдарды качкындар лагерине алып баруууну тапшырган. Быйыл февралда келин балдары менен ал-Холь лагерине жетип, эки айдан соң Казакстанга кайтарылган.

«Дүйнөбий өлкөгө - Казакстанга кайтарымды билгенде, өзгөрүшүм керек экенин түшүндүм. Балдарымдын келечегин ойлоп, алар билим алышы керек экенин түшүндүм. Уулум азыр мени менен реабилитациялык борборго келип турат. Педагогдор менен окуп жатат. Кызым кичинекей. Ал атасына окшош, адамдар менен бат тил табышат. Балдар тез эле бул жакка көнүп кетишти».

24 жаштагы актөбөлүк келин эми дизайнер болуу тилегин ишке ашырып, кийимдердин жаңы моделдерин тиккиси келет. Жезказгандагы кайын энеси неберелери менен көрүшүп кеткен. Документтерди колуна алса, маркум күйөөсүнүн туугандарына барып, балдары менен жай турмушун улап кетүүгө ниеттенет.

«Шанс» борборунун Актөбөдөгү бөлүмүн жетектеген Айдана Нурмагамбеттин айтымында, «Жусан» операциясынан кийин шаарга Сириядан кайтарылган он аял менен 25 бала жеткирилген. Балдардын эң улуусу 12 жашта, эки кенжесине үч ай. Ата-энеси бирдей согуш талаасында каза болгон беш баланы жакын туугандарына беришкен.

«Майдан бери балдарды мектепке даярдоого аракет кылык. Быйыл он бала биринчи класска барат. Калгандарын бала бакчаларга берип жатабыз. Жакшы жагы - балдар жаңы жерге тез көнүшөт. Ар биринин ийгилиги үчүн биз кубанычтабыз. Мисалы, 11 жаштагы Ботокөз аз убакытта эле көп сабактарды өздөштүрүп кетти. Эми 5-класска барат. Ботокөз буга чейин мектепте окуган эмес. Сирияда жүргөндө апасы алына жараша окуп, жазганды үйрөткөн экен».

«Шанс» реабилитациялык борбору Сириядан кайткандар менен тыгыз иштешет. Адамдарга психологиялык, юридикалык, медициналык жардам көрсөтүлөт. Андан тышкары адистик тандоодо, жумушка орношууда көмөк көрсөтүлөт. Программага кандайдыр убакыт чектелген эмес, башкысы - Сириядан кайтып келгендер толугу менен коомго аралашып кетиши керек.

Социалдык педагог Ырзагүл Жакудолла май айында Актау шаарындагы реабилитациялык борборго барып, Сириядан кайтарылган адамдар менен иштөө боюнча даярдыктан атайын өтүп келген.

«Сириядан кайткан казакстандыктарды башында Актаудагы борбордо кармашчу, - деди Ырзагүл. - Кийин аларды өздөрүнүн шаарларына жөнөтө башташты. Бул аймактагылар үчүн кыйынчылык жаратты, бизде буга чейин согуштук аймактардан кайткандар менен иштөө боюнча тажрыйба жок эле. Сириядан кайткан мекендештерибиздин көз жашын токтото албайт элек. Бизге 12 жаштагы жетим кыз келген. Ал үйгө бомба түшүп, апасы, бир туугандары каза болгондо аларды өзү көөмптүр. Согушту көрбөгөн адамдарга мындайды угуш оңой эмес».

Дагы караңыз

Сириядан кайткандардын жүгү

Борборго күндө ондогон аялдар келет. Аларды көбү жесирлер, айрымдары күйөөсүн таштап, балдары менен Казакстанга келе берген.

«Башында аялдар коркуп, ишенбей жүрчү, ачыла алышчу эмес. Жакында психодиагностикадан байкадык, көбүнүн психологиялык абалы жакшырып калды. Стресстен чыгып калышты. Балдар болсо башында кебетебизден эле коркушчу. Аялдар толук жамынып жүргөн өлкөдөн келип, ачык жүргөн бизден чочулашчу. Сирияда туулуп-өскөн балдар бир жылда төрт мезгил болорун да билишпейт. Казакча, орусча жакшы билишпейт. Араб тилине, сириялык диалектке өтүп кетишет», - дейт психолог Жайсан Ибадуллаева.

Былтыр июлда Казакстандын Улуттук коопсуздук комитети «Азаттыктын» казак кызматына Сирия менен Иракта 800дөй казак жараны бар экенин билдирген. Анда 500ү жашы толо элек балдар, 120дай эркек, дагы 250дөй аял бар деп кабарланган.

Быйыл казак бийлиги «Жусан» операциясынын алкагында Сириядан 516 жаранын алып чыкканын, алардын 360 балдар бар экенин билдирген. Өкмөт Сириядан кайтарылгандарды атайын борборлорго жайгаштырып, «Шанс», «Ансар» сыяктуу өз алдынча борборлордун адистерин жардамга тартууда. Сириядан кайтарылгандардын кээ бирине кылмыш иштери да козголгон.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.